Унагъо щыIэп лъфыгъэхэр иIэу ахэм зыкъаIэтымэ къызэращэщтым е зэрэдэкIощтхэм емыгу­пшы­сэу, джэгу зэришIыщтым темыгущыIэу.

Сабыйхэр цIыкIухэзэ, пшысэхэу къафаIуатэхэрэм е ежь ны-тыхэм къаугупшысыгъэхэ къэбархэм джэгур къахафэхэу мэхъу. «Хахьэрэр хэкIуадэу джэгу афашIыгъ, укъэхъумэ тэри ащ фэдэ джэгу пфэтшIыщт» араIоу къыхэкIы.

ЩыIэныгъэм зызэрэзэбли­хъурэм елъытыгъэу джэгу шIыкIэри зэхъокIыгъэ хъугъэ. Джэ­гур зышIырэм гъотэу иIэм елъы­тыгъэу лъэшэу къахэщхэ­рэри, нахь кIэугъоягъэу хъярыр зэхэзыщэхэрэри ахэтых. Ау гъот зимыIэми, лъэкI зиIэм енэкъо­къузэ, чIыфэ ыштэзэ, джэгур ышIэу бэрэ къыхэкIы. Сыд фэ­дизэу ахъщэшхо тефэщтми, ны-тыхэм «Къо пчъагъэ тиIа тэ, тикIэлэ закIо къэтымыгъэукIы­тэжьэу, зэрэфаеу фэтшIыщт» аIо. НыбжьыкIэхэри джэгу тхьамыкIэ фаехэп. Ар дэгъу, къэзыщэрэм Iоф ышIэу, гъот иIэмэ, ау бэрэ къыхэкIы банкым къы­Iахыгъэ ахъщэр апщыныжьын амылъэкIызэ, ныбжьыкIэхэм сабыйхэр къапыфэхэу. НыбжьыкIэхэу гущыIэгъу тшIыгъэхэм зы нэбгыр ныIэп къахэкIыгъэр «СэркIэ джэгу баим мэхьанэшхо иIэп, щыIэм елъытыгъэу упсэун фае» зыIуагъэр.

Джэгум ыуж къыкIэлъыкIощт щыIакIэр ары анахь мэхьанэ зиIэр. Ау ныбжьыкIэхэр ащ егупшысэщтхэмэ, ащыгъум ныбжьыкIэхэп ныIа! ГъашIэр, ныбжьыр ары неущырэ мафэр зыфэдэщтым уегупшысэу узыгъасэрэр, узышIырэр. ЕтIанэ джэгум улэоу щыпшIыгъэр арэп насыпыр зэлъытыгъэр. Ари ныб­жьыкIэхэм къагурыгъэIогъуай. «Сыдэущтэу уисабыеу гухэлъ нэфхэр зиIэхэм епIощта джэгум илъэпIагъэ зэремыпхыгъэр насыпыр, джэгу ужым къыкIэ­лъыкIощт щыIэныгъэр зыфэдэщтыр а зы пчыхьэм зэремы­лъы­тыгъэр сыдэущтэу гуры­бгъэIощта? Ащ фэдэ бэрэ Тхьэм ерэ­мыгъэхъу, ау къыхэкIы джэгум ыуж, ятIонэрэ мафэм нысэр икIыжьэу е мэфэ заулэ тешIагъэу янысэ зэрикIыжьы­гъэм икъэбар гъогум къытехьэу. Ау джэгум игъом зэкIэри на­хьышIум щэгугъы. Арышъ, джэгум хъохъубжъэу, тхьэлъэIоу къыщаIорэм щыщэу тIэкIу нэмыIэми Тхьэшхом къызэхихэу, ныбжьыкIэхэм ынэшIу къащифэмэ дэгъу.

Адыгэ джэгум лъэныкъуабэ къызэлъеубыты. Джэгу пшIыным изыфэгъэхьазырын чыжьэ­кIэ къыщежьэ, ошIэ-дэмышIэ Iоф къы­хэмыхьэмэ (пшъашъэр къамыхьы­мэ), зыфэбгъэхьазырын плъэкIыщт. Джэгум зы­фэбгъэхьазырыныр ма­шинэ зэкIэгъэнагъэу ежьэ­гъахэм фэд. Унагъом, лIакъом Тхьэм къин къаферэмыхь нахь, ехьыжьэгъэ Iофышхор къэгъэуцу­жьыгъуай.

