Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат муниципальнэ гъэпсыкIэ зиIэ Джэджэ районым тыгъуасэ щыIагъ. Мыщ ит мэкъумэщ хъызмэтшIапIэхэм ащыщым, сабыибэ зэрыс унагъом яхьэкIагъ, культурэм иучреждениеу «Джа­джэр» зэрагъэцэкIэжьырэр зэригъэлъэгъугъ, блэкIыгъэ илъэсым муниципалитетым Iофэу ышIагъэм изэфэхьысыжьхэм ыкIи пшъэрылъхэм зыщатегущыIэгъэхэ зэхэсыгъом хэлэжьагъ.

IэпыIэгъум ишIуагъэкIэ

Былымхъуным хэщагъэхэм яшIуагъэ арагъэкIыныр, ахэр программэ зэфэшъхьафхэм ахэ­лэжьэнхэ амал яIэныр Адыгеим и ЛIышъхьэ пшъэрылъэу къыгъэуцухэрэм ащыщых. Рес­публикэм ипащэ тыгъуасэ зыдэщыIэгъэ унэе мэкъу­мэщ-фер­мер хъызмэтшIапIэу Абые Байзэт зипащэм ащ фэдэ IэпыIэгъу ыгъотыгъ.

Былымхъуным хэхъоныгъэ ышIыным фытегъэпсыхьэгъэ программэм фермерыр хэлэ­жьагъ ыкIи 2017-рэ илъэсым сомэ миллиони 4,5-рэ хъурэ грант къыратыгъ. Нэужым ежь имылъкуи хилъхьи, чэмхэр зы­чIэтыщт псэуалъэм гъэцэкIэ­жьынхэр ришIылIагъэх, ищы­кIэгъэ оборудованиер зэригъэгъотыгъ. Грантым ишIуагъэкIэ былымышъхьэ 25-рэ ыщэфыгъ, джырэ уахътэм ахэм япчъагъэ зэкIэмкIи 80 мэхъу. Ащ дакIоу IофшIэпIэ чIыпIи 4 къызэIуи­хыгъ.

Республикэм ипащэ хъыз­мэтшIапIэм амалэу IэкIэлъхэр зэригъэлъэгъугъ, былымхэр зы­щаIыгъ чIыпIэхэм якIолIагъ, фермерым гущыIэгъу фэ- хъугъ.

Фермерым къызэриIотагъэмкIэ, илъэсым щэ тонни 170-рэ фэдиз къахьыжьы. Адыгэ къуаеу рахырэр ары анахь федэшхо къэзытырэр. 2019-рэ илъэсым хъызмэтшIапIэм адыгэ къое тонн 22,5-рэ ыщагъ.

— Мэкъумэщ хъызмэтым хэщагъэхэм къэралыгъо IэпыIэгъу ягъэгъотыгъэным фы­тегъэпсыхьэгъэ программэхэр тэгъэцакIэх. Ащ къы­хэкIыкIэ муниципалитетхэм пшъэрылъэу яIэхэр, ахэм амалэу къатыхэрэр къоджэдэсхэм къафаIотэныр, ябизнес къызэIуахынымкIэ ыкIи хэ­хъоныгъэ ашIынымкIэ яшIуагъэ арагъэкIыныр арых. Мыщ фэдэ предприятие цIыкIухэр арых къуаджэм иэкономикэ хэхъоныгъэ езыгъэшIыхэрэр. Мы лъэныкъом сомэу халъхьэрэ пэпчъ шIуагъэ къеты: чылэм дэсхэм IофшIэпIэ чIыпIакIэхэр къафызэIуахых, чIы­пIэ бюджетым хэхъоныгъэ ешIы, экспортым ылъэныкъо­кIэ шъолъырым амалэу Iэ­кIэлъхэм ахэхъо, — къыIуагъ республикэм ипащэ.

