Цэй Ерстэм исабыигъо-кIэлэгъур хэгъэгумкIи, цIыфхэмкIи къин дэдэ­хэу зыщытыгъэ лъэхъан зытефагъэр — гъаблэр, Хэгъэгу зэошхор. Ятэу Аюбэ заом ащи, 1944-рэ илъэсым хэкIодагъ. КъоджэлIхэу заом щыфэхыхэрэм яхьадагъэхэу къаIэтыщтыгъэхэм, нэмыкI къи­ны­гъохэу зыхэтыгъэхэм илэгъу шъэожъые-пшъэшъэжъыемэ афэдэу кIэлэ­гъу уахътэр агъэкIэкIыгъ. Унэгъо хъызмэт IофхэмкIэ ным, шы­пхъу­хэм IэпыIэгъушIоу яIагъ.

Гурыт еджапIэм зычIахьэм еджэным зыритынэу хъущты­гъэп, къыхэкIыгъ къычIэкIыжьэуи, чIэхьажьэуи. Зыгъэпсэфыгъо уахътэм колхозым ихэтэрыкI бригадэ щылажьэщтыгъ, фермэм шкIахъо кIощтыгъ. А лъэхъаныр ары клубым ихудожественнэ самодеятельность зыхэхьагъэри. Хэта зышIагъэр апэрэ лъэ­бэкъухэу клубым щидзыгъэхэр Ерстэм иегъэшIэрэ сэнэхьат егъэжьапIэ фэхъунхэу?

Ерстэм ыныбжь зикъукIэ дзэ къулыкъум ащэ, къызыкIожькIэ еджэным педзэжьы, еджапIэри къеухы. Зыгорэм кIонышъ, ще­джэнэу амал иIагъэп. Бэ темы­шIэу колхозым икомсомол организацие исекретарэу хадзы, илъэсипшIым ехъурэ а IэнатIэр ыгъэцэкIагъ. НыбжьыкIэхэу кол­хозым Iоф щызышIэхэрэр комсомолым хэщэгъэнхэмкIэ, худо­жественнэ самодеятель­ностым хэхьанхэмкIэ, спортым пылъынхэмкIэ, зэхэщэн-пIуныгъэ Iоф­шIэныр гъэлъэшыгъэнымкIэ ыпшъэ ифагъэр бэ.

Клубым лъэшэу ынаIэ зэрэтетыр, ащ иIофшIэн лъэныкъо пстэумкIи къэIэтыгъэн зэрэ­фаер къыдалъыти, Ерстэм 1961-рэ илъэсым ащ пащэ фашIыгъ. Нэужым ар культурэм и Унэ ашIыжьыгъэу Iутзэ, Тэхъутэмыкъое районым пэгъунэгъу ста­ни­цэу Северскэм дэт культур­нэ-­просветительскэ училищым чIа­хьэ, театральнэ-режиссёрскэ от­делениер къеухышъ, сэнэхьат гъэнэфагъэ иIэу IофшIэным зы­ретыпэ.

Къызэрэщыгугъхэрэр къыгъэ­шъыпкъэжьэу культурэм и Унэу зипащэм самодеятельнэ творче­ствэм изытет щысэтехыпIэу щи­гъэпсыныр фызэшIокIыгъ Цэим. Механизатор кIалэхэм, IофшIэпIэ зэфэшъхьафхэм ащы­лэжьэрэ ныбжьыкIэхэм жабзэ къафигъо­тызэ, къырищалIэщтыгъэх къэшъокIо, орэдыIо, драма­тическэ коллективхэм, пщы­нэо пшъашъэхэм якуп агит­бригадэм ахэлэжьэнхэу. Ары нэ­бгырабэ клуб самодеятельностым ягуапэу зыкIыхэтыгъэр. Драмкружо­кым пае пьесэ цIы­кIухэр, сце­нариехэр ежь ытхыщтыгъэх ыкIи ыгъэуцужьыщтыгъэх. Ащ дакIоу игъусэмэ щысэ афэхъущтыгъ спектаклэ­хэм рольхэр къа­зэ­ращишIы­щтыгъэмкIэ.

