Щылэ мазэм и 15-м зэлъашIэрэ адыгэ уса­кIоу, драматургэу, композиторэу, фольк­лористэу КIубэ Щэбан къызыхъугъэр илъэ­си 130-рэ хъугъэ. Ащ ехъулIэу Адыгэ Рес­пуб­ликэм и Лъэпкъ тхылъеджапIэ инотнэ-му­зыкальнэ отдел тхылъ къэгъэлъэгъон щагъэ­хьазырыгъ.

«КъасIорэр сэ сиорэди», «КъаIорэр сэ сиорэди» — мы сатырхэр адыгэ орэдусэу КIубэ Щэбанэ иусабэм къахэфэх ыкIи ыцIэ къырамыIоми, ахэмкIэ къэпшIэжьэу щыт. А гупшысэ шъхьаIэр тиIэубытыпIэу зэлъашIэрэ тхакIом фэгъэхьыгъэ тхылъ къэгъэлъэгъоным тызэреджагъэр «Къас­Iорэр сэ сиорэди». Мы зэфэ­хьысыжь гущыIэхэр аукъодыеу къэ­Iуагъэу зэрэщымытхэр, лъэ­псэ куурэ мэхьанэ лъэшрэ зэ­ряIэр нафэ къыпфашIы ежь усакIом итхыгъэхэм ыкIи ащ итворчествэ дэлэжьэгъэ цIыф гъэсагъэхэм къыхаутыгъэхэу къэгъэлъэгъоным щыгъэфеда­гъэхэм. Ахэм уиадыгэ гупшысэ нахь къагъэущы, уиадыгэ дунэететыкIэ къагъэбаи. Ащ пае тыфай тхылъеджэхэр, анахьэу ныбжьыкIэхэр, дунаим псаоу тетыфэкIэ хьазабышхо зыщэчыгъэу, зихэгъэгу, зилъэпкъ, зигу­псэхэм апэIапчъэу, къакIэхъо­псэу, ау къалъыIэсын амал зи­мыIэу изыхыгъэ усэкIо цIэ­ры­Iом ищыIэныгъэ ыкIи итворче- скэ гъогу нэIуасэ фэтшIынхэу. Лъэхъаным икъиныгъохэм апсы­хьи, ау ыгу икIуачIэ къауфэн афэмылъэкIэу, зиаужырэ мафэ­хэм анэсэу лъэпкъым хьалэлэу фэлэжьэгъэ усакIом игушъхьэлэжьыгъэ тхылъеджэхэм ягунэс хъунэу къэгъэлъэгъоным къетэгъэблагъэх.

Ар къызэIуехы библиографическэ тхылъжъыеу «Памятные даты по Республике Адыгея на 2015 год» зыфиIоу Мыекъуапэ 2014-рэ илъэсым къыщыхаутыгъэм. Мыщ КIубэ Щэбан илъэси 125-рэ зэрэхъугъэм ехъулIэу ащ ищыIэныгъэ ыкIи итворческэ гъогу къыриIотыкIэу статья къы­дэхьагъ. ГурыIогъошIоу, кIэкIэу, энциклопедическэ шIыкIэм тетэу орэдусым нэIуасэ тыфешIы. Тхылъыр IэпыIэгъушIу афэхъущт адыгэ культурэр зышIогъэшIэ­гъон пстэуми. А пшъэрылъ дэдэхэр нахь игъэкIотыгъэу зэшIуехы зэлъашIэрэ искусствоведэу Шыу Щэбанэ «Слово о Шабане Кубове» зыфиIорэ статьяу «Материалы Краснодарского научного центра» зыцIэм къыдигъэхьа­гъэм. Ежь авторым усакIор зэ­ришIэщтыгъэм къыхэкIэу, хъу­гъэ-шIагъэу къызтегущыIэхэрэм еплъыкIэу афыриIэр къыриIотыкIызэ, зэфэхьысыжьхэр ышIызэ, тхакIом тыгукIэ нахь пэблагъэ тыфешIы ыкIи зэхэшIыкI къытхелъхьэ. Орэдусым игъэхъагъэ­хэр нэрылъэгъу къытфишIэу, ащ хэгъэгур зебгынэм ыуж IэкIыб хэгъэгухэм къащыхиутыгъэ тхылъ­хэм ацIэ къыреIо. Джа екIолIэкIэ шъыпкъэр гузэжъогъу итыгъэ усакIом фыриIэу, ау философскэ нэшанэ а тхьамыкIагъом изэхэфынкIэ диIыгъэу Шъхьэлэхъо Абу итхылъэу «Пса­лъэм илъэкI. Уахътэм иджэмакъ» къыдэхьэгъэ статьяу «Насыпыр Iахьмыгощ» зыфиIоу КIубэ Щэбанэ къызыхъугъэр илъэсишъэ зэрэхъурэм фэгъэхьыгъэри гъэ­псыгъэ. Авторым зэкIэмэ ашъхьагъ къешIы Щэбанэ адыгэ лъэпкъым икультурэ икъызэтегъэнэжьынкIэ гъэхъагъэу ышIыгъэхэр ыкIи нахь игъэкIотыгъэу ащ ытхыгъэхэм ацIэ къыреIо.