Непэ нэ­бгырэ заулэ зызэ­IукIэрэм, е джэгу, е хьадагъ зы­тегущы­Iэхэрэр. Аужырэм ехьылIагъэу тхылъ къыдэкIыгъ, ащ елъытыгъэу цIыфхэр псэунхэу динлэжьхэр къяджэх. ДжэгушIыным фэгъэхьыгъэу зэкIэри дэтэу шIэныгъэлэжьхэм тхылъ агъэ­хьазырыгъ, тлъэгъугъэгоп, къыдэкIынэу щыт.

Сэ непэ джэгум фэгъэхьыгъэу къэстхынэу сызышIыгъэр «Урысые гъэзетым» игуадзэу Темыр Кавказым ехьылIагъэу къыдэкIырэр ары. Ингушхэм, осетинхэм, чэчэнхэм, Дагъыстан щыпсэурэ лъэпкъыбэм уасэу ахьырэр, фэIо-фашIэу яджэгухэм къапыкIырэм ялъытыгъэмэ, тэ «шыкур» тIон фаеу къыс­щыхъугъ.

Сэ сишIошIыкIэ, аужырэ уахъ­тэм благъэ зэфэхъухэрэр нахь зэфэсакъыжьыхэ хъугъэ, нахь псынкIэу зэблэкIынхэм пылъых. Пщы-гуащэхэм ямыщыкIэгъэ щыгъын шIухьафтынхэу гуIэм хэтхэу ащэфыщтыгъэхэр ащэфыжьхэрэп. Ахъщэ ахьышъ, къахьыжьы.

Джы къоджэдэсхэм яджэгухэ­ри къалэхэм ащашIэу аублагъ. Мыекъуапэ пэмычыжьэ къуаджэ­хэм ащ щашIы, нэмыкI псэу­пIэшхохэм апэблэгъэ къуаджэ­хэм ахэм адэт ресторанхэм хъярыр ащызэхащэ. Апэ ар къызырагъажьэм, «Ащ фэдэ мэхъуа, унэ дэхэшхо ашIыгъ, щагу зэгъэфэгъэшхоу яIэм зэ­рэчыли дэфэщт. ЯкIэлэ закъоу къэзыщэщтым иджэгу иунэ щи­мышIыныр тэрэза?» аIощтыгъ. ЕтIанэ ар цIыфхэм ашIотэрэз хъужыгъэ ыкIи ащ дэгъоу хэ­лъыр къыхагъэщэу аублагъ. ГущыIэгъу сызыфэхъугъэхэм нахьыбэмэ къызэраIуагъэмкIэ, «Сыд фэдиз унэ уиIэкIи, джэгум къекIуалIэрэр ресто­раным зэрэщашIэу зэтIысыгъоу Iанэм пэ­бгъэтIысхьанхи, бгъэ­дэIонхи плъэкIыщтэп». Ар тэрэз, нэбгырэ 200 — 400, нахьыбэуи бэрэ къы­хэкIы къызэкIолIэрэ джэгум сыдэу хъугъэми а зэпстэури зэтIысыгъоу щыбгъэтIысыщт?

Къэшъон уахътэр къэсыми ныбжь зиIэхэмрэ кIэлэ ныб­жьыкIэхэу къэшъон фалIэхэу къызэгоуцохэрэмрэ хьатыякIор къямыджагъэми «къыпшIошъощтых». Ащ джэгур ­къыгъэдэирэп, аужым, нахь дэгъу къешIы. Къытещэгъое нахьыжъхэр хьатыякIом къегъэтэджыфэхэкIэ кIэлакIэхэм загъэхьаулыерэп. Арышъ, хьатыякIом тхыгъэу ыIыгъым утемыкIэу хъярыр зепщэн умылъэкIэу къыхэкIы. Джэгур зезыщэрэм ыIорэм щэхъу зыщымыхъурэ хъярыр пхыгъэ-дыгъэм фэдэу макIо.

