Урысыем ипчэгу анахь шъхьаIэхэм ащыщ чIыпIэрэ уахътэрэ къыщыуатынхэм пае сыд фэдэ лъэгапIэхэм уанэсын фая? Уилъэпкъ узэрэфэлажьэрэм къэралыгъо шапхъэхэмкIэ уасэ къыфашIын алъэкIыщта? Мыхэм ыкIи нэмыкI упчIэхэм яджэуап хъугъэ адыгэ къашъомкIэ купэу «Синдикэм» ихудожественнэ пащэу Едыдж Викторие къыфагъэшъошэгъэ къэралыгъо тын лъапIэр.

«Урысыем ыпс»

Мыщ фэдэ цIэ зиIэ къэралыгъо тыныр УФ-м и Правительствэ и Тхьаматэу Дмитрий Медведевыр кIэтхэжьи, къэралыгъом ишъолъыр зэфэшъхьафхэм ащылажьэхэу лъэпкъ творчествэм зиIахьышIу хэзылъхьэхэу, творческэ купхэм япащэхэм, Iэпэщысэхэм яшIын дэлажьэхэрэм, орэдыIохэм, зэкIэмкIи нэбгырэ 15-м, мы илъэсым ичъэпыогъу мазэ и 15-м къафагъэшъошагъ. АдыгеимкIэ Едыдж Викторие ахэм ащыщ хъугъэ. «Лъэпкъ къашъу» зыфиIорэ лъэныкъомкIэ ар къы­хагъэщыгъ. Тыныр къызыфагъэ­шъошагъэхэм тыгъэгъазэм и 4-м мэфэкI шIыкIэм тетэу къаратыжьыгъ.

Тигъэзет къызэрэхиутыгъа­гъэу, Петр Чайковскэм ыцIэ зыхьырэ концерт къэгъэлъэгъуа­пIэм Iофтхьабзэр щыкIуагъ. Нэбгырэ минрэ ныкъорэ зы­чIэфэрэ залым чIыпIэ нэкI иIа­гъэп пIоми хъущт. Къатефэу алъыти, къэралыгъо шIухьафтыныр къызыфагъэшъошагъэхэм УФ-м культурэмкIэ иминистрэ ыцIэкIэ къафэгушIуагъ ащ игуа­дзэу Николай Овсиенкэр.

— Непэ мы сценэм тет цIыфхэм афэдэхэр ары Урысыем ыпсэ пызыгъэтыхэрэр, ащ ишэн-хабзэхэр зыухъумэхэрэр. Мыхэр ары лъэпкъ зэхашIэу тызэрэщыIагъэр, тызэрэпсэурэр ыкIи неущырэ мафэ зэрэтиIэщтыр къызыпкъырыкIыхэрэр зыухъумэрэр, — къыIуагъ Николай Овсиенкэм.

Тыныр къызыфагъэшъошэщтхэр осэшI купым къыхихыгъэх. Ахэм ахэтыгъэу, лъэпкъ творчествэм и Урысые Къэралыгъо Унэу Москва дэтым ипащэу Тамара Пуртовам Едыдж Викторие иIофшIагъэ осэ ин къыфишIыгъ.

— Викторие джыри къэралыгъо къэшъокIо купэу «Налмэсым» хэтызэ IэпэIэсэныгъэ ин къыгъэлъэгъуагъ. Сэнэхьат къэ­шъоным хэкIыжьи, кIэлэ­егъэджэн IофшIэныр зырегъа­жьэми щысэтехыпIэу ари ыгъэ­цэкIагъ, мы тыныр ащ тефэ шъыпкъэу сэлъытэ, къашъоу анахь осэ ин зыфэпшIынэу щыIэхэм ащыщэу лъэпэтетхэр агъэфедэзэ къашIырэ «Зэфа­кIор» сэ сшъхьэкIэ къахэсэхы,— къыIуагъ Тамара Пуртовам.