А гъэхъагъэхэр нэрылъэгъу къытфэзышIэу апэрэ тхылъэу КIубэ Щэбанэ иусэхэр дэтэу тэ тилъэхъан къыдэкIыгъэр «КIубэ Щэбан. ХэшыпыкIыгъэ усэхэр, орэдхэр, поэмэхэр, пшысэхэр» зыфиIоу Мыекъуапэ 1993-рэ илъэсым тхылъ тедзапIэу «Меот­хэм» къыщыхаутыгъэр ары. Зэ­лъашIэрэ орэдусэу илъэсыбэрэ зигугъу амышIыжьыщтыгъэм иархив Америкэм къизыщыжьыгъэхэри, тхылъыр хэутыным фэзыгъэхьазырыгъэхэри Щэбанэ ыпхъу закъоу Саидэрэ шIэны­гъэлэжь-литературоведэу ЩэшIэ Казбекрэ. Пэублэ гущыIэри, комментариехэри, примечаниехэри зытхыгъэхэр ыкIи тхылъым иредакторыр ЩэшIэ Казбек. СурэтышIыр ДыдыкI Нурбый. Тхылъыр къызэIуехы США-м щыпсэурэ адыгэ усакIоу Цэй Джэбагъэ Щэбанэ фитхыгъэм. Редакторым лъэныкъо пстэумкIи фольклористым ищыIэныгъэ гъогу, итворчествэ зызэхефы нэуж, ежь шIошъхъуныгъэшхоу иIэ хъугъэр тхылъеджэхэм алъи­гъэIэс шIоигъоу, усакIор бла­гъэу зышIэщтыгъэхэм яеплъыкIэкIэ ащ ипортрет тынэгу ­къыкIегъэуцо. Зэфэхьысыжь шъхьаIэу ахэм къахэщырэр зы: Щэбанэ ыпсэ пытэу дунаим тетыфэкIэ зы гу­щыIэкIи, зы зекIуакIэкIи хэгъэ­гуми, ащ ицIыфхэми мыхъункIэ ягугъу ышIыгъэп ыкIи иягъэ аригъэкIыгъэп. Фитыгъуаджэу къехъулIэгъэ тхьамыкIагъор ежь игуузэу, ихэкужъ ипкIыхьэлъэгоу, ау къыгъэзэжьыным тещыны­хьэу, илъэпкъ икультурэ, ыбзэ, ишэн-хабзэхэр къызэрэзэтыригъэнэжьыщтхэм иаужырэ ма­фэхэм анэсэу ежь зэрилъэкIэу дэлэжьагъ. Ащ ишыхьат тхылъым тхыгъэ зэфэшъхьафэу къыдэхьагъэхэр: орэдхэр, усэ кIэкIхэр, поэмэхэр, пшысэхэр. Ау нахьыбэр орэд текстых. Ежь усакIом итхыгъэхэм къахэфэ заом ыпэ­кIэ орэд шъитIум ехъу ытхы­гъагъэу къыщиIоу. ЦIыфэу къэзышIэжьырэми къаIотэжьы а лъэхъаным нахьыбэу къаIощтыгъэхэр Щэбанэ иорэдхэу зэ­рэщытыгъэхэр. Сыд фэдэ усэ етхыми, сатырхэм мэкъамэр ежь-ежьырэу къахэуцощтыгъэ, орэдышъор къадакIощтыгъэ. Къин зыпилъагъощтыгъэр нотэ­хэр ытхынэу зэримышIэщтыгъэр ары, ащ къыхэкIэу орэдышъор шIокIодэуи хъущтыгъэ. КIубэ Щэбанэ ыусыгъэ орэдхэм нахь пэблагъэ тафашIы сборникэу «Сиорэд» зыфиIоу Мыекъуапэ 1995-рэ илъэсым Адыгэ Респуб­ликэм итхылъ тедзапIэ къыщыдагъэкIыгъэм. Редакторэу тхы­лъым иIэр Къуикъо Шыхьамбый, аранжировкэр зышIыгъэр