Иужьрей илъэсхэм икъукIэ узытегузэвыхьын щытыкIэм иуващ лъэпкъы­бзэхэр. Апхуэдэщ адыгэбзэри. Хьэуэ, жытIэкъым ар кIуэдыжу… Абы дынэмысыну догугъэ. Ауэ гугъэм къинэмыщIауэ, бзэм, тхыбзэм адэкIэ и щыIэным, и зыужьыныгъэм хуэунэтIа икIэщIыпIэ Iуэхугъуэхэр щызэфIэхын хуей пIалъэщ, пцIым сыт и фIагъ. Абы и щыхьэтщ бзэм телажьэ щIэныгъэлIхэм я гупсысэри, лэжьыгъэри.

АтIэ, адыгэбзэр щIэблэм IэпымыхунымкIэ хэт къалэн па­жэр зыхьыр, хэт ар зи IуэхущIафэр? «Шэч хэлъкъым, еджа­пIэращ, егъэджакIуэращ», — жытIэнущ и нэхъыбэм. Ауэ апхуэдэ япэ гупсысэм зебгъэу­къуэдиймэ, нэгъуэщI гупсысэми ухуэкIуэнущ — псом я щхьэжыр унагъуэращ. Унагъуэм бзэр щыземыкIуэмэ, егъэджа­кIуэм и къару закъуэри мащIэщ. НыбжьыщIэм и анэдэлъхубзэр игъэIурыщIэфу, иритхэфу къэтэджыным, адэкIи и бзэм иригупсысэфу, къызыхэкIа жылагъуэм, лъэпкъым гу, псэ, лъы, къуэпс зэпыщIэныгъэ диIыгъыфу къэтэджынми чэнджэщ къы­тепхьэжынущ…

Ди гупсысэхэр адэкIэ пещэ ди псэлъэгъум — Хьэбэз къуа­жэм дэт республикэ лицейм адыгэбзэмрэ адыгэ литературэмрэкIэ и егъэджакIуэ Жумай Фатимэ. — Шэч хэлъкъым — уна­гъуэм дежщ бзэм и лъабжьэм зыщиу­бгъур. Телефонхэм, компьютерхэм сабийхэр дихьэхыщэу, бзэр абыхэм яIэпигъэхуу жыхуаIэри анэ-адэхэм я щыуагъэщ. Сыт хуэдэ техникэ, сыт хуэдэ тхылъ имыIыгъами, быным и анэдэлъхубзэр къыдемыкIуэкIмэ, бзэмыIу хъунущ. Анэ-адэми я щхьэ къремыгъэпцIэж, я бынми зэран хуремыхъу, — жеIэ Фатимэ.

Апхуэдэу бзэм гудзакъэ ин хузиIэ егъэджакIуэм нэIуасэ фыхуэтщIынщ.

Жумай Фатимэ 1992 гъэм щегъэжьауэ егъэджакIуэ IэнатIэ мыпсынщIэм пэрытщ. Мы лицейм 2003 гъэ лъандэрэ, илъэс 17 хъуауэ, щолажьэ. Е 8 — 9-нэ классхэм адыгэбзэмрэ адыгэ литературэмрэ щрегъэдж. Лицейм республикэ мыхьэнэ иIэщ. Апхуэдэу щыщыткIэ, зэрыгуры­Iуэгъуэщи, абы щоджэ къалэм икIа сабийхэри, бзэр зыхуэмыгъэIурыщIащэхэри, зымыцIыхуххэхэри, фIы дыдэу зыцIыху­хэри. А псоми адыгэбзэр яри­гъэджыфыным дауэрэ пэлъэщрэ, атIэ, мы егъэджакIуэр? Дэ зэрытщIэщи, Фатимэ и дерсым щIэмыхьэ, бзэр иджыным зыпыIузыдз лицейм щеджэхэм яхэткъым.