Мы аужырэ уахътэм шэн-хабзэ хъугъэ джэгум артистхэр къырагъэблагъэхэу. Номерэу къэшъуакIохэм, орэдыIохэм къагъэхьазырырэ пэпчъ уасэ иI. Арышъ, пщынэо купым, хьатыякIом, музыкантхэм ахъщэу аратырэм нэмыкIэу номерхэр къэзыгъэхьазырхэрэми джэгум ыуасэ къыхагъахъо. Номерхэу артистхэм къагъэхьазырыгъэмэ джэгум охътабэ щахьыми, ахэм чэфыгъо ащ къыхалъхьэ, ау къекIолIагъэхэм «Арэп, кон­цер­та мы тыкъызыдэкIуагъэр?» зыIохэрэр къахэкIы.

ХьатыякIом бэ елъытыгъэр джэгур дэгъоу рекIокIынымкIэ. Ар джэгур зышIырэ унагъом инэIуасэу, лIакъор ышIэу щытмэ нахь зещэгъошIу къыфэхъу. Тхыгъэм темытэу Iофтхьабзэр нахь гъэшIэгъонэу зэрищэн елъэкIы. Ау джэгур зыукъон зылъэкIырэ хъугъэ-шIагъэхэри ащ хэхъухьэхэу мэхъу. ГущыIэм пае, къэгужъуагъэу къоджэ чыжьэ къикIыгъэхэ благъэхэм, ежь яхабзэкIэ, тIысынхэм ыпэкIэ джэгунхэ фаеу къырагъэкIы, ахэр къэгущыIэх, ныбжьыкIэхэм къафэлъаIох, джэгу цIыкIу ежьхэм ашIы. Ары «джэгуакIом къыдимылъытагъэхэри Iофым къыхэхьанхэ ылъэкIыщт» зы­кIэсIуагъэр. ЕтIани нысэм ищы­гъынхэр къэзыхьыжьырэ купыр кIалэм иунэ мыкIоу, джэгу шIы­­пIэм занкIэу къэкIо. Ахэр джэгур зыщырагъэжьэщтым емы­лъытыгъэу, уасэр зыхьы­гъэхэр зыкIуахэхэкIэ, ежьхэм щыгъынхэр къахьыжьых. Ахэми джэгум зэпыугъо горэ фашIы.

ГъэтэджыпкIэр, пшъашъэр унэм къыращы зыхъукIэ агъэтIылъырэ уасэр зэтемыфэхэу бэрэ къыхэкIы. ЗиIэм зимыIэр енэкъокъузэ, макIэу ыгъэтIы­лъыным теукIытыхьэ. Непэрэ мафэм, къызэраIорэмкIэ, гъэтэ­джыпкIэр сомэ мини 5 зэрэ­хъурэр, уасэр мин 20-м къызыщыуцугъэр тIэкIу шIагъэ. Ар шъхьэихыгъэу зытегущыIэхэрэ уасэхэр арых. ЗиIэм нахьыбэ етынкIи хъун.

ХьатыякIом джыри зэ къы­фэзгъэзэжьымэ сшIоигъу. Мы аужырэ уахътэм шэн-хабзэ хъу­гъэ кIэлэ ныбжьыкIэхэу Iоф­шIэпIэ тэрэз зимыIэхэм къа­кIухьэзэ джэгухэр зэрэзэращэхэрэр. НэмыкI къоджэ чыжьэ къикIыгъэ хьатыекIо кIалэу ымышIэхэрэ цIыфхэм зызэрафишIыщтыр, купым зызэрэхигъэкIокIэщтыр къин къыщыхъоу къыхэкIы. ЦIыфхэр зэримынэ­Iуасэхэм къыхэкIэу джэгу зещэныр къин къыщыхъоу ури­хьылIэщт. Ащ фэдэ хьатыякIом птхи тхьапэу ептыгъэм нэмыкIэу ренэу езыIожьын цIыф игъусэн фае. ЕтIанэ хьатыякIохэм къа­лэм щапIугъэхэ ныбжьыкIэхэри къахэфэх. Ахэм адыгабзэр дэ­гъу дэдэу зэрамышIэрэм къы­хэкIэу сэмэркъэур зынэсырэр къагурымыIоу мэхъу. Ау сыдэу пшIына, ахъщэм уимыгъэшIэн щыIэп. Ащ фэдэ хьатыякIор кIэкуукIэуи, кIэшъуикIэуи къы­хэкIыми, къыхэукъонкIэ ренэу уфэщынэ.

Сихъу Гощнагъу.