ГъэцэкIэжьынхэр щэкIох

Лъэпкъ проектэу «Культура» зыфиIорэм къыдыхэлъытагъэу станицэм дэт культурэм и Унэу «Джаджэм» икъутамэу N 2-м гъэцэкIэжьынхэр щэкIох. Псэуа­лъэм изэтегъэпсыхьан зэкIэмкIи сомэ миллион 20 фэдиз пэ­Iуагъэхьанэу агъэнафэ. Мылъкур федеральнэ ыкIи республикэ бюджетхэм къахэхыгъ.

Непэрэ мафэм ехъулIэу Iоф­хэм язытет зыфэдэр, бюджет ахъщэр гъэфедагъэ зэрэхъурэр Адыгеим и ЛIышъхьэ ыуплъэ­кIугъ, ылъэгъугъэм осэшIу фи­шIыгъ. Культурэм иучреждение иунашъхьэ, инженернэ псэуа­лъэхэр зэблахъух, ыкIоцIкIэ ар агъэкIэжьы.

— ГъэцэкIэжьыным ыуж учреждением техническэ ама­лэу IэкIэлъым хэгъэхъогъэн ыкIи ащ къыпэIулъ чIыпIэр зэрифэшъуашэу зэтегъэ­псы­хьэгъэн фае. Культурэм и Унэ цIыфхэр щызэрэугъоих, опытэу аIэкIэлъымкIэ зэхъо­жьых — ащ мэхьанэшхо иI. Мы илъэсым учреждением иIофшIэн ригъэжьэжьын фае, — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.

Щысэ зытырахырэ унагъу

Республикэм ипащэ сыд фэдэрэ псэупIэ кIуагъэми, ана­хьэу ынаIэ зытыридзэрэр ыкIи зэрыхьэрэр сабыибэ зэрыс унагъохэм ащыщ. Джаджэм щыпсэухэрэ Матыченкэ Александррэ Натальерэ сабыих зэдагъотыгъ. Щысэ зытепхын плъэкIыщт унагъом республикэм ипащэ ихьэкIагъ.

Наталье унэгъо хъызмэтыр зэрехьэ, Александр гурыт еджа­пIэу N 4-м физкультурэр ащарегъэхьы. Япшъэшъэ на­хьыжъэу Даур Валерие пшъэшъи­тIу къыфэхъугъ. Уисабыйхэр зэрэппIун, зэшъхьэгъусэхэр зэ­рэзэфыщытын фаемкIэ янэрэ ятэрэ сыдигъуи ищысэтехыпIэх. Матыченкэхэм якIалэхэм анахьыжъэу Александр Крас­нодар дэт апшъэрэ дзэ училищыр диплом плъыжькIэ къыу­хыгъ, ГРУ-у «Къыблэ дзэ шъо­лъырым» къулыкъур щехьы. Сабыищыр еджапIэм макIо, анахьыкIэр илъэси 5-м ит.

Адыгеим и ЛIышъхьэ унагъом исхэм гущыIэгъу афэхъугъ, яса­быйхэр дэгъоу, зэрифэшъуашэу зэрапIухэрэм фэшI зэшъхьэ­гъусэхэм афэрэзагъ.

— ГушIуагъо, нэхъой зэ­рылъ шъощ фэдэ унагъоу республикэм щыпсэухэрэм япчъагъэ нахьыбэ хъунэу ты­щэгугъы. УФ-м и Президентэу Владимир Путиным унагъом ыкIи сабыигъом Iэпы­Iэгъу афэхъугъэным фыте­гъэ­псыхьэгъэ унашъохэр ышIы­гъэх. Адыгеим исхэм Iоф ашIэн, ясабыйхэр апIунхэ амал яIэным республикэм ипащэхэр пылъых, — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.

Зэфэхьысыжьхэр, пшъэрылъыкIэхэр

Джэджэ районым инароднэ депутатхэм я Совет изэхэсыгъоу щыIагъэм 2019-рэ илъэсым администрацием, ащ ипащэ Iофэу ашIагъэр щызэфахьысыжьыгъ, пшъэрылъыкIэхэр агъэнэфагъэх. Мыщ епхыгъэ гущыIэ шъхьаIэр къышIыгъ район администрацием ипащэу Александр Бутусовым.

