Гуманитар ушэтынхэмкIэ республикэ ин­сти­тутэу Т. М. КIэращэм ыцIэ зыхьырэр за­гъэпсыгъэр илъэс 90-рэ зэрэхъугъэм фэ­гъэ­хьыгъэу Адыгеим лъэпкъ орэдымрэ къа­шъомрэкIэ и Къэралыгъо ансамблэу «Ис­лъамыем» адыгэ орэдыжъхэм яконцерт къытыщт.

Адыгеим лъэпкъ орэдымрэ къашъомрэкIэ и Къэралыгъо ансамблэу «Ислъамыем» икомпозициехэм лъэпкъ лъэпсэ куу яI. Ащ иконцертхэм апэу нэIуа­сэ зафэзышIыхэрэм Адыгейри, ащ щыпсэухэу орэдыр зикIасэхэри шIу алъэгъоу рагъажьэ, адыгэхэм ятарихърэ якульту­рэ­рэ зэрагъашIэхэ ашIоигъоу мэхъух. Орэдымрэ къашъомрэкIэ ан­самблэу «Ислъамыер» 1991-рэ илъэсым зэрэзэхащагъэр ­Адыгэ Республикэм имузыкальнэ ­культурэкIэ хъугъэ-шIэгъэ­шхоу щытыгъ. Урысые Феде­рацием, Адыгэ Республикэм, Къэрэщэе-Щэрджэс Республи­кэм, Къэбэртэе-Бэлъкъар Рес­публикэм янароднэ артистэу, Урысые Федерацием, Адыгэ Республикэм, Къэбэртэе-Бэлъкъарым, Пшызэ шъолъыр искусствэхэмкIэ язаслуженнэ IофышIэшхоу, Урысые Федерациемрэ Адыгеимрэ я Правительствэ, Соловьев зэшхэм, Сединым, Д. Д. Шостакович яшIухьафтынхэр, Зэкъошныгъэм иорден, медалэу «Адыгеим и Щытхъузехь», Дунэе Адыгэ Ха­сэм имедаль, Адыгэ Респуб­ликэм и Къэралыгъо Совет — Хасэм и Щытхъу тамыгъэу «За­кон. Пшъэрылъ. ЦIыфыгъ» зы­фиIорэр къызыфагъэшъошэгъэ Нэхэе Аслъан Къасимэ ыкъом ащ пэщэныгъэ зыдызэрихьэрэр лIэшIэгъу плIанэм къехъугъ.

Ансамблэр анахьэу зыфы­зэхащэгъагъэр цIыфхэм язэщ атырагъэункIэ арэп, адыгэ орэ­дыжъхэр нахьыбэу цIыф жъугъэхэм зэхягъэхыгъэнхэр, шIу ягъэлъэгъугъэныр, ижъырэ мэ­къэмэ Iэмэ-псымэхэм «псэ» къапыгъэкIэжьыгъэныр ары. «Ис­лъамыем» иапэрэ кон­церт адыгэ орэдыжъхэу, нарт пщы­налъэхэу къыщаIуа­гъэхэр цIыф­хэм лъэшэу агу ри­хьыгъагъэх. Джыдэдэм ащ артистхэу хэтхэми нахьыжъхэм хэбзэшIухэу къафыщанагъэхэр зэрэлъагъэ­кIуатэхэрэр къэт­Iон тлъэкIыщт.

А. Къ. Нэхаир зипэщэ ан­самблэм лъэпкъ, классическэ, джырэ музыкэр зэхэгъэщагъэу къырегъаIо, ащ хэтхэр адыгэхэм якультурэ кIэн изехьакIох, иухъумакIох. Музыкальнэ критикхэм зэрэхагъэунэфыкIырэмкIэ, А. Нэхаим джырэ амалхэр иIэубытыпIэхэу адыгэ орэдыжъхэм, пщыналъэхэм, къашъохэм ядэхагъэ къытлъегъэIэсы.

Композитор цIэрыIом зэри­лъытэрэмкIэ, итехникэкIэ «Ислъамыер» зыми хэкIокIэнэу щытэп, артистхэм къэIокIэ хэ­хы­гъэ яI. «Ансамблэм IэпэIэсэныгъэшхо хэлъэу классическэ, джаз, лъэпкъ орэдхэр къызэ­рэригъаIохэрэм, флейтэхэм, скрипкэхэм, лъэпкъ мэкъэмэ Iэмэ-псымэхэм: адыгэ пщынэм, шыкIэпщынэм, къамылым, мэкъэ зэпэджэжь-зэпэжъыу хьалэмэтым концертхэр къагъэбаих».

