UNESCO tarafından 2019 yılı Dünya anadili günü olarak ilan edilmişti. Bu çalışmadan amaçlanan şey ise anadillerinden bazılarının kaybolma tehlikesine maruz kaldığını anlatmak, onların korunması ve geliştirilmesi için faaliyetlerde bulunmaktı.

Uluslarası öneme haiz milyonlarca insanın kullandığı dillerin yanısıra bir kaç bin kişinn kullandığı diller de Dünya Anadili Yılı bayrağı altında ele alındı. Bu çerçevede Rusyada yüzlerce etkinlik düzenlendi.

Anadili yılı sonlanmak üzere. Bu konuda sonuç değerlendirmeleri yapılacak. Fakat bir yıl içerisinde onların durumunun değişmiş olması da çok zor. Çünkü aynı güce sahip değiller, anlamları ve kullanan insanlarının sayısınca da farklılar.

Örneğin Rusça, Adıgabze ve Kalmıkçayı bir arada ele alıp nasıl irdeleyebilirsiniz, sorunlarını nasıl çözümleyebilirsiniz? Evet onların bazı benzer sorunları da var ama dillerle alakalı sorunların çözümünde her birini güçleri oranında ele almalı.

Örneğin, Rusça uluslar arası öneme de haiz devlet dili. Bu dilin öğrenimi ve araştırılması için pek çok sayıda enstitü uzun yıllar boyunca faaliyet gösterdi, hala da gösteriyor. Adıgabze veya Udmurtçanın durumu ise bambaşka.

Rusçadan sonra en çok konuşulan diller ise Tatarca ve ardından Başkırca, Çeçence, Ermenice ve diğer diller. UNESCO uzmanlarının belirlediğine göre 136 anadilin kaybolma tehlikesi var.

Peki Bu gün ne yapmalı?

Ne olursa, nasıl bir durumda çocuklar adıgabze bilir kılınır? Soruna her açıdan yaklaşmak gerekiyor. Bu gün bazıları her şeyin aile ile ilintili olduğunu söylüyor. Evet bu şüphesiz doğrudur, anne va baba, ailenin diğer üyeleri çocuk doğduğundan itibaren onunla adıgabze konuşurlarsa, o da konuşmaya başlar. Fakat bu gün anne-babalar da adıgabze konuşmuyorsa, adıgabze konuşmak onlara zor geliyorsa …

Çocuk en çok duyduğu dille konuşur. «Ama, kreşler, sokak, çizgi filmler » gibi diğer sözlere de Mıyekuapede yaşayan T’eşu Aslan ve Mezağo’nun ailesi örnek olabilir. Mezağo’nun oğlu adıgabze konuşmaya başladığından itibaren gazetimizde de yayınlandık. Gerçekten dilin toplumdaki kullanımının da önemi var. Dilin kullanım alanı ne kadar çok olursa gençlerin de öğrenim arzusu o kadar çok olur.

Adıgabzenin günümüzdeki durumu hakkında çok şey söylemek mümkün. Çerkesçe devlet dili, öğrenimi alanında iyi olanaklar var diyorsak da, bu konu ile alakalı sorunların çözümü hakkında net bir şeyler söyleyemiyoruz. Birşeyler yapıyor gibiysek de, sorun azalmıyor. Çocukların gece gündüz duydukları Rusça daha üste çıkıyor.

Şimdiye dek sorun kentli çocuklarla ilintiliydiyse de günümüzde köydeki çocuklarda aileleri ile rusça konuşuyor. Hatta bazen Mıyekuapedeki (kentteki okullardaki) çerkesçe ve edebiyatı programları ile (köylerde de) eğitim verilmesini aileler istemeye başlar mı diye de düşünüyorum.

Her nasılsa da, sorunların ulaştığı sınırı da göz önüne alarak cumhuriyetimiz idarecileri bir proje ofisi açılması gerektiği kararı alarak uygulamaya başladılar.

Bu sayede geçtiğimiz yıl çerkesçe öğrenimi ile alakalı sorunları belirlediler, çeşitli etkinlikler gerçekleştirdiler. Bunlar arasında Adıgabze eğitiminin daha ayrıntılı verilmesi için dört okulda pilot uygulama başlatıldı.

Şimdi ise 8 kreşte çerkes çocuklarının çerkesçe konuşacakları gruplar-sınıflar açılması hazırlığı yapılıyor. Yıl içerisinde Proje Ofisinin gerçekleştirdiği pek çok faaliyeti gazetemizde yayınladık bu yüzden onları bir defa daha yinlemesek de olur düşüncesindeyiz.

