УкIэлэегъэджэныр псынкIэп, ау щысэтехыпIэу уисэнэхьатэгъухэм уряIэныри ащ нахь къиныжь. Сэ илъэс 20-рэ кIэлэегъаджэмэ яшIэныгъэхэм зыщахагъэхъорэ республикэ институтым Iоф щысшIагъ. Тарихъ шIэныгъэм сыпылъыгъ.

Ащ фэдизым БрантIэ Щэбан Iоф дэсшIагъ, типэщагъ. 1974-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу институтым методикэмкIэ икабинет сырипащэу Iоф сшIагъэ. Институтым сыкъызэрэIухьэ­гъагъэр непэ фэдэу къэсэшIэжьы. Щэбан лъэшэу ынаIэ тетыгъ къыштэрэ IофышIэм иакъыл, исэнэхьат зынэсырэм. IофшIакIэ ошIэмэ зэригъашIэщтыгъ, уригъэблагъэти, къыбдэгущыIэщтыгъ.

А лъэхъаным мазэ къэс тхьамафэ фэдизрэ еджапIэхэм тащыIэщтыгъ. Куп тыхъоу тыкIощтыгъ, тизакъоу тагъакIоуи хъущтыгъ. ЗэкIэ предметэу еджапIэм зэрэщеджэхэрэр тыуплъэкIущтыгъэх, кIэлэегъа­джэ­хэм тишIуагъэ ядгъэкIыным тынаIэ тетыгъ, программэхэм зэхъокIыныгъэу афэхъухэрэм яхьылIагъэу тадэгущыIэщтыгъ. ТыкъызыкIожькIэ Щэбан тиугъо­ити, Iофхэм язытет къыфэтIуа­тэщтыгъ.

Сыгу къэкIыжьы «Отличник народного просвещения Российской Федерации» зыфиIорэ щытхъуцIэр къызысфагъэшъуа­шэм ар лъэшэу къызэрэсфэгушIогъагъэр. ЕтIанэ медалэу «Ветеран труда» зыфиIорэр къызысатым, «Сыда мыхэр къызкIысатыхэрэр, сэ джыри илъэс 35-рэ нахьыбэ сыныбжьэп» зесэIом, щхыпцIи «Илъэс­хэр арэп щытхъуцIэр зэратырэр, IофшIагъэу цIыфым иIэр ары ахэр къызыкIакIохэрэр, ныбжьыкIэхэм агу къэпIэтын фае» къысиIогъагъ. Ащ фэдэу Щэбан иIофышIэмэ лъэшэу ынаIэ атетыгъ, афэдэгъугъ. Институтым илъэс 33-рэ ащ Iоф щишIагъ, Тхьэм джэнэт лъапIэр къырет, тэ, дэлэжьагъэхэмкIэ, ар ренэу тыгу илъ. А лъэхъаным институтым Iоф щызышIагъэхэу Гумэ Симэ, Сэкурэ С., Мурэтэ Фатимэ, Цуекъо Алый, Лапин А., Едыдж Аминэт ыкIи нэмыкIхэм ащ игугъу ренэу тэшIы.

Институтым сыкъызыIохьэм апэрэ курсхэм язэхэщэн лъэшэу сигъэгумэкIыщтыгъ, ау ахэр дэгъоу кIуагъэх, кIэлэегъаджэ­хэр разэ хъугъэх, лекциехэр агу рихьыгъэх. Ащ ыуж Щэбан къысаджи «Iоныгъом методистхэр еджапIэхэм кIощтхэшъ, ахэм уадэкIощт, яплъ урокхэр зэрэзэхафыхэрэм». КIэлэегъаджэхэм опытышхо яI, уадэгущыIэ хъумэ зыфэсакъыжь, дысэу зыпари ямыIу, ау о программэр дэгъоу зэрэпшIэрэр къагурыгъаIу. УзыдэгущыIэрэм цыхьэ къыпфишIын фае. КIэлэегъэджэ дэгъухэр хэкум исых, ахэм ащыщых Мамыщ Нурбый, Шъхьэлэхъо Дари­хъан, И. Королевыр, И. Брафтыр. Ахэм зэкIэми илъэсыбэ хъугъэу Iоф ашIэ, шъхьэкIафэ къалэжьыгъ», къысиIогъагъ.

Илъэс пчъагъэрэ Iоф зыдэсэшIэм БрантIэ Щэбан тымы­шIэрэ къыхэкIымэ, чылэ къэбар ымышIэу, ыдэжь тычIищэти, зэрэтшIын фаер къытиIощтыгъ. Зым зыр фиубыжьэу щытыгъэп, пэщэ дэгъугъ.