Шъхьа­плъэкъо Мурат. Мыщ зэхэугъоягъэу орэд 20-м ехъу усэ сатыр­хэм нотэхэри ягъусэхэу къыдэ­хьагъэх. Лъэхъанэ зэфэшъхъаф­хэм ытхыгъэхэу цIыфхэм нахь апэблагъэ хъугъэ орэдхэм ащы­щых шIулъэгъум, IофшIэным, кIэлэцIыкIухэм афэгъэхьыгъэхэу «Шахъом иорэд», «Хэтым гу лъитэн», «Кушъ-кушъ», «КIэлагъор сыдэу хъопсагъо» ыкIи нэмыкIхэри. Мыхэр якъэIуакIэкIэ псынкIэхэу, гум хэтIысхьэхэу щытых, джары цIыфхэм якIасэ зышIырэри. ШIыкIэ-гъэпсыкIэу КIубэ Щэбанэ иорэдхэм ащигъэ­федэхэрэм игъэкIотыгъэу нэIуасэ тафешIы бзэшIэныгъэлэжь инэу Тхьаркъохъо Юныс изэфэхьысыжь хэутыгъэу «Орэдымрэ ащ дэзыштэрэ гущыIэхэмрэ» зыфи­Iорэм. Мыр Адыгэ Респуб­ликэм гуманитар ушэтынхэмкIэ иинститут 1994-рэ илъэсым Мые­къуапэ къыщыдигъэкIыгъэ тхы­лъэу «Мысли об адыгских язы­ках» къыдэхьагъ. ШIэныгъэлэ­жьым КIубэ Щэбанэ иорэдхэр гум лъыIэсхэу, гохьхэу, къэIо­гъо­шIоу хъунымкIэ ащ ыгъэфе­дэрэ амалхэм гъунэ алъефы ыкIи зэфэхьысыжь ешIы: ахэр адыгэ жэрыIо усакIэм тетэу, ащ иамал дэгъухэр ахэгъэткIухьагъэу щытых. Адыгэ орэдусхэм, джэгуакIохэм орэдым хэлъ гущыIэхэмрэ орэдышъомрэ зэда­кIоу зэхалъхьэщтыгъэ е орэды­шъоу щыIэм гущыIэхэр кIэу халъхьэу хэбзагъэ. ГущыIэ зэгъэкIугъэм орэдышъор къыфы­хэхыгъэныр тхыгъэ литературэм къыдежьагъ. Ижъырэ усэ-орэд зэхэлъхьакIэр Щэбанэ фэкъулаеу егъэфедэ. Орэдус IэпэIасэм иорэдхэу «БыкIу-быкIу», «Гъэ­тхэ жъоныгъу», «Зэфэусэ», «Мэлэ­хъо орэд» ыкIи нэмыкIхэр иIэубытыпIэу шIэныгъэлэжьым игъэ­кIотыгъэу иушэтынхэм нэIуасэ тафешIы. Мы хэутыгъэхэр музыкэм пылъхэмкIи бзэм дэлажьэхэрэмкIи гъэшIэгъонынхэу къытщыхъугъ.

Тхылъхэм афэшъхьафэу къэ­гъэлъэгъоным чIыпIэшхо щаубыты гъэзетхэм, журналхэм къащыхаутыгъэ статьяхэм. Ахэм ащыщых «Америкэр, къаIо, сыд уищыIакI?», «Трудная судьба художника» (ЩэшIэ К.), «Суд времени, суд чести» (Т. Кушнир), «Ныдэлъфыбзэр, адыгэ орэдхэр ищыIэныгъагъ» (Мамырыкъо Н.) ыкIи нэмыкIхэр. Журналистхэр игъэкIотыгъэу творческэ цIыф хьалэлым къытегущыIэх, яеплъы­кIэ къыраIотыкIы. УсакIом итвор­чествэ цIыф жъугъэхэм алъагъэ­IэсынымкIэ мыхэм пшъэрылъы­шхо зэшIуахы.

Шъхьэлэхъо Свет. Лъэпкъ тхылъеджапIэм иIофышI.