Жъуагъоу щышIэтыгъэх

Чайковскэм ыцIэ зыхьырэ концерт къэгъэлъэгъуапIэу культурэм иIофышIэхэу анахь осэ ин зыфашIыхэрэм зыкъызща­гъэлъагъорэм «Лъэпкъ искусствэм ижъуагъохэр» зыфиIорэ концертэу щыкIуагъэм «Синдикэр» хэлэжьагъ, «ЗэфакIор» ащ къыщишIыгъ. Къыхэгъэщыгъэн фае, шъолъыр зэфэшъхьафхэу зилIыкIо къыхагъэщыгъэхэм ащыщхэу 3-р ары ныIэп зитворческэ купхэр мы сценэм а пчыхьэм рагъэблэгъагъэхэр, ахэм япычыгъо къызэIузыхы­гъэр «Синдикэр» ары. Урысыем икуп цIэрыIохэу «Березкэмрэ» Пятницкэм ыцIэ зыхьырэ хорымрэ зы сценэм ар адыте­тыгъ, Удмуртиемрэ Белгород хэкумрэ къарыкIыгъэ купхэу зипащэхэр агъэшIуагъэхэми зыкъагъэлъэгъуагъ.

Япащэ уасэу къыфашIыгъэм диштэу «Синдикэри» Iэгу тео мэкъэшхокIэ агъэкIотэжьыгъ, къашъоу къышIыгъэм осэ ин фашIыгъ.

Ежь пчэгум итэу тын лъапIэр къыратыжьы зэхъум гумэкIы­гъоу зэхишIагъэм нахь мымакIэу ыгъасэхэрэр сценэшхом тетхэу къашъохэ зэхъум Викторие гумэкIыгъэ.

— ГумэкIыгъуи, гушIуагъуи зэхэсшIагъ, бэ сыгу дэхъыкIыгъэр а уахътэм. Сценэм утетэу мыщ фэдэ тын лъапIэ къыпфагъэшъуашэ зыхъукIэ, бэ узэгупшысэрэр. Ащ фэдэ уасэ къызыпфашIыкIэ, Iофэу зыуж уитыр нахь лъыбгъэкIотэн фае. Джыдэдэм тыздэлажьэрэр адыгэ культурэм икъэухъумэн ары. Сэ къызэрэсшIошIырэмкIэ, ар апэрэ пшъэрылъ, ау ащ нахь лъапIэу тшIэнэу щытыр — ар лъыдгъэкIотэныр ары. Тисабыйхэм ашIэнэу, шIу алъэгъунэу сыфай адыгэ культурэм идэхагъэ, — къытфиIотагъ Викторие.

Ежь щытхъу тамыгъэу къыратыгъэм фэдэ АдыгеимкIэ къэзылэжьыгъэр джыри зы нэбгыр – ар икIэлэегъаджэу, режиссерэу, РСФСР-м изаслуженнэ Iофы­шIэу, Адыгеимрэ Пшызэ шъолъырымрэ искусствэхэмкIэ язаслуженнэ IофышIэу Къулэ Амэрбый.

Зы сабыим фэдэу

ИлъэсипшIым ехъугъ адыгэ къэшъо­кIо купэу «Синдикэр» Викторие зызэхищагъэр. Мыщ хэтхэм ягугъу къышIы зыхъу­кIэ, ащ ынэмэ фэбагъэр къакIэщы, ныр икIэлэцIыкIу къызэрэтегущыIэщтым фэдэу, игуапэу яхахъохэм ягугъу къе­шIы.

— «Синдикэр» — ар сисабыим фэд, илъэси 10-кIэ узэкIэIэбэжьмэ зэхэтщэгъагъэ коллективыр, — къеIуатэ Едыдж Викторие. — КIали пшъашъи хэтхэм илъэс пчъагъэ хъугъэу тызэдэлажьэ, зы программэп дгъэуцугъэр. Апэ зетэгъажьэм, кIэу, лъэхъаным нахь диштэу, «модерн» зыфаIорэм фэдэу программэ тшIыгъэ, сыда пIомэ а уахътэм джары ищыкIэгъа­-гъэр. Непэ уеплъымэ, ижъы­рэ адыгэ къашъохэм та­дэлажьэ, сыда пIомэ мы купыр зыхэхьэрэ «Ошъадэм» пшъэ­рылъэу иIэр адыгэ культурэм икъэухъумэн ары. Ащ пае типрограмми зэблэтхъугъэ.

