«Жэбзэ чаныр яIаш» ыцIэу джырэблагъэ Хьаудэкъо Шыхьамызэ тхылъ къыдигъэкIыгъ. Ар кIэлэегъаджэхэм къашъхьапэным, яIофшIэнкIэ агъэфедэным щыгугъэу авторым къыгъэхьазырыгъ.

Хьаудэкъо Шыхьамызэ Теуцожь районымкIэ Къунчыкъохьаблэ къыщыхъугъ, Джэджэхьэблэ гурыт еджапIэм ыуж Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым щеджагъ, къыухыгъ. Илъэс зэкIэлъыкIохэм еджэпIэ зэфэшъхьафхэм Iоф ащишIагъ, джы илъэс 30 фэдиз хъугъэу кIэлэегъаджэхэм яшIэныгъэхэм яхэгъэхъон пылъ Адыгэ респуб­ликэ институтым щэлажьэ.

Сыдрэ IофшIапIэ зыIоти, Шыхьамызэ шъыпкъагъэ хэлъэу ипшъэрылъ ыгъэцэкIагъ, джыри егъэцакIэ. Ащ дакIоу тхэным, бзэм, литературэм язэгъэшIэн пылъ, IофшIэгъэ пчъагъэ иI. Ахэм ащыщых шIэныгъэлэжьэу Тхьаркъохъо Юнысрэ ежьыррэ къыдагъэкIыгъэ «Зэпыщыт адыгэ гущыIэхэм ягущыIалъэ», Цуекъо Алый игъусэу атхыгъэ тхылъэу «ГущыIэжъхэр» зыфиIорэр. Ахэм къакIэлъыкIуагъэх адыгэ тха­кIохэм, шIэныгъэлэжьхэм ыкIи гъэсэныгъэм иIофышIэхэм яхьы­лIагъэхэ очеркхэр зыдэт тхы­лъитIу хъурэ IофшIагъэу «Лъэуж нэфхэр» зыфиIорэр. Ащ къыкIэ­лъыкIуагъэх адыгабзэм фэгъэ­хьыгъэ тхылъэу «Тиныдэлъ­фыбз» зыфиIорэмрэ ным фэгъэ­хьыгъэ тхыгъэхэр зыдэт тхы­лъэу «Ны закъор ары» ыIуи цIэ зыфишIыгъэмрэ. ЗэдзэкIын Iоф­ми Шыхьамызэ пылъ, тхылъ шъхьафэу къыдэкIыгъэуи иI, зэридзэкIыгъэхэ рассказхэр «Адыгэ макъэм» къыхиутыхэу мэхъу.

ТхылъыкIэу къыдэкIыгъэм адыгэ тхакIохэм ящыIэныгъэ гъогу ыкIи ятворчествэ афэгъэ­хьыгъэ тхыгъэхэр къыдэхьагъэх. ТхэкIо ыкIи усэкIо 20 фэдизмэ яхьылIэгъэ тхыгъэхэр IофшIа­гъэм дэтых. Ахэм тхэкIо ныбжьыкIэхэри, адыгэ литературэм икъежьапIэ щытыгъэхэри, етIанэ хэхъоныгъэшхо езыгъэшIыгъэхэри ахэтых. Тхылъым къыдэхьагъэхэм яхьылIагъэу тхыгъэхэр щымыIэхэу щытэп. Литературнэ критикхэм бэдэдэ зыфатхыгъэ­хэри, нахь макIэу зылъыIэсыгъэхэри ахэтых.

Литературэм щызэлъашIэхэрэ авторхэм атхыгъэхэу, критикхэр зэджагъэхэу, зэхафыгъэхэр етIа­нэ о зэбгъэфэнхэр, уишIошI къяпIолIэныр Iоф псынкIэп. Шыхьамызэ ащ фэдэ пшъэрылъ зыфишIыжьыгъ ыкIи ыгъэцэкIэн, итхыгъэхэр ямышIыкIэу ыгъэ­псынхэ ылъэкIыгъ. ГущыIэм пае, КIэрэщэ Тембот къырамыIолIагъэ къэнэгъэнэп пшIошIыми, ежь Шыхьамызэ а тхэкIо цIэ­рыIом итворчествэ, ищыIэкIагъэм ехьылIэгъэ тхыгъэр щыIэныгъэм нахь пэблагъэу зэришIыгъэм ар нахь гъэшIэгъон къы­шIыгъ. ГущыIэм пае, КIэращэр педагогикэ шIэныгъэхэмкIэ кандидатыгъэмэ, Краснодар дэтыгъэ кIэлэегъэджэ институтым идоцентэу щытыгъэмэ, ащ ригъэджагъэхэм Кэстэнэ Дмитрий, Пэрэныкъо Мурат, Еутых Аскэр, Шъаукъо Мухътар, Нэп­шIэкъуй Сахьидэ ыкIи нэмы­кIырэ зэлъашIэрэ цIыфхэр ахэтыгъэхэми зымышIэхэрэ кIэлэегъаджэхэри щыIэх. КIэращэм и Литературнэ музей иIофшIакIэ, тхакIом ишъхьэгъу­сэу Зузэ Тембот илэжьыгъэ къыухъумэнымкIэ ышIагъэм тхыгъэм псэ къыпагъэкIагъ.