Пшызэ шъолъыр икъэзэкъ хор ихудожественнэ пащэу, Адыгэ Республикэм инароднэ артистэу В. Г. Захарченкэм «Ислъамыем» фэдэ ансамблэ тыди щымыIэу, Урысыеми, зэ­рэдунаеуи ащ пеIэн имытэу елъытэ. Нэхэе Аслъан музыкэу «Ислъамыем» пае зэхилъхьэрэр зы лъэпкъ закъоп зыфы­тегъэпсыхьагъэр, ар зэрэцIыф­лъэпкъэу зэдыряеу щыт. «ЧIы­налъэм исыд фэдэрэ къуапи классическэ музыкэу ар щыIун ылъэкIыщт. Сыда пIомэ зы лъэпкъ закъоп зыфызэхилъхьэ­рэр, зэрэдунаеу ягушъхьэ гъомылэу ар щыт. ТитеплъэкIи, тишэнкIи Аслъанрэ сэрырэ лъэ­шэу тызэтекIыми, зэшхэм афэдэу тызэфыщыт».

1992-рэ илъэсым къыщегъэ­жьагъэу «Ислъамыем» Урысыем икъэлэ зэфэшъхьафхэм, IэкIыб къэралыгъохэм концертхэр къащитхэу, дунэе фестивальхэмрэ зэнэкъокъухэмрэ ахэлажьэу регъажьэ. Мы ансамблэм хэтхэр ары адыгэ орэдымрэ мэкъэмэ Iэмэ-псымэхэмрэ яа I-рэ Дунэе фестиваль изэхэщэн кIэщакIо фэхъугъэхэр. «Ислъамыем» хэтхэм я ХХII-рэ Олимпийскэ, я ХI-рэ Паралимпийскэ джэгунхэу Шъачэ щы­Iагъэхэм рапсодиеу «Хьагъэу­джым изэфакIу» зыфиIорэр, «Ныдэлъф орэдхэр», «Ро­ндо-пщыналъэхэр», А. Нэхаим аран­жировкэ ышIыгъэ адыгэ орэдыжъхэр ащагъэжъынчыгъэх.

Музыковедэу Алла Соколовам зэрэхигъэунэфыкIырэмкIэ, Нэхэе Аслъан адыгэ орэдыжъхэм Iоф адишIэ зыхъукIэ кIуачIэ къезытырэр адыгэхэм ятарихъ куоу зэрэщыгъуазэр, лъэпкъ зэ­хашIэ зэриIэр, тарихъ шIэ­жьым зэрамыгъэгупсэфырэр ары. А. Нэхаим итворческэ ком­позициехэмкIэ АРИГИ-м ихъарзынэщэу фольклор про­изведение 10000-м ехъу зы­хэлъыр (ахэм ащыщэу 700-р орэдых) къэкIопIэшIоу щыт. АРИГИ-м ия 90-рэ илъэс ихэгъэунэфыкIын зыфагъэхьазыры зэхъум, А. Хъ. ЛIыIужъум ­адыгэ орэдыжъхэр зэхаххэмэ зэра­шIоигъом щигъэгъозэгъагъэх. Адыгэ Республикэм культурэмкIэ и Министерстви, научнэ IофышIэхэми ащ къыдырагъа­шти, 2019-рэ илъэсым шэкIо­гъум и 29-м Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо филармоние концертышхо щыкIуагъ. Адыгэ орэ­дыжъ 22-рэ мыщ къыщаIуагъ. IофшIэным, лIыхъужъныгъэм афэ­гъэхьыгъэ орэдхэр, гъыбзэ­хэр, нарт пщыналъэхэр, сэмэр­къэу орэдхэр ахэм къахэфагъэх.

Филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу, фольклорымкIэ отделым иведущэ научнэ IофышIэу Нэхэе Саид ахэм къатегущыIагъэр. Адыгэ Респуб­ликэм, Къэбэртэе-Бэлъкъарым, Къэрэщэе-Щэрджэсым ятвор­ческэ коллективхэм ахэтхэмрэ яорэдыIохэмрэ ары адыгэ орэ­дыжъхэр концертым щызэхэтэзыгъэхыгъэхэр. Ахэм азыныкъо нахьыбэр Адыгеим лъэпкъ орэдымрэ къашъомрэкIэ и Къэ­ралыгъо ансамблэу «Ислъамыем» хэтхэм къаIуагъ.