Гуфэбагъэ хэлъэу купым хэтхэм ацIэхэр Викторие къыреIох, иунагъо щыщхэм афэдэу къатегущыIэ.

— Къыхэзгъэщымэ сшIоигъу, илъэси 9 хъугъэу къыздэлажьэ Гъонэжьыкъо Мурат, джащ фэдэу Чэужъ Юлие, Шевченко Сюзаннэ… Апэ дэдэ зесэгъа­жьэм, «Синдикэр» зызэхэтэщэм, Шпак Надеждэ «Ислъамыем» къыхэкIыжьи, илъэс 20 адыгэ культурэм, адыгэ къашъом афэ­лэжьагъ, джыдэдэм репетиторэу тикуп хэт. ЛIыунэе Азэмат, а кIэлэцIыкIур илъэс 15 нахь ымыныбжьэу къакIуи, мары илъэси 6 хъугъэу тызэдэлажьэ. Тыркуем адыгэу къикIыжьыгъэ­хэм ащыщхэри тиколлектив къыхэхьэх. Ари лъэшэу сигуап. Мэрэтыкъо Зубери мары Тыркуем къикIыжьыгъэмэ ащыщ, тикуп щэлажьэ. Сирием къикIы­жьыгъэхэу зэш-зэшыпхъухэу ЛIыбзыу Шанрэ Джантирэ «Ошъадэм» къыхэхьагъэх. АцIэ къепIон зыхъукIэ, нэбгырэ пэпчъ къыхэзгъэщы сшIоигъу, — еIо Викторие.

Джырэ уахътэм «Синдикэм» хэт къэшъуакIохэр нэбгырэ 16 мэхъух. Анахь ныбжьыкIэм 19, нахьыжъэу хэтым 30 аныбжь.

Орэдыр ягъогогъоу

«Синдикэр» дэгъоу къызэрэшъорэр зытшIэрэр илъэс пчъагъэ хъугъэ, ау орэд мыхэм къаIоу апэрэу тырихьылIагъ — автобускIэ Москва тадэкIонэу хъугъэ, чэщ-мэфитIурэ гъогум тадытетыгъ ыкIи яорэд къэIуакIэ дгъэшIагъо икъугъ – ижъырэ адыгэ орэдхэр къыхадзэхэмэ, зэдежъыухэзэ гъогум «лъэуе къырадзыгъ».

Едыдж Виктория:

— «Ошъадэр» зызэхэтэщэм, «Ащэмэзыри» къытхэхьанэу къезгъэблагъи, тщыщ хъугъэ. Илъэс пчъагъэрэ Iоф зэдашIэ къэшъуакIохэми, орэдыIохэми. Шъхьадж иIофшIэн шIогъэшIэгъо­нэу, къэшъуакIохэр макIохэшъ Бастэ Асиет дэжь («Ащэмэзым»), орэд къыщаIо, орэды­Iохэр къакIохэшъ садэжь, зыщызгъасэхэрэм къычIахьэхэмэ хъущтмэ къыкIэупчIэхэшъ, сигуапэу къесэгъэблагъэх. Iофи къыддашIэ — мары, орэдыIомэ ащыщэу Беданэкъо Алан къытхэхьагъ, къадэшъуагъ. Ар лъэшэу сигуап, сыда зыпIокIэ шIу зэрэлъэгъун фаех — зэдэлажьэхэба, аущтэу дэгъоу зэфыщытыхэ зыхъукIэ, ятворческэ IофшIэни нахь дэгъу хъущт. Сценэми тетыхэ зыхъукIэ, ахэм гулъытэ зэфыряIэщт.

Апэрэ «хьарыфым» къыщыублагъэу аужырэм нэс

Адыгэ къашъом тарихъ бай, лъэпкъым игъогу пхырыщыгъ. Ащ изакъоп, шъуашэри ащ диштэжьын фае, мэкъамэми хэбзэ гъэнэфагъэ пылъ. Анахьэу мы зэпстэури къэзыгъэлъэшыжьырэр ижъырэ адыгэ культурэр къэбгъэлъэгъоным узыфежьэкIэ ары.

