ЗэлъашIэрэ археологэу, тарихълэжьэу, Адыгэ Республикэм искусствэ­хэм­кIэ изаслуженнэ IофышIэшхоу ЛэупэкIэ Нурбый ищыIэныгъэ фэгъэхьыгъэ къэгъэлъэгъоныр Мыекъуапэ къыщызэIуахыгъ.

Адыгэ Республикэм и Лъэпкъ музей щыкIогъэ зэхахьэм сэнэхьат зэфэшъхьафхэр зиIэ нэ­бгырабэ щытлъэгъугъ. Студентхэм къэбар гъэшIэгъонэу зэхахырэр ашIомакIэу археологхэм, шIэныгъэлэжьхэм гущыIэгъу афэхъу­гъэх, упчIэжьэгъу ашIыгъэх.

Музеим ипащэу Джыгунэ Фатимэ зэIукIэгъур зэрищэзэ, зэ­фэхьысыжьхэр ышIыгъэх. ЛэупэкIэ Нурбый лIэужхэр зэфэзыщэрэ цIыф цIэрыIоу зэрэщытыр зэгъэпшэнхэм къащыхигъэщыгъ.

Археологие саугъэт 92-рэ Н. ЛэупакIэм къызэIуихыгъ, ахэр лIэшIэгъухэм ятарихъ къизыIотыкIыхэрэм ащыщых. Мыекъопэ культурэм, исп унэхэм, ижъырэ мыотIхэм, нэмыкIхэм ятарихъ ехьылIагъэхэм уагъэгъуазэ.

Теуцожь районым, Мыекъуапэ дэжь, фэшъхьафхэм ащытIагъ. Псым ычIэгъ хъугъэ Къэзэны­къоякIэм, Аскъэлае, ХьакIэмзые, Псыфабэ, Сырыфыбг, нэмыкIхэм уплъэкIунхэу ащишIыгъэхэм мэхьэнэ ин зиIэ пкъыгъо гъэшIэ­гъонхэр къащигъотыгъэх.

Къошынхэм, унагъом ищы­кIэгъэ Iэмэ-псымэхэм, гъучIым хэ­шIыкIыгъэ пкъыгъохэм уяплъы­зэ, лъэпкъым итарихъ нахьышIоу зэогъашIэ.

Адыгеим иапэрэ археолог цIэ­рыIоу Аулъэ Пщымафэ, музеим иIофышIэу Петр Дитлер ягъусэу Н. ЛэупакIэм тарихъым епхыгъэу къыгъотыгъэр макIэп. Музе­им къыщагъэлъагъохэрэм якъэ­бар якъэугъоин чанэу хэлэжьагъ Елена Черных. Археологхэу Аулъэ Пщымафэ, ЛэупэкIэ Нурбый, Тэу Аслъан, фэшъхьафхэм яIофшIагъэ Е. Черных IупкIэу къытегущыIагъ. Тхылъ пчъа­гъэ къыдэзыгъэкIыгъэ Н. Лэупа­кIэм ишIушIагъэ уасэу фашIырэм узыIэпещэ. Тэу Аслъан зэрилъы­тэрэмкIэ, тхылъ пэпчъ щыIэныгъэр нахьышIоу къыбгурегъаIо. Адыгэхэм ятарихъ чIыгу къырыкIуагъэр нахь дэгъоу тшIэнымкIэ Н. ЛэупакIэм уплъэкIунэу ышIыгъэхэр шIэныгъэм епхыгъэх.

ЕплъыкIэхэр

КъокIыпIэм щыпсэурэ лъэпкъхэм искусствэхэмкIэ я Къэра­лыгъо музееу Мыекъуапэ дэтым ипащэу Кушъу Нэфсэт, Адыгэ Республикэм гуманитар ушэ­тынхэмкIэ иинститут ипащэ игуа­дзэу Беданыкъо Марзет, Адыгэ къэралыгъо университетым та­ри­хъым­кIэ ифакультет ипащэу Пэ­кIэшхо Нурбый, Урысыем игео­графическэ обществэ икъутамэу Адыгеим щыIэм иIэшъхьэтетэу Игорь Огай, нэмыкIхэу къэгъэлъэгъоным икъызэIухын фэгъэхьыгъэ зэхахьэм къыщы­гущыIагъэхэм Н. ЛэупакIэр тари­хъым, искусствэм, литературэм афэщагъэу зэрэщытыр хагъэунэфыкIыгъ.

СурэтышI цIэрыIоу Н. Лэупа­кIэм итворчествэ нахь гъэшIэгъон къэзышIырэр шъо зэфэ­шъхьафхэр зэдиштэхэу зэригъэфедэхэрэр ары. Тыкъэзыуцухьэрэ дунаим идэхагъэ, шIулъэгъу къабзэм ишъэф, пшъашъэм игу­пшысэ, нэмыкIхэм афэгъэхьыгъэ сурэтхэр лъэгъупхъэх.

— НыбжьыкIабэ къэгъэлъэ­гъоным икъызэIухын зэрэхэла­жьэрэр тигуапэ. Археологхэм, тарихъым изэгъэшIэн пылъхэм студентхэр гущыIэгъу афэхъугъэх. ШIэныгъэлэжьхэу Ергъукъо Щамсэт, Къуекъо Маринэ, нэ­мыкIхэм яеплъыкIэхэри тшIо­гъэшIэгъоных, — къытиIуагъ Тэу Аслъан.

Н. ЛэупакIэм ишъхьэгъусэу Фа­тимэ, ыкъоу Хьатыу, фэшъхьаф­хэм кытфаIотагъэр щыIэ­ныгъэм дештэ. ЛэупэкIэ Нурбый лъэныкъуабэ къызэлъиубытызэ Iоф ешIэ. Игупшысэхэр шIэжьым къыпкъырэкIых.

— Археолог, шIэныгъэлэжь цIэрыIом ехьылIэгъэ тхылъ къыдэзгъэкIы сшIоигъу, — тизэдэ­гущыIэгъу лъегъэкIуатэ Iэтэжьэхьэ Светланэ. — Къэгъэлъэгъоным сеплъызэ, гупшысэу сшIыгъэхэр тхылъым къыдэхьащтых.

— ЛэупэкIэ Нурбый бэшIагъэу синэIуас, — къеIуатэ Игорь Огай. — Археологием, тарихъым зафэбгъазэмэ, IофшIагъэу иIэр гъунэнчъ. Сэ ащ щысэ те­сэхы, упчIэжьэгъу сыфэхъу.

— Студентхэм яхьэкIэ лъапIэу ЛэупэкIэ Нурбый лъэпкъ шIэ­жьым ехьылIагъэу къыIуатэрэр щыIэныгъэм къыхехы, — ­къытиIуагъ ПэкIэшхо Нурбый. — Псэ пы­тэу, жьы кIэтэу гу­къэ­кIыжьхэм ныбжьыкIэхэр аще­гъэ­гъуазэх.

Къэгъэлъэгъоным ехьылIэгъэ къэбар­хэр ЛэупэкIэ Нурбый зэхахьэм къыщиIотагъэх. Музеим къэкIогъэ пшъашъэхэм къы­таIуагъ къэгъэ­лъэгъоным еплъынхэу япшъэшъэгъухэр ягъусэхэу музеим къызэрэкIощтхэр.

ЕмтIылъ Нурбый.