— Жагъуэ зэрыхъущи, адыгэ­бзэм хуэмыныкъуэу, зыкIи къыщхьэмыпэну къэзылъытэхэр къытхэкI хъуащ. Апхуэдэ гупсысэхэм адэкIи замыубгъуным и Iэмалщ адыгэбзэ дерс­хэр. Ахэр нэхъ гъэщIэгъуэн, щIэщыгъуэ зэрысщIыным сыпылъу дерсхэр соухуэ. Псалъэм и жыIэгъуэкIэ, тхакIуэхэм я IэдакъэщIэкIхэм дыщеджэкIэ, абы къыдэкIуэу адыгэхэм къадекIуэкIыу щыта хабзэхэм, адыгагъэм, шыфэлIыфэм дытопсэлъыхь, ди нобэм идолъыт, щIалэ цIыкIухэр адыгэлIым ещхьу щытынымкIэ, пщащэхэр адыгэ бзылъхугъэм и хьэл-щэн дахэм екIунымкIэ я гукъыдэжыр къыдогъэуш, дахагъэм худоунэтI.

ДифIри къыхэдгъэщын хуейщ. ЩIэблэм фIэфIщ адыгэхэм я хабзэ-бзыпхъэхэм зыщагъэгъуэ­зэныр, адыгэлIым зрагъэщхьыныр. Псалъэм папщIэ, Америкэм къикIри хэхэс адыгэ ныбжьыщIэ гуп къытхуеблэгъауэ щытащ. Абыхэм ди еджакIуэхэр щаIущ­Iам, куэдым тепсэлъыхьащ.

— Фэ Америкэм деж адыгэ­бзэ дерсхэр фиIэ? Сыт фы­зыдихьэхыр, сыт хуэдэ джэгукIэхэр фцIыхурэ? — жари дыдейхэр щIэупщIащ.

— Адыгэбзэр ИнтернеткIэ додж. Дызыдихьэххэм я гугъу пщIымэ, адыгэлIым и шы тесыкIэу щытар хуабжьу дигу ирохь икIи абы зыхудогъасэ… — къатыжат жэуап.

Мис апщыгъуэм ди еджа­кIуэхэр а лъэныкъуэм хуабжьу дихьэхащ, «дэ нэхърэ нэхъ адыгэщ мыхэр итIанэ», — жари, тIэкIуи зытеукIытыхьыжат.

Мис апхуэдэхэми дегупсысу, дерсхэм зыгуэру хэтпщэмэ зэран хъунутэкъым. КъинэмыщIауэ, еджакIуэхэм ягурыдо­гъаIуэ ди бзэ, ди хабзэ, ди гъуазджэ зетхьэжыну къэралым хуитыныгъэ къызэрыдитыр. Апхуэдэ ди лъэкIыныгъэмрэ хуитыныгъэмрэ делъэпауэ хъунукъым. Мес, хэхэс пэтрэ, икъухьауэ хамэ къэралхэм щыпсэуми, я бзэр яхъумэ, я хабзэр зэрахьэ. Къэспщытэж щIыкIэу жысIэнщи, иджыкIэ щIэблэм бзэр Iэпыхужащ жыпIэну апхуэдэ гужьеигъуэ дыдэкъым щытыкIэр, ауэ къэкIуэну щIэблэмрэ бзэмрэ я зэхущытыкIэу щытынум уегупсысыну игъуэ хъуауэ къызолъытэ, — къыддогуашэ и гупсысэмкIэ егъэджакIуэр.

Жумай Фатими, бзэм ирила­жьэ егъэджакIуэ къэси щIэблэм и пащхьэ жэуаплыгъэ зыпылъ къалэнышхуэ щахь. Абыхэм я лэжьэкIэм, езыхэм ябгъэдэлъ хьэл-щэным, цIыху хэтыкIэм, адыгагъэм куэд елъытащ зи пащхьэ ит ныбжьыщIэхэм зэхахынымкIэ, дерсыр зыхаубыдэнымкIэ. ЖыпIэнуракъэ, Жумай Фатимэ сыт и лъэныкъуэкIи щапхъэгъэлъагъуэщ. ЖытIэр зэрыфэрыщIыгъэншэм и щыхьэтщ и унафэщIым и псалъэ­хэри.