Республикэм ипащэ игъу­сагъэх АР-м и Къэралыгъо Со­вет — Хасэм и Тхьаматэу Владимир Нарожнэр, федеральнэ инспектор шъхьаIэу Сергей Дрокиныр, АР-м и ЛIышъхьэрэ иминистрэхэм я Кабинетрэ я Администрацие ипащэу Владимир Свеженец, министрэхэр, депутатхэр. Iофтхьабзэр зэрищагъ Советым итхьаматэу Алла Самохваловам.

Зэхэсыгъом хэлэжьэгъэ министрэхэм ащыщхэм Адыгеим и ЛIышъхьэ гущыIэ аритыгъ. Районым хэхъоныгъэхэр ышIынхэмкIэ, яшIуагъэ арагъэкIынымкIэ амалэу щыIэхэм, анахьэу анаIэ зытырагъэтын фэе лъэныкъохэм ахэр кIэкIэу къащыуцугъэх.

АР-м экономикэ хэхъоны­гъэмкIэ ыкIи сатыумкIэ иминист­рэу Къуанэ Анзаур анахьэу зигугъу къышIыгъэр предпри­нимательствэ цIыкIум ыкIи гурытым хэщагъэхэм яшIуагъэ арагъэкIыным фытегъэпсыхьэгъэ программэхэм амалэу къатыхэрэр къызфагъэфедэнхэр ары. Предпринимательхэм ябиз­нес зырагъэушъомбгъуным, IофшIэпIэ чIыпIакIэхэр къызэ­Iуахынхэм афэшI процент цIыкIу зыпылъ чIыфэхэр аштэнхэ зэралъэкIыщтыр къариIуагъ. Ащ дакIоу непэ инвестициехэр пстэуми анахь шъхьаIэу зэрэщытыр ыкIи мы лъэныкъомкIэ районым иIофшIэн ыгъэлъэшын зэрэфаер хигъэунэфыкIыгъ. Непэрэ мафэм ехъулIэу Адыге­им инвестиционнэ площадкэ 65-рэ иI, ахэм ащыщэу зыр ары ныIэп Джэджэ районым иер.

— Лъэпкъ проектым къызэригъэнафэу, предпринимательствэм хэщагъэхэм япчъа­гъэ нэбгырэ минипшIым кIэд­гъэхьан фае. Мы къэгъэлъэгъоным тыкъыфэкIоныр пшъэрылъ шъхьаI. IофшIэпIэ чIыпIакIэхэр гъэпсыгъэнхэр, инфраструктурэм хэхъоныгъэ ышIыныр — джары анахьэу тынаIэ зытетын фаехэр, — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.

Министрэу КIэрэщэ Анзаур къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, муниципалитетым гъэсэныгъэм иучреждениехэр щашIых, щагъэцэкIэжьых, ящыкIагъэр арагъэгъоты. ТапэкIи социальнэ псэуалъэхэм ягъэпсын лъагъэкIотэн гухэлъ щыI. IофышIэхэм за­къыфэбгъазэмэ, непэрэ ма­фэм ехъулIэу районым икIэ­лэегъа­джэхэм япроцент 80 фэдизым аныбжь илъэс 55-м шIокIырэп, ар къэгъэлъэгъон дэгъу.

АР-м псауныгъэр къэухъу­мэгъэнымкIэ и Министерствэ ипащэу Мэрэтыкъо Рустем мэ­хьанэшхо зэритыгъэр демографием изытет, апэрэ медицинэ IэпыIэгъу зыщарагъэгъотырэ IэзапIэм игъэкIэжьын ипрограммэ шIуагъэу къытыщтыр ары.

— Сабыеу къэхъухэрэм япчъагъэ нахьыбэ хъуныр, цIыф­хэм яфэIо-фашIэхэр зэрифэшъуашэу афэгъэцэкIэ­гъэнхэр, медицинэм иучреж­дениехэм кадрэхэр афикъунхэр — джары къулыкъум, муниципалитетым япшъэрылъ шъхьаIэу щытын фаер. КIэлэцIыкIу IыгъыпIэм щегъэжьагъэу врач хъу зышIоигъохэр къыхэдгъэщыхэзэ, ахэм IэпыIэгъу тафэхъуным, едгъэ­джэнхэм, нэужым къызщы­хъугъэхэм къагъэзэжьыным тыпылъын фае, — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.