Уцугъо пэпчъ изэшIохын Викторие ыпшъэ илъ. Къыхэгъэ­щыгъэн фае, шъуашэу къэшъуа­кIохэм ащыгъым, ар зыфэдэщтым, зыхэдыкIыгъэщт шэкIым анэсыжьэу пащэм къыхехых, ащкIэ тарихъым щыщ тхыгъэхэр, къэбархэр егъэфедэх.

Унагъори пэчыжьэп

Щытхъу хэлъэу уиIофшIэн бгъэцэкIэн зыхъукIэ, унагъом унаIэ икъу фэдизэу тебгъэтыныр зэрэкъиныр шъэфэп. Мыщ дэжьым Викторие ыушъэфырэп къыдэхъурэр шъхьэгъусэу иIэми бэкIэ зэришIушIагъэр.

— Синасып, шъхьэгъусэу къыстефагъэр IофшIэным къыздемыплъыщтыгъэмэ, Iоф сшIэшъуниеп, — къыхегъэщы ащ. — «Синдики», «Ошъади» хъущтыгъэхэп, сыда пIомэ унагъо­ми бэба уахътэу пIихырэр… Сэ къызэрэсшIошIырэмкIэ, шъхьэгъусэу уиIэм сэнаущыгъэу пхэ­лъыр къыбдилъэгъоу, къыбдиштэ зыхъукIэ, къыбдэхъущт, ау ежь ыгу илъхэр ыпэ ригъэшъыхэ хъумэ, зи къыбдэхъущтэп — IофшIэным ыштэрэ уахътэр бэ. Лъытэныгъэ къыпфишIы зыхъу­кIэ, ори творческэ цIыфым фэдэу ыпэ укIощт.

Хьабэхъу Зэчэрые илыягъэу игугъу пшIыныр къыригъэкIурэп, адыгэлIым зэришэнэу, гъусэ пытэу Викторие шъхьащыт. Зэчэрыи, ипшъашъэу Услани Викторие имэфэ хэхыгъэ игъусагъэх, игушIуагъо дагощыгъ.

Непэрэ пчыхьэзэхахьэр гъэшIэгъоныщт

Непэ «Синдикэр» зыхэхьэрэ творческэ куп зэхэтэу «Ошъа­дэм» концерт къытыщт. Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо филармоние ар щыкIощт, пчы­хьэм сыхьатыр 7-м рагъэжьэщт.

Илъэсыр ыкIэм зыщыфакIо­рэм зэфэхьысыжь къэгъэлъэ­гъон «Ошъадэм» зэхищэу хабзэ. Ары къэс кIэ горэ программэм хагъахьэ, мыгъи джащ фэдэу къе­кIуалIэхэрэм агъэшIэгъон икъун агъэхьазырыгъ. Шъугу къэдгъэ­кIыжьын, «Синдикэм» нэмыкIэу «Ошъадэм» лъэпкъ мэкъамэхэм якъегъэ­IонкIэ купэу «Бэгъэу­джыр», ижъырэ адыгэ орэдхэр къэзыIохэрэ купэу «Ащэмэзыр», кIэлэцIыкIу къэшъокIо купэу «Ошъадэр», орэдыIоу Цышэ Зарет хэхьэх.

ТапэкIэ пшъэрылъэу зыфигъэуцужьыхэрэм тазыкIэупчIэм, Едыдж Викторие иджэуап мыщ фэдагъ:

— Мафэ къэс пшIэшъурэр пшIэу, сабыймэ, ныбжьыкIэмэ уадэлажьэу, адыгэ къэшъонкIи, адыгэ орэдынкIи, мэкъэмэнкIи фит, мафэ къэс гъунэ алъыпфэу, Iоф адапшIэ зыхъукIэ, ащ нахь лъапIэ щыIэп. Пшъэрылъышхо­хэр тапэкIэ зыфэзгъэуцужьырэп, сыда пIомэ тищыIэныгъэ — мафэ къэс тшIэрэр, зыгорэм хахъо фэтшIыным тызэрэдэлажьэрэр ары.

Викторие хахъо зыфишIэу мафэ къэс зыдэлажьэрэр хэткIи нэрылъэгъу.

МэщлIэкъо Саид.

Мыекъуапэ – Москва – Мые­къуапэ