Щэбан гъогу кIыхьэ, гъогу къин къыкIугъ. 1936-рэ илъэсым Адыгэ кIэлэегъэджэ училищым чIэхьагъ, щеджагъ. ЕтIанэ Хьатыгъужъыкъое еджапIэм кIожьыгъэ, илъэс 19 ыныбжьэу 1939-рэ илъэсым IофшIэныр ащ щыригъэжьагъ. Дзэ къулыкъур Москва щихьыгъ. Зэо ужым Щэбан Хьатыгъужъыкъое еджапIэм Iухьажьыгъ. Бэрэ ягугъу къышIыщтыгъ, щысэу къытфи­хьыщтыгъэх Iоф зыдишIэгъэ кIэлэегъэджэ IэпэIасэхэу Гумэ Юсыф, ПэкIэшхо Аюбэ, ЦуукI СултIан, Дэхъужъ Мыхьамодэ.

ЕджапIэм Iоф щишIэзэ кIэлэегъэджэ чаным гу къылъати, районом инспекторэу рагъэблэгъагъ. ЕтIанэ кIэлэегъаджэхэм яшIэныгъэхэм яхэгъэхъон пылъ Адыгэ хэку институтым ипэщэнэу агъэнафэ. А лъэхъаным институт щыIагъэп, кабинетэу щытыгъ. Арышъ, институтым игъэпсын Щэбан ыпшъэ дэ­кIыгъ. Икъу фэдизэу методист щыIагъэп, ахэр кIэлэегъэджэ дэгъу­хэм къахэпхынхэ фэягъ. Ежь Щэбан зы чIыпIэ исыщтыгъэп, ащ фэдэу Москва министерствэм кIуи, унэ цIыкIоу институтыр зычIэтым икъэбар ари­Iуагъ. ЕтIанэ урамэу Победэм тетыгъэ унэ цIыкIум методистхэр къычIэкIыжьхи, урамэу Лениным ыцIэ зыхьырэм тет унэ нахь зэтегъэпсыхьагъэм кIожьыгъагъэх. Джыри зэ къы­хэзгъэщымэ сшIоигъу Щэбан пэщэ дэгъу дэдэу зэрэщыты-­гъэр. ИIофшIэн хэшIыкIышхо фыри­Iагъ, Iоф зыдишIэрэ пэпчъ зытегъэпсыхьагъэр ышIэщтыгъ, умышIэрэр къыуиIожьы- щтыгъ, IофшIакIо пэпчъ ынаIэ тетыгъ.

Директор IэнатIэм зыIокIы­жьым Щэбанэ музей къызэIуихыгъагъ. Ащ кIэлэегъэджэ анахь дэгъоу хэкум исыгъэхэм, гъэсэныгъэм хэкум гъогоу къыщи­кIугъэм афэгъэхьыгъэ материалхэр щиугъоигъагъэх.

Щэбан ыцIэ, иIофшIакIэ хэкум имызакъоу, чIыпIабэхэм ащы­зэлъашIэщтыгъ. Москва министерствэм укIуагъэми, Краснодар ыкIи Налщык кIэлэегъа­джэхэм яшIэныгъэхэм яхэгъэ­хъон пылъ институтэу адэтхэм яIофышIэхэр БрантIэ Щэбан шъхьэкIэфэшхо зэрэфыряIэр къахэщэу къыкIэупчIэщтыгъэх.

А лъэхъаным тарихъымкIэ кIэлэегъаджэу щыIагъэр мэ­кIагъ, джы Адыгэ къэралыгъо университетым хэт факультетри тиIагъэп. Краснодар, Налщык, Мос­ква кIозэ еджэн зылъэкIыщтыр мэкIагъэ. Сыгу къэкIыжьы та­ри­хъымкIэ кIэлэегъаджэхэр зэримыкъухэрэм, ащкIэ методистхэр къыхэтхынхэ зэрэтымылъэкIырэм фэгъэхьыгъэу письмэ зэрэ­сигъэтхыгъагъэр. Бэрзэдж Нухьэ кIэтхагъэу 1982-рэ илъэсым Москва, министерствэм сигъэ­кIогъагъ. Сипшъэ­рылъ къэз­гъэцакIи сыкъэкIо­жьыгъ, етIанэ Бэрзэдж Нухьэ къыфэ­кIуагъ письмэ. Ары егъэ­жьапIэ фэхъу­гъагъэр Адыгэ къэралыгъо университетым тарихъымкIэ факультет иIэ хъуным.

БрантIэ Щэбан щысэ зытепхын пащэу щытыгъ.

ЕмтIылъ Разиет.