«Орайда-орида»

Новелл 

Карло Каладзе

Хэта апэрэу къушъхьэхэм орэдэу КъыщызыIуагъэр «Орайда-орида?» ГъэшIэрэ мылхэр ыгъажъохэу, Къушъхьэхэм псыхъоу къяфэххэу. Хэта орэдыр апэрэу Къушъхьэхэм къащыхэзыдзагъэр, Ащ цыхьэ фашIыгъэу, Лъытэныгъэшхо иIагъа Абхъаз къушъхьэхэм къащиIонэу, Зэрэдунаеу ымакъэ щыIунэу? Гуузи хэлъ, ГукIэгъуи хэлъ, Ау ащ хэмылъыр къэрэбгъагъ! Чэщи мафи симыIэу сэ Орэд къежьапIэм сылъэхъу. ШIункIи, пщагъуи сымыIоу сэ, Такъыр-такъырэу зэхэстхъхэу, ТыдэкIи сэ сыщэлъыхъо. Лъагэу, лъагэу къушъхэ цакIэхэм Сэ къежьапIэр къащысэгъоты: Гъэмин чъыгэежъыр ышъхьагъэу, Ащ ычIэгъ псыхъор щыгъуахъоу, КъушъхьэчIэсыр щылъыгъ уIагъэу, Ар орэдым ипэублэщтыгъ, А орэдым лъымэ щыущтыгъ. Щылъыгъ, къушъхьэ зэхэуагъэу, Къумалныгъэм ылъэ кIиутыгъэу, Паплъэу, пчэдыжьым щыублагъэу, Бгъэжъыр щыхьарзэу ышъхьагъи. — Къэтэдж, шакIор! Игъэкъу уичъые. Стыгъэх жъуагъохэр, зи къэмынэу, ШэкIон мафэр мыхъунэу хьаулые, Къэтэдж, кIасэ умыхъунэу! Къушъхьэ пчэнэу бжъэIонтIагъэм Ыуж уитэу, удэпшые. Щэу птIупщыгъэм къымыхьыгъэм ЕгъэмэфэкIы текIоныгъэр! Умлъэгъужьэу уищэбзащэ Пщэм ыбгъэгу къыхэнагъ. КъэIэт напIэр! Дунай нэфыр Нэфынэфэхаплъ о ащ. А слъэкIыгъэмэ сыкъыпкIэIэни, ПIэхэр къыздегъаIэх, къэтэдж! Сэлъэгъу сэ плъэхъуамбэхэр, Мыжъом фэдэу, бэгыгъэхэр! О плъакъо блэм къыщифагъэу, Щэнаутыр сэ сэлъэгъу. Зимгъэсысэу, джы ар пшъыгъэу, Щылъ уадэжь, кIочIаджэ хъугъэу. Щэр быоу зыотIупщым о, Уц цIыцIыгъэм блэр къыхэпши, Щэнаутыр ыпэ итэу, Шъэфы-шъэфэу укъегъоты. Къинми, къэтэдж! Уинасыпи Тэ утхэтэу лъыгъэкIуат. ЫтхыцIэ телъэу, псыхъо цIыкIум Еплъ, чъыгэежъыр зэрихьрэм. Къушъхьэ цIыфым фэдэкъабзэу, Къиным хэтым цыхьэ фэшI, Тыдэ кIуагъэми, учIидзыщтэп, ЦIыфхэм адэжь уихьыжьыщт. ИI ныбджэгъуишъэ лIыхъужъым! ТыIутми, бэным ыIупэ, Тэ зэкIэтфэн хьадэгъур, Къэтэдж, силъапIэу ныбджэгъур! Мары ащ сызэхихыгъэу, Цэхэр зэтекъузагъэу, къэтэджыгъ. Чъыгэежъэу псым ыхьрэм ыбгъэ ЗимышIэжьэу ащ зыкIидзагъ. Щэбзащэу псым рихьыжьагъ. Къызщыхъугъэу ичIыгу лъапIэ Къеблэгъэжьэу ыублагъ. Унэ цIыкIоу зыщапIугъэр Нэпкъым тетэу къэлъэгъуагъ! Сежэ, цIыфмэ якуонэу, IэпыIэгъум щэIукIэ къеджэнэу! Ау къушъхьэчIэсым щэIуным ыпэу Хьадэгъур нахь къыхихыщт. Орэкъины, орэтхъагъо КъыфакIорэр къушъхьэ цIыфым, Ащ ынэгу кIэплъагъорэп. Къыхэмыщэу ар пэгъокIы. Ах, сыдэущтэу о птелъ къиныр Унэгу чэфэу къэпIотэщта? Нэпсым, куо-хьаум атекIоу, Хьадэгъур шакIом ыпашъхьэу, Ычый ащ ошIэ-дэмышIэу, «Орайда-орида» къыщыхъугъ. Ар щэIу макъэп, Ар лъэIу макъэп. ЦIыф сымаджэм игъог макъэп, Ар зымакъэр лIыхъужъ макъ! А орэдыр шакIом къыхидзагъ! ЦIыф къэрабгъэхэр щынэхэу АгъакIо ящыIэныгъэ. А орэдыр къаIорэп ахэм, ЯпчъэIу Iутми хьадэгъур. Ау узым лIыхъужъыр ыгъащтэрэп. Ащ щынагъор шъыпкъэп еIо. Ащ жьы къещэфэ, орэд къеIо. Орэдэу «Орайда-орида!» ГъэшIэрэ мылыр зыгум А орэдыр ылъытэщтэп. Къушъхьэхэм ар зыхашIэщт, Ошъуапщэм нэсэу аIэтыщт, Джэрпэджэжьэу чIым къытырадзэщт, Ау зы гущыIи зэрахъокIыщтэп! Зэхэсэхы зэрэщыIурэр Къушъхьэхэм «Орайда-орида!» Щынагъо зымышIэрэм А орэдыр игуапэу къеIо! Скъошэу а орэдыр сэIо. Шъыпкъэныгъэ пхъашэ зиIэр. ЛъэкI къысет Тхьэм Сэ сижъышъхьэм «Орайда-орида» къэсIонэу!