Пьесэ инхэм ягъэуцун гу тыришIыхьи Цэим апэу зэрэригъэжьагъэр «КъокIасэр» (Цэй Ибрахьим), «Налмэс» (Лъэустэн Юсыф) зыфиIохэрэр ары.

Мыхэр Ерстэм ирежиссёр IофшIэнкIэ егъэжьэпIэшIу хъугъэх.

Ахэм къакIэлъыкIуагъ икъо­джэгъоу, шIэныгъэлэжь цIэрыIоу Тхьаркъохъо Юныс ипьесэу «ШIулъэгъур Iахь мыгощ» зыфиIорэр. Мы спектаклымкIэ Ас­къэлае итеатральнэ кол­лектив самодеятельнэ художественнэ творчествэм иапэрэ Всесоюзнэ фестиваль хэлэжьагъ ыкIи Цэй Ерстэм я 2-рэ лауреат ащ щы­хъугъ, я 2-рэ шъуашэ зиIэ Дипломыр къыратыгъ. Ащ ыуж Ерстэм ежь ытхыгъэ пьесэхэр егъэуцух. Ахэр «КIапщ», «Гуащэм инысэ гъэшIуагъ», «Гукъэ­кIыжь», нэмыкIхэри.

Культурэм иунэхэм ядраматическэ коллективхэу нахь гъэ­хъагъэ зиIэхэм 1970-рэ илъэс­хэм цIэ гъэшIуагъэу «Народнэ театрэкIэ» яджэхэу хъугъэ. Теуцожь районымкIэ а цIэр ас­къэлаемэ яколлектив рапэсыгъ. Адыгэ хэку драматическэ театрэм илъэс заулэрэ ар икъу­тамэу щытыгъ. Режиссёрхэр, артистхэр кIохэти, IэпыIэгъу афэхъущтыгъэх. Театрэм испектаклэхэу репертуарым хэмытыжьхэм ядекорациехэу, щы­гъынхэу, нэмыкIхэу къызкIэ­лъэIухэрэр аIэкIагъахьэщтыгъ. МыщкIэ Цэй Ерстэм блэгъэныгъэ театрэм дишIыгъагъ. На­роднэ театрэм иIофшIэн нахь гъэлъэшыгъэнымкIэ, спектак­лэ­хэр нахь творческэ лъэгапIэм нэгъэ­сыгъэнхэмкIэ хэку театрэм ишIуагъэ къызэрэкIощтыгъэр нэрылъэгъугъ. ХэпшIыкIэу театральнэ искусствэм цIыфхэр нахь фэщагъэ хъущтыгъэх. Ау нэужкIэ филиалхэр зэфашIы­жьыгъэх.

Цэй Ерстэм ипьесэмэ ащыщэу «Гуащэм инысэ гъэшIуагъ» зыфиIорэр 1995-рэ илъэсым Мыекъуапэ щагъэуцугъ. Зыгъэ­уцугъэр Камернэ музыкальнэ театрэу Хьанэхъу Адамэ ыцIэкIэ щытым ихудожественнэ пащэу, Урысыем, Адыгеим искусст­вэ­хэмкIэ язаслуженнэ IофышIэ­шхоу Сулейман Юныс. Артист IэпэIасэхэу Пэрэныкъо Чатибэ, Бэджэ Дзэхъан, Нэгъой Маринэ, Шъхьэбэцэ Схьатбый театрам ригъэблагъэхи, спектаклэр къа­гъэлъэгъуагъ. Джарэущтэу апэ­рэу профессиональнэ сценэм техьагь Ерстэм ипьесэ.