Урысыем и Президент къыгъэуцугъэ пшъэрылъхэм ащыщ­хэу сабый къызэрыхъухьэрэ унагъохэм IэпыIэгъу афэхъу­гъэным, гъот макIэ зиIэ цIыфхэм япчъагъэ нахь макIэ шIыгъэным, нэмыкI социальнэ Iофыгъохэм кIэкIэу къащыуцугъ министрэу Мырзэ Джанбэч.

Зэхэсыгъом икIэухым Адыге­им и ЛIышъхьэ гущыIэр ыштагъ, муниципалитетым хэхъоныгъэ ышIынымкIэ Iофыгъо шъхьаIэ-­хэм къатегущыIагъ.

— УФ-м и Президентэу Владимир Путиным къыгъэуцугъэ лъэпкъ проектхэр блэкIыгъэ илъэсым щыублагъэу республикэм щытэгъэцакIэх. Ахэм кIэух шъхьаIэу афэхъун фаер зы — тицIыф­хэм щыIэкIэ-псэукIэ амалэу яIэр нахьышIу хъуныр ары. А лъэныкъохэмкIэ IофшIэныр дгъэлъэшыгъэ. Лъэпкъ про­ект­хэм къадыхэлъытэгъэ пстэури дгъэцэкIэнымкIэ охътабэ тиIэп. Шъолъырым имуниципалитет пэпчъ щызэ­шIуахырэ IофшIэным илъэс къэс шIогъэшхо къыхьын, ар цIыфхэм зэхашIэн фае, — къыIуагъ Адыгеим и ЛIышъхьэ.

Джэджэ районым хэхъоны­гъэхэр зэришIыхэрэм дакIоу, щыкIагъэхэри зэрэщыIэхэр республикэм ипащэ хигъэунэфыкIыгъ. ГущыIэм пае, муни­ципалитетым имэкъумэщ хъыз­мэтшIапIэхэм лэжьыгъэу къа­хьыжьырэм, хэтэрыкIхэм, щэ къэзытырэ былымышъхьэхэм япчъагъэ хэхъо. Ащ дакIоу районым щаIыгъ мэлхэмрэ пчэнхэмрэ нахь макIэ хъугъэх. Мы лъэныкъомкIэ Iофхэм язытет зыпкъ изыгъэуцон зылъэ­кIыщтыр мэкъумэщ-фермер хъызмэтшIапIэхэм къэралыгъо IэпыIэгъу ягъэгъотыгъэныр, ахэр программэ зэфэшъхьафхэм, грантхэм якъыдэхын ахэлэ­жьэнхэ алъэкIыныр ары. АщкIэ республикэм амалышIухэр зэ­рэIэкIэлъхэр Адыгеим и ЛIы­шъхьэ къыхи­гъэщыгъ.

— Районым иэкономикэ ин­вестициеу къыхалъхьагъэмкIэ зэфэхьысыжь дэгъухэр щыIэх — предприятиехэм ямылъку шъхьаIэ пштэмэ, ар сомэ мил­лиардрэ миллион шъищрэ мэхъу. Мы къэгъэлъэгъон дэ­гъур гъэпытэгъэн, IофшIэныр лъыгъэкIотэгъэн фае. Ащ да­кIоу муниципалитетым ит социальнэ учреждениехэм IэпыIэгъу тафэхъущт. Район гупчэ сымэджэщым авто­транспортищ къыфэтщэфынэу тэ­гъэнафэ, газрыкIопIэ километрэ пшIыкIутIум ехъу тшIыщт. Джащ фэдэу шъо­лъыр проектым къыдыхэлъытагъэу фельдшер-мамыку IэзэпIищ дгъэпсынэу ары. Ащ нэмыкIэу учреждениехэм гъэцэ­кIэжьынхэр ятшIылIэщтых, зэтедгъэ­псыхьащтых, — къы­Iуагъ Адыгеим и ЛIышъхьэ.