Ансамблэр зызэхащагъэр илъэс 25-рэ зыщыхъурэм ехъу­лIэу музыкэмкIэ Дунэе унэу Москва дэтым и Светлановскэ залышхо концерт къыщатыным ыпэкIэ Нэхэе Аслъан къыхи­гъэщыгъагъ «Ислъамыем» имузыкэ лъэпкъ горэм зэрэтемы­лъытагъэр, ащ къыIохэрэр тя­тэжъ пIашъэхэм къытфыщанэгъэ, лъэпкъым итарихъ, игупшысакIэ, иIушыгъэ къызыхэщыхэрэ, зэрэцIыфлъэпкъэу агъэлъэпIэрэ шэн-хабзэхэм къатегущыIэрэ орэдэу зэрэщытхэр. «Къытэдэ­Iу­хэрэр щыIэныгъэр зэрэзэхэтым нахь куоу едгъэгупшысэхэ, язэхашIэхэр амыгъэбылъыхэ тшIоигъу».

Т. М. КIэращэм ыцIэ зыхьырэ АРИГИ-р къызызэIуахыгъэр илъэс 90-рэ зэрэхъугъэм фэгъэ­хьыгъэу Адыгеим лъэпкъ орэдымрэ къашъомрэкIэ и Къэралыгъо ансамблэу «Ислъамыем» концертэу къытыщтми а гущыIэ шъыпкъэхэр япхьылIэми хъунэу тэлъытэ. 2020-рэ илъэсым мэзаем и 27-м «Нарт симфониер» зыфиIорэ про­граммэу Iахьитфэу зэхэтыщтыр («МашIор къызэрахьыжьыгъэр», «Тыгъэм и Тхьэ зызэрэфагъэзэрэ лъэIу», «ЦIыфыр игъэшIэ гъогу зэрэрыплъэжьырэр», «Шы­кIэпщынэр зыфэгъыщтыгъэр», «Чэщ гупшысэхэр») Адыгэ Рес­публикэм и Къэралыгъо филармоние ансамблэм къыщитыщт. Зигугъу къэтшIыгъэ симфонием хэхьащтых нарт пщыналъэхэр, хэбзэ-зэхэтыкIэхэм, лIыхъужъныгъэм яхьылIэгъэ орэдхэр, гъыбзэхэр, сэмэркъэу, лакъырд, дин орэдхэр. Композитор цIэ­рыIом ахэм азыныкъо нахьыбэр институтым имузыкальнэ фонд къыхихыгъ ыкIи сценэм ятIонэрэ щыIэныгъэр щаригъэгъотыжьыгъ. Лъэпкъ орэдыжъхэм ахэлъ гущыIэхэр зэщи­мыгъакъохэу, джырэ музыкэм иамалхэр (рондэр, сонатэр, ва­риациехэр, рапсодиер, нэ­мыкIхэр) Нэхэе Аслъан ыгъэфе­дэхэзэ, композицие хьалэ­мэтхэр егъэпсых. Ащ фэдэ му­­зыкэр къезыгъэIон, ащ фэдэ орэ­дыжъхэр къэзыIон зылъэкIыщтхэр IэпэIэсэныгъэшхо зыхэлъхэр ары ныIэп. Ансамблэу «Ислъамыем» ихудожественнэ пащи, иартистхэми, иорэдыIохэми афызэшIомыкIын щымыIэу сэлъытэ! Адыгэ лъэпкъ орэдыжъхэр къэзыIоу, ахэм ятарихъ зэзыгъашIэу ыкIи нэмыкIхэм алъызыгъэIэсэу, лъэпкъ мэкъэ­мэ Iэмэ-псымэхэм къязыгъэ­пшIыкIутIукIэу УрысыемкIи, адыгэхэмкIи мы зы профессиональнэ коллектив закъор ары щыIэр. ИтворчествэкIэ, АРИГИ-м ихъарзынэщ хэлъ орэдыжъхэр зэщымыгъэкъогъэнхэм зэрэфэсакъырэмкIэ, дунаим ичIыпIэ зэфэшъхьафхэм концертыбэ къызэращитыгъэмкIэ ансамблэу «Ислъамыем» дэгъоу къыгъэлъэгъуагъ дунаим тет пстэуми музыкэр зэдыряеу зэрэщытыр, цIыфхэр ащ зэрэзэрипхырэр, зэрэзэгуригъаIорэр.

Г. Б. Луганская. Педагогикэ шIэныгъэхэмкIэ кандидат, доцент, Т. М. КIэращэм ыцIэ зыхьырэ АРИГИ-м славянхэмрэ адыгэ­хэмрэ якультурэ зэпхыныгъэкIэ иотдел иведущэ научнэ IофышI.