— Зыпэрыт Iуэхум хуэнэ­хъуеиншэ, илъэкIыу зыри къэзымыгъанэ егъэджакIуэщ Фатимэ. Ар — жэуаплыгъэ лъагэ зыхэлъ цIыхущ, къригъэжьар и кIэм нэсыхункIэ псэху зымыщIэщ. Класс лэжьыгъэм къинэмыщIауэ, классщIыб лэжьыгъэ купщIафIи ирегъэкIуэкI. Сыт щыгъуи холэжьыхь Олимпиадэ, зэхьэзэхуэ зэхуэмыдэхэм, бжьы­пэри къахь. Фатимэ иригъаджэхэм сыт щыгъуи ехъулIэныгъэфI къагъэлъагъуэ, бзэ щIэныгъэ нэс ябгъэдилъхьэн хузэфIокI.

Хэти зэрытщIэщи, къулы­къущIапIэ, IуэхущIапIэ къэскIэ проф­союз зэгухьэныгъэ гупхэр яIэщ. Апхуэдэ гупым и пашэу ягъэувыр и ­хьэл-щэнкIи, и лэ­жьэ­кIэкIи щапхъэгъэлъа­гъуэращ. АтIэ, лицейм деж апхуэдэ дзы­хьыр зэдгъэзар Жумай Фа­ти­мэщ. ИкIи ди дзыхьыр игъэпэжу ар мэлажьэ. КъинэмыщIауэ, Хьэбэз къуажэм ЕГЭ-р щат щIыпIэм и Iуэхухэр зэзы­гъэ­захуэр, и унафэщIыр Жу­май Фатимэщ. И лэ­жьэгъухэм ягурыIуэу, сэ, унафэщI хуэдэ, сы­хуэа­рэзыуэ къыддолажьэ ар. ЦIыхугъэкIэ убгъэдыхьэми, Фатимэ укъиущхьэ­кIунукъым. Гу­лъытэ, гущIэгъу ин хэлъщ.

Сэ сызэрегупсысыр аращи, егъэджакIуэр сыт и лъэныкъуэ­кIи щапхъэгъэлъагъуэу щытын хуейщ. Жумайхэ я унагъуэм и гугъу пщIымэ, Фатимэ и лэжьыгъэри, и гупсысэри къыдэзыщтэ, сыт щыгъуи щыпкъэу къыкъуэт щхьэгъусэ, бын хьэлэмэтхэр иIэщ. Сабиищым я анэ насыпыфIэщ.

Фатимэ, ар зэлэжь Iуэхум, адыгэбзэм ехьэлIауэ жысIэн си куэдщ, ауэ си псалъэр згъэкIэщIынщи, лицейр дрогушхуэ апхуэдэ егъэджакIуэ щыпкъэм, и лэжьыгъэмкIи дыарэзыщ, — жеIэ лицейм и унафэщI Сидакъ Жаннэ.

УнафэщIым и псалъэхэр щIагъэбыдэж мы егъэджакIуэм и гуащIэм и щIыхь нагъыщэхэм. Апхуэдэу, 2008 гъэм Фатимэ зыхэта район, хэгъуэгу зэхьэзэхуэхэм бжьыпэр къыщихьри, «Илъэсым и егъэджакIуэ» щIыхьыцIэр къыфIащащ. Адыгэ­бзэ Хасэм иригъэкIуэкI «Джэгурэш» зэхьэзэхуэм мызыгъуэ­гум хэтщ Уэрзэлы Мадинэрэ Жумай Фатимэрэ ягъэхьэзыра гупыр. Илъэс зэхуэмыдэхэм, и егъэджакIуэ гуащIэдэкI емы­шыжым къыпэкIуэу, Жумайм ЩIыхь, ФIыщIэ тхылъ зэхуэмыдэхэр къыхуагъэфэщащ.

— СэркIэ псом нэхърэ нэ­хъыщ­хьэр дерсыр къызэхъу­лIауэ слъагъунращ. Ар зыхэслъагъуэр еджакIуэр арэзыуэ, и нэгум щIэщыгъуэ гуэр ислъагъуэу, и гур бзэм, хабзэм къыхуэзгъэушауэ класс пэшым щIэкIы­жын­ращ. Ар къызэхъулIамэ, апщыгъуэращ дерсми сэбэп къихьауэ къыщыслъытэр, — жеIэ егъэджакIуэм.

ТУАРШЫ Ирэ.