Etnisitelere ait dillerin öğrenimi ile alakalı sorunların çözümlenmesi konusuna devletin gerçekten eğildiğinin bir belirteci Rusya bakanlık desteğiyle Mıyekuapede düzenlenen seminerdir. Bu seminerde sadece çerkesçe değil tüm etnisitelerin dilleri ile alakalı sorunlar hakkında konuşuldu.

Seminerde çok kişi konuştu, sorunlar hakkında herkes kendi kanılarını aktardı. Ama bunlar arasında Adıge Devlet Üniversitesi öğretim görevlisi Tsey Zarema anadili öğretimi ile devlet politikası arasındaki ilişkiyi konuşmasında ilgi çekici olarak irdeledi. Onun belirttiğine göre günümüzde dünyada yedi bin dil var, her iki haftada ise bunlardan bir tanesi ortadan kalkıyor. Unesco’nun belirttiğine göre dünya üzerindeki etnik dillerin yüzde 90’ı kaybolma tehlikesi ile karşı karşıya. Kuzey Kafkasyada konuşulan dillerin de çoğu, buna Çerkesçe de dahil olmak üzere bu kapsamda. Bilimadamları çoktandır azınlık dillerinin gelişme göstermediklerini belirlediler. Bu diller Rusya bilim-eğitim sisteminde de, sosyal alanda da ardıl duruma düştüler. Durumun en kötü olduğu dönem ise bu son 10 yıl. Bunun ne ile ilintili olduğunu da uzmanlar belirtiyor. Belirtildiğine göre eloktronik iletişimin gençler arasında yaygın kullanımı ve Rusçanın tamamen eğitim dili kılınması. Bilim, kültür ve sosyal alanlarda Rusça olarak çalışan internet azınlık dilllerinin önemini çok düşürüyor. Bu yüzden azınlık dillerinin korunması sadece aile tarafından gerçekleştirilemez.

Son zamanlarda azınlık dilleri ile alakalı devlet dumasının aldığı karar bir çok sesin çıkmasına sebep oldu.  Bunlar derslerin fakültatif olup sadece isteyenlere verilmesini milletvekillerinin uygun görüp ilintili karar almaları üzerinedir. Fakat etnik cumhuriyetlerde yaşayan halk buna karşı çıktı. Ardından ‘Eğitime dair kanun’da değişiklikler yapıldı.  Anadilinin mecburi seçmeli olması zorunluluğu getirildi, ama anadilinin seçimi velilere bırakıldı ve anadilleri arasına Rusçanında alındığı düzeltmeler yapıldı.

Bu yüzden her yıl meilletvekilleri yeni sorular düşünüyorlar. Fakat çıkartılan her kanunun ardından rahatsızlıklar çıktığında bu milletvekillerinin halkın sorunlarından uzak olduğu kanısına varılıyor ve bile bile toplumsal sorun ve anlaşmazlıklara zemin hazırladıkları düşüncesine ulaşılıyor. Velilerin istedikleri anadilini seçme hakları var. Fakat hangi anadilini seçecekler? İşte bu yüzden azınlıkların dillerinin öğretimi büyük, ivedilikle çözümlenmesi gereken bir sorun olarak devletin önünde bulunuyor.

Dille alakalı politikanın durumu ve subyektlerdeki okullarda etnisite dilleri ile verilen derslerin hali de göz önüne alınırsa ivedilikle devlet dil politikasının daha iyi duruma getirilmesi gerektiği açığa çıkıyor. Bu gün Rusya Federasyonunda  anadili eğitimindeki anlaşmazlık ve sorunlar eğitim sisteminin sınırlarını aşıyor. Uzmanlar bunun devletin etnisitelerle alakalı izlediği politika çerçevesine girdiği görüşündeler. Etnisitelerle alakalı poltika düzgün düzenlenmedikçe bu sorun aşılmış olmayacak.

Anadili yılı sebebiyle yapılan etkinlikler etnistelere ait dillerin öğretimi ile alakalı sorunları daha görünür kıldı. Devletçe bunların çözümü yolunda da belirli etkinlikler-çalışmalar yapıldı. Bu çalışmalardan uzaklaşılmadan devam edilirse faydalı olacağı da kesindir.

SİHU Goşnağu

Çeviri; AÇUMIJ Hilmi