Республикэм ипащэ къызэриIуагъэмкIэ, къэкIорэ илъэсым щегъэжьагъэу районым ис сабыйхэр зэкIэ кIэлэцIыкIу Iыгъы­пIэхэм кIонхэ амал яIэн фае. Шъолъыр ыкIи федеральнэ бюджетхэм къахэхыгъэ мылъкумкIэ районым ит еджэпIитфым кIэлэцIыкIухэм гъэсэныгъэ те­дзэ зыщызэрагъэгъотырэ чIыпIэ 315-рэ къащызэIуахыщт.

— Урысыем и Президент къыгъэуцугъэ пшъэрылъхэм ащыщ мы илъэсым Iоныгъом и 1-м щегъэжьагъэу ублэпIэ классхэм арыс кIэлэеджа­кIохэм ыпкIэ хэмылъэу шхыныгъо стырхэр аIэкIэгъэхьэгъэныр. Арышъ, республикэм имуниципалитетхэм ащыIэ гъэсэныгъэм иучреждение- хэм ахэт шхапIэхэр ащ техническэу фэхьазырынхэ фае. Ащ дакIоу еджапIэхэм кIэлэ­егъэджэ ныбжьыкIэхэр къя­щэлIэгъэнхэм иIофыгъуи ти­нэплъэгъу идгъэкIы хъущтэп, — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.

ГумэкIыгъо шъхьаIэу респуб­ликэм ипащэ зигугъу къышIыгъэр зидунай зыхъожьыхэрэм якоэффициент районым зэрэщыиныр ары. А къэгъэлъэгъонымкIэ муниципалитетыр пстэуми анахь дэй. Мы лъэныкъомкIэ Iофхэм язытет зыпкъ игъэ­уцогъэным фытегъэпсыхьагъэх къэралыгъом ипащэ игухэлъхэм ягъэцэкIэн. Ащ къыдыхэлъы­тагъэу мы илъэсым щегъэжьагъэу ным, кIэлэцIыкIу зэрыс унагъохэм, сабыибэ зиIэхэм IэпыIэгъоу арагъэгъотырэм хэп­шIыкIэу хагъэхъуагъ. Ар респуб­ликэм исхэм къызфагъэфедэн фае.

— Зыкъытфэзыгъэзэрэ цIыф­хэм ягумэкIыгъохэр зэ­хэт­шIэн­хэм, ахэм IэпыIэгъу тафэхъу­ным пстэуми тынаIэ атедгъэ­тын фае. Ащ фэдэ тхыгъэхэр сэ бэрэ къысIокIэх. ЦIыфхэм къаIэтырэ Iофыгъо­хэм ащыщыбэр чIыпIэхэм ащызэ­хэпфын плъэкIыщт, арышъ, ахэм нахь чанэу Iоф ада­шъушI, шъуишIуагъэ яжъу­гъэкI, — къыIуагъ къэзэрэу­гъоигъэхэм закъыфигъазэзэ Адыгеим и ЛIышъхьэ.

УФ-м и Президент иуна­шъокIэ 2020-рэ илъэсыр шIэ­жьымрэ дзэ щытхъумрэ я Илъэ­сэу агъэнэфагъ. Ащ къы­ды­хэлъы­тэгъэ Iофтхьабзэхэр респуб­ликэм зэрифэшъуашэу щызэхэщэгъэнхэ зэрэфаер ­КъумпIыл Мурат хигъэунэфыкIыгъ.

Районым ипащэхэм, депу­татхэм, Джэджэ районым щы­псэухэрэм яIо зэхэлъэу Iоф зэрэзэдашIэрэм, республикэм ыкIи муниципалитетым шIуагъэ къызэрэфахьырэм афэшI зэрафэразэр Адыгеим и ЛIышъхьэ кIэухым къыIуагъ. ТапэкIи гъэхъэгъэшIухэр ашIыхэзэ ыпэкIэ лъыкIотэнхэу пстэуми афэлъэIуагъ.

ТХЬАРКЪОХЪО Адам. Сурэтхэр А. Гусевым тыри­хыгъэх.