ТхылъыкIэу «Пьесэхэр» Цэй Ерстэм къыдигъэкIыгъ. Ащ къы­дэхьагъэ пьесэхэм къоджэ щы­IакIэр ятемэ шъхьаI. Ежь Ерстэм дэгъоу щыгъуаз игъашIэ зэпхыгъэ къуаджэм къыщы­хъурэ-къыщышIэрэм, ащ хилъагъоу, ышIапэу щыт Iофыгъох къыIэтыхэрэр. Къыгъэлъэгъорэ персонажхэу шэн дэйхэр, емы­кIу зекIуакIэхэр къызхафэ­хэрэр еумысых, ахэм апэуцужьхэрэм яобразхэр зэгъэфагъэу, лыягъэ гори хэмылъэу, гущыIэ щэрыохэр яшапхъэу къетых.

Драматургым ынаIэ зытетмэ ащыщ кIэлэеджакIом ипIуныгъэ-гъэсэныгъэ, Iэдэбынчъагъэ къызхафэрэм зыдебгъэшIэжьын зэрэфаер. Пьесэхэу «Щы хэмытэу теджэщт», «ЗэкIэми ти Тат», «ЗэщыхъуакIу» зыфиIо­хэрэр еджапIэхэм ядрамкружокхэм ащыбгъэуцунхэм къекIу шъыпкъэу щытых. Пьесэу «Къо уиIэмэ, нысэ уиIэщт» зыфиIорэм къегъэлъагъо унагъо ихьэгъэкIэ нысэр хъулъфыгъэ щыгъынкIэ зэрэфэпагъэр, изекIокIэ-шIыкIэхэм апае тыщым зэрэрагъэгъэ­зэжьырэр. Бэ темышIэу ны­сэр къащэжьы зэрэфэпэгъэн фаем тетэу фэпагъэу, гущыIакIи ышIэу, Iэдэб зекIокIэ-шIыкIэр къыхэщэу. УнэгъуитIур зэгурэIо.

Тхылъым пьеситIу къыдэ­хьагъ лъэпкъым ихъишъэ фэгъэхьыгъэу. Я ХIХ-рэ лIэшIэгъум къуа­джэм къыщыхъугъэ жъалымыгъэ-зэфэнчъэгъэ гухэкIыр дра­мэу «Пыикъу» зыфиIорэм итемэ шъхьаI. Социальнэ лъапсэм къыпкъырыкIырэ зэшIонэныгъэм тхьамыкIагъоу къызыдихьырэр IупкIэу къыгъэлъэгъон ылъэ­кIыгъ авторым. Пщыр жъалымыгъэкIэ зыдэзекIогъэ фэкъолI кIалэу нэпкъым хьакъурэжхэмкIэ харигъэIулIагъэм ыкъоу Пыикъу зыфаусыгъэр лIыпкъым зиуцокIэ пыеу къызэрэфыкъокIырэр, ащ игущыIэ щэрыохэу аджалыщэу къытефэрэмэ зэрэзэхагъафэрэр лъышIэжьэу зэрэщытыр къыбгурыIоу, гупшысэ хэхыгъэ уигъэ­шIэу драмэр гъэпсыгъэ.

