Илъэс къэс мэзаем и 14-р шIулъэгъуныгъэм и Мафэу дунаим щыхагъэунэфыкIы, Урысыеми ар щагъэмэфэкIы. Мы мафэм ныбжьыкIэхэм язэфыщытыкIэ къизыIотыкIырэ гущыIэхэр зытетхэгъэ нэпэеплъхэр, шIухьафтынхэр зэратыжьых.

НыбжьыкIэхэм мы мэфэкIым пылъ къэбарыр дэгъоу ашIэ. Непэ тэ тыкъызтегущыIэ тшIоигъор адыгэхэм гуфэбэныгъэу зэфыряIагъэр ижъырэ лъэхъаным къызэрэраIотыкIыщтыгъэр ары.

Ащ фэгъэхьыгъэу гущыIэгъу тыфэхъугъ АКъУ-м адыгэ филологиемрэ культурэмрэкIэ ифакультет иIофышIэу, адыгэхэм ятарихърэ якультурэрэкIэ кафедрэм идоцентэу, тарихъ шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу Цэй Заремэ.

— Илъэс къэс мы мафэм гу сурэт плъыжьхэмкIэ, шархэмкIэ апшъэрэ еджапIэр зэра­гъэ­кIэракIэрэр синэрылъэгъу. НыбжьыкIэхэр чэфэу зэхэтых, пшъа­шъэхэр шIухьафтынэу къа­ра­тыгъэхэмкIэ зыщэтхъужьых, — къеIуатэ Зэремэ. — Ар шъхьадж иIоф, ау Кавказыр пштэмэ, мы мафэр зыгу римыхьырэри бэ. Ар зэпхыгъэр шэн-хабзэу тэ тызэсагъэхэр ары. Сыда пIомэ, адыгэхэм сыдигъокIи язэфыщытыкIэ къызхагъэщэу щытыгъэп. Уянэ, уятэ, уишъхьэгъусэ, уисабый шIулъэгъоу афыуиIэр къэбгъэлъэгъоныр емыкIу зыхэлъэу алъытэщтыгъэ.

ШIулъэгъуныгъэр адыгэмэ яджэгъуагъэп, ау ащ изехьан шэн-хэбзэ гъэнэфагъэ пылъыгъ. НыбжьыкIэхэр нахьыбэм зыщызэрэлъэгъущтыгъэхэр джэгухэр ары. Пшъэшъэ дахэм зынаIэ тезыдзэгъэ кIалэхэр сыдми кIэрыхьанхэ фитыгъэхэп, зыщызэпсэлъыхъощтхэ чIыпIэри гъэ­нэфэгъагъэ. Ар зыукъорэ ныбжьыкIэхэм пшъэдэкIыжь арагъэ­хьыщтыгъ.

— ЗидэкIогъу къэсыгъэ пшъа­шъэм «пшъэшъэ унэ» иIагъ. Ащ псэлъыхъохэр къихьэщтыгъэх, нэIуасэ, гущыIэгъу щызэфэхъущтыгъэх. НыбжьыкIэхэр псэлъы­хъоным фэшъхьафэу янэутхагъэкIи зэнэкъокъущтыгъэх. Ныб­жьыкIитIур унэм язакъоу къырагъанэщтыгъэхэп. Ахэм гъусэхэр яIэнхэ фэягъэ. КIалэм шъхьэихыгъэу къымыIошъурэ гущыIэхэр «псэлъыхъуабзэкIэ» пшъашъэм гуригъаIощтыгъэ,— еIо тигущыIэгъу. — Ежь нэбгыритIум къагурыIорэ чIэгъчIэ­лъыбзэкIэ зэдэгущыIэщтыгъэх. Зэпсэлъыхъохэрэм ягухэлъхэр зэтефэхэу, псэогъу зэфэхъунхэ гухэлъ яIэ зыхъукIэ, гущыIэ лые къыхэмыхьэу IэужкIэ зэгурыIощтыгъэх.

ГущыIэм пае:

Псым сыкъырикIынэу лъэ­мыдж, Джэуап сфэхъунэу зы псалъ. Бгъэгум дэлъыгур мапэ, Гопэуц, пшъашъ, къысэт.

Пшъашъэм джэуапэу къытыжьырэмкIэ кIалэм ыгу фи­лъыр гурыIощтыгъэ:

НэпкъитIу азыфагу дышъэ чъыг ит, Дышъэ чъыгым дышъэ тхьаркъо тес, Джар къызепхьыхкIэ, къыо­сIощт джэуап. Пчэдыжь осэпсым лъэуж фемыгъэшIэу укъэсмэ, Джэуап бгъотын.

— Мыщ фэдэ емыгъэлыегъэ зэдэгущыIэгъухэм ныбжьыкIэхэм акъыл зэряIэр къагъэлъагъо. Шъырытэу зекIощтыгъэх, зэдэгущыIэщтыгъэх. Агу илъыри ашIэщтыгъэ, — еIо Заремэ. — Ижъырэ лъэхъаным егъэпшагъэмэ, непэ тишэн-хабзэхэм зэхъокIыныгъабэ афэхъугъ. НыбжьыкIэхэм уахэты, уадэгущыIэ зыхъукIэ а пстэури дэ­гъоу зэхэошIэ. Ау ари дэеп, сыда пIомэ лъэхъанэ пэпчъ ежь щыIэныгъэм екIолIакIэ къызде­хьы. Ащ зи хэпшIыхьан плъэкIыщтэп. КъасIомэ сшIоигъу непи адыгэ кIэлэ шъыпкъэхэри, пшъэ­шъэ гъэсагъэхэри бэу зэрэтиIэхэр.

Адыгэхэм шэн-хабзэу ахэлъхэм, хьакIэм зэрэпэгъокIхэрэм, хьалэлхэу, гукIэгъушIхэу зэрэщытхэм яшIуагъэкIэ дунаим щызэлъашIэх. ЯкIалэхэм ялIы­хъужъныгъэ, япшъашъэхэм ядэ­хагъэ, хъулъфыгъэмрэ бзылъфыгъэмрэ шъхьэкIэфэныгъэу азыфагу дэлъыр сыдигъуи тха­кIохэм къыраIотыкIыщтыгъэ. Тиадыгэ ныбжьыкIэхэм зыщагъэгъупшэ мыхъущтыр Iэдэб, укIытэ, зекIокIэ тэрэз ахэлъын, шъхьэкIафэ зэфашIыжьын зэрэфаер ары. ИжъыкIэ тхэлъыгъэр непи тыухъумэн фае.

Жэлдэшэ Рузан.