ЗэзыдзэкIыгъэр усакIоу Хъалыщ Сэфэрбый.

 

***

Усэхэр

ШакIо Абрек

Сигуетныгъ Сыгу рихьэу, къыздэхъуи сшIошIэу, Зыгорэми ащ сырашIэу Тхэным сыпылъ. Зи езгъэпшэн сымылъэкIэу, КъысиIорэм сыблэмыкIэу Сигохь бгъэхэлъ… СшIэрэм гухахъо хэзгъуатэу, ИкъукIэ зыкъыщызгъотэу ШIукIэ сыгу илъ. Зыщысыухьэн сымлъэкIэу, Сыгу илъ зэпытырэм блэкIэу Уз фэд, слъы хэлъ. СызлъимыгъакIоу, къыслъыкIоу, Сыдимыгъэхэу, симгъакIоу… Джарэу къыспылъ. Сыгубжмэ, сыгу къыгъэушъэбэу, Сыгу шIумэ, нахь къыгъэфабэу Гъатхэр итеплъ! Ситхэн хьаулые мыхъунэу, ЦIыфмэ федэ афэхъунэу СиI сэ гухэлъ. ГъусэкIэ сыкъыхихыгъэу, СиIахькIэ сэри хэсхыгъэу Тхэным сыпылъ. КIалэхэр чынэ ешIэх КIымаф. ТикIэипс пытэу къыгъэщтыгъ. КIалэхэм мылджыджыр зэлъаубытыгъ. Зы купыр мэкуо: — Баджэ тэкIо! — Чынэхэр зэпафых, нахь чаныр текIо. Чынэгъэбыур зикIасэхэри ахэтых — Ахэр зырызэу мыл гузэгум итых. «ЗэкIэплъыхьагъэх» чынхэр, мэбыух, ГушIом хэтэу кIалэхэр мэкуох. ЧынэкIэпщым чынэр къыдэшъо, дэлъатэ. Iэпкъ-лъэпкъи, пкъышъоли мэхъу нахь пытэ. Цубжъэми, пхъэми чынэр ахашIыкIы — КIалэхэр рыджэгухэзэ, кIымафэр екIы. Чэткъурт Чэткъуртэм еIо: «Къурт-къурт!» Чэтжъыехэм ашъхьащыт. Атеубгъуагъ, улIмэ, о якIуалIэ, Ищырхэр чъыг жьаум рещалI. Акэцэ мэзым хэмыхьанхэу, Фай ищырхэр едэIунхэу. Чэтыу бзаджэ къямыкIунэу, Фай ар бгъэжъым ымыхьынхэу. КIуакIи, шхакIи емызэщыжьэу АрегъашIэ, мышъхьахыжьэу. Щырыжъыехэм яджэ: «Къурт-къурт!» Къыгъэгъунэхэу ахэт. Пчыхьэм ахэр зыкIиугъуаехэу, Егъэчъыех тэмэ чIэгъхэу.