Адрэр, пьесэу «Пщымафэр», илъэсишъэ горэкIэ узэкIэIэбэжьмэ къуаджэр зыкIэрыс Iуашъхьэм шыудзэ плъыжьэу къыте­хьагъэм, гъунэгъу чылэм лъыгъачъэу дишIыхьагъэм фэдэ къя­мыхъулIэным пае Iашэ амы­Iыгъэу щыгъу-пIастэкIэ апэгъокIынхэ зэралъэкIыгъэм, яцIы­фышъхьэ къызэраухъумагъэм фэгъэхьыгъ. ТиблэкIыгъэрэ джырэ лъэ­хъанымрэ зыщызэгъусэхэ тхы­лъыр жэбзэ чанкIэ тхыгъэ, сценэм къытепхьанхэм тегъэ­псыхьагъэх. Лъэпкъ гупшыса­кIэр, шъхьэлъытэжьыр, шIэжьыр, гумэкIыгъо инэу тилъэпкъ иIэхэр тхыгъэхэм къахэщы, унаIэ атырыуагъадзэ, зыгорэ пфызэшIокIынэу щытмэ, рэхьатэу ущымысыным укъыфаIэты. Драматургым итхэкIэ шапхъэ диштэ шъыпкъэу, зыщищыкIэгъэ чIыпIэм тефэу гущы­Iэжъхэр бэу хэпхъагъэх: «Узэмышхъорэм дэмышхъуае къыкъокIы», «Пырамыбжьыр мэ­шъхьалъэ, шъхьадж ылъапсэ еожьы», «СишIушIэ симыгъо, сигъунэгъу сипый», «Ибэр ебэ­кIырэп — икIэмэ тэджыжьрэп»… ГущыIэжъхэу ыгъэфе­дэхэрэр пьесэмэ мэхьанэ купкIэу ахэлъыр къыплъыIэсыным, къыгъэлъэгъорэ цIыфхэр зыфэдэ шъыпкъэхэр пшIэнхэм афэIорышIэх.

Цэй Ерстэм икъуаджэ, ирайон ямызакъоу, Адыгэ Респуб­ликэм культурэм зыкъыщегъэIэтыгъэнымкIэ илъэсипшI пчъа­гъэм ыгуи ыкIуачIи хилъхьэзэ Iофышхоу ышIагъэм ущэгушху­кIы. Драматург хъунри иакъылрэ итворческэ кIуачIэрэ къа­хьыгъ. Ари гушIуагъо.

Ерстэм ыгъэхъагъэмэ япэ­сыгъэ тын лъапIэх илъэс зэфэшъхьафхэм къыфагъэшъоша­гъэхэр: медалэу «За доблестный труд», РСФСР-м и Апшъэрэ Совет и Президиум и Щытхъу тхылъ, РСФСР-м культурэмкIэ изаслуженнэ IофышI, Теуцожь районым ицIыф гъэшIуагъ, бгъэ­халъхьэхэр, щытхъу тхылъхэр.

Цэй Ерстэм мыр иятIонэрэ тхылъ, апэрэр 2012-рэм къыдэкIыгъ. Литературэм ижанрэ анахь къинэу драматургиер зэрэщытыр нафэ. Арэу щытми, пьесэ тхыныр къыхихыгъэу Ерстэм ащ Iоф дешIэ, иIэпэIэсэныгъэ епсыхьэ. Ипьесэхэр драматическэ коллективхэм къашъхьэпэнхэу щыт.

ЕдзыгъуитIу хъурэ драмэ зэгъэфагъэу «Пыикъу» зыфиIоу тхылъыр къызэрэзэIуихырэм ти Лъэпкъ театрэу Цэй Ибра­хьимэ ыцIэкIэ щытым ынаIэ тыридзэмэ, сценэм ар къыте­хьаным ущыгугъыщт. Джащы­гъум спектаклыр театрэмкIи драматургымкIи творческэ ушэтыпIэ дэгъоу зэрэхъущтым уехъырэхъышэжьынэу щытэп.

Цэй Аюбэ ыкъоу Ерстэм! Гъэтхапэм и 10-м уныбжь ­илъэс 85-рэ зэрэхъугъэм пае лъэшэу тыпфэгушIо. Уипсауныгъэ пытэ зэпытэу, тхылъыкIэхэр къы­дэбгъэкIыхэу, жъышъхьэ мэфэ шъыпкъэ къыпфэкIонэу тыпфэлъаIо.

Шъхьаплъэкъо Къэсэй. Театровед, культурэмкIэ об­щественнэ Советэу ­Адыгэ Республикэм культурэмкIэ и Министерствэ щыIэм итхьамат.