***

Лаушэ Аслъан.

Чылыс щагум пцелыр дэт Шъхьапэр тыгъэм фигъэзагъэу, Инэу, лъагэу зиIэтыгъэу, Илъэс пчъагъэ къыгъэшIагъэу, Чылыс щагум пцелыр дэт. Тхьапэу иIэр зэтедзагъэу, Шъхьацым фэдэу къедзыхы­гъэу, ЦIыфмэ лъэшэу агъэшIагъоу, Дэхэ дэдэу пцелыр щыт. КIыхьэ-лыхьэу зиубгъугъэу, КъэшIыхьагъэм теубгъуагъэу, Жьы къеогъум хэщэтыкIы, Гъогу урамым IэплI рещэкIы. Нэм ылъэгъурэр къегъэнэфы, Чылыс унэр къегъэгъунэ. Пчыхьэ дакIоу мазэр къэджэ Пчыхьэ дакIоу мазэр къэджэ, Мэгузажъо азэнаджэр. Диным лъэшэу ар дэлажьэ, Макъэр дахэу егъэлажьэ. Нэм икIасэу мэщыт унэр Мыекъуапэ къыщашIыгъ. ЗэкIэ цIыфхэм Тхьам иунэ Лъытэныгъэ къыфашIыгъ. Лъэпкъым пае гугъэу тиIэр ЩыIэныгъэм къыдэкIуагъ. А мурадым хэлъ пкIэ зиIэр Цыхьэ телъэу бзэм фэкIуагъ. Мэщытышъхьэм зиIэтыгъэу Тхьам ынапэу къалэм дэт, Пшъэрылъ лъапIэм елъытыгъэу Джэнэт чIыпIэм пытэу хэт. Нэф къэшъыгъом уахътэр къэджэ, Мэгузажъо азэнаджэр. Диным лъэшэу ар дэлажьэ, Макъэр IупкIэу егъэлажьэ. Хьагъундэкъомэ яджэгу Непэ джэгум тыкъэкIуагъ, Непэ тхъагъом тыхэхьагъ: Хьагъундэкъомэ яджэгу, Хьагъундэкъомэ яхъяр. Хэт къэкIуагъэр, хэт къащагъэр? Зэхэсэхы упчIэ макъэр... Гъэсэныгъэр — сэнэхьат, КъызфэкIуагъэхэр Мурат. Ятэ фэдэу гупсэм хэт, ИзекIуакIи къыдыхэт. КъыдэкIуагъэр Нальчик щыщ, Къэбэртаемэ ащыщ. Дахэу пIугъэшъ — псэм икIас, КъыздэкIуагъэр кIэлэ Iас. Нысэр пчэгум къытыращэ, Лъэпкъым джэгур къырегъажьэ, ЩыIэныгъэм дыригъаштэу, Адыгагъэр лъигъэкIуатэу, Тым ыкъошэу, лIы цIэрыIоу, Артист лъэшэу, орэдыIоу, Гум ыштагъэшъ — Черим тэIо, КъызэIуехы джэгур тынчэу... Къэшъоныгъэр регъэкIокIы, Орэд дахэхэр къытфеIох. КъекIолIагъэр шъитфым къехъу, Ным икIасэу къыфехъохъух. Лъытэныгъэр яджэуап, ШIу къяхъулIэмэ сигуап. Джэгур дэгъушъ — гур рэхьат, Лъэгъуныгъэр сишыхьат. Мы дунаир бзэм зэрещэ Мы дунаир бзэм зэрещэ, ИшIушIагъэ лъым зыхещэ. Шъхьафитныгъэр ипшъэрылъэу, ЩыIэныгъэм лъэшэу пылъ. Тихэгъэгуи бзэр егъашIо, ИцIыф лъэпкъхэр егъэгушIох: Егъэбагъо къулэ-къулэу, Егъэфедэ чылэ-чылэу. Чэщи-мафи зэлъыпытэу, ГъашIэу иIэр егъэпытэ.