МэщбэшIэ Исхьакъ итворчествэ адыгэ литературэм Iоф щызышIэгъэ критик анахь лъэш­хэм къащегъэжьагъэу итхылъеджэ къызэрыкIохэм анэсыжьэу бэ къытегущыIагъэр. Ау Хьаудэкъом романэу «Хъан-Джэрый» зыфиIорэм хэт Къэнтатэ иобразэу къыхищыгъэр кIэлэегъа­джэхэми тхылъеджэ къызэрыкIохэми ашIогъэшIэгъонын къыс­шIошIы. Къэнтатэ иобраз цIыфыгъэм ынапэу зэрэщытыр уапашъхьэ Шыхьамызэ къырегъэуцо. Ащ гъэсэпэтхыдэу ыш ыкъоу Мыхьамэт-Джэрые иунагъо къихъухьэгъэ кIалэхэм ариIорэр непэрэ мафэми игъо шъыпкъэу щыт. Романым къыхихи къызтегущыIэгъэ пычыгъор анахь кIочIэшхо зиIэ Iахьэу хъугъэ. Ар Шыхьамызэ къыгъэ­нэфэн, мэхьанэу хэлъыр къызэIуихын ылъэкIыгъ.

[caption id="attachment_67317" align="aligncenter" width="800"] Хьаудэкъо Шыхьамызэ (сэмэгумкIэ апэрэу щыт) кIэлэегъаджэхэм яшIэныгъэхэм яхэгъэ­хъон пылъ институтым иIофышIэхэм ахэт.[/caption]

Цуекъо Юныс фэгъэхьыгъэ тхыгъэри гъэшIэгъонэу гъэпсыгъэ, анахьэу «ТхакIор чэтацэм рэкIо» зыфиIорэм тхакIом ипсихологие гъэшIэгъонэу къыщызэIуехы. ТхакIохэм Шыхьамызэ шъхьэкIэфэшхо зэрафыриIэр ренэу къыхегъэщы.

– БлэкIыгъэр къизыIотыкIэу, къэкIощтым ухэзыщэн зылъэкIырэр тхакIор ары, — еIо ащ. – Сэ сшъхьэкIэ тхакIом иIофшIэни иIофшIагъи осэшхо афэсэшIы. СиныбжьыкIэгъум къыщегъэжьагъэу тхакIом иIофшIакIэ сегуп­шысэщтыгъ, шъхьэкIафэ фэсшIэу сыкъэтэджыгъ. Атхыгъэхэм сяджэу, сябгъукIоу щытыгъэп, зэритхыгъэм сегупшысэщтыгъ. Ары литературэмкIэ кIэлэегъа­джэхэм агъэфедэн тхылъхэр щымыIэхэу аIо зэхъум, тхакIохэм яхьылIагъэу стхынэу сызышIыгъэр. Шъыпкъэ, мыр апэрэ тхылъэп, ащ ыпэкIи тхакIохэм, шIэныгъэлэжьхэм, гъэсэныгъэм иIофышIэхэм яхьылIагъэу очерк­хэр зыдэт тхылъитIу къыдэзгъэ­кIыгъ.

ТхакIом фэгъэхьыгъэ гуп­шысэхэм къакIэкIуагъ «ТхакIор чэтацэм рэкIо» зыфиIорэ статьяри. ТхакIор тхэнэу тIысыным ыпэкIэ, бэшIагъэу зыгъэгумэкIэу, ышъхьэ къыщекIокIырэ гупшысэхэм къегъэжьапIэу, ухыжьыпIэу яIэщтым егупшысэ, хэтыщт геройхэр зыфэдэщтхэр, жабзэу аIулъыщтыр — шъхьадж ичIыпIэ зэрегъафэ. Ахэр чэщи мафи имыIэу тхакIом гум щызэрещэх. Геройхэр зэрэзэфэгубжыхэрэм, зэрэзэшIужьхэрэм тхакIор къогъупэ горэм къосэу алъэплъэ. Къэнэжьырэр псын­кIэу итхапIэ кIонышъ, гупсэф къезымытэу, чэщ мычъыябэ къыфэзыхьыгъэхэ гупшысэхэр, фэсакъызэ, тхылъыпIэм ригъэ­кIунхэр ары.

— Ау ащ ыужми тхакIом рэхьатыгъо егъоты пIон плъэ­кIыщтэп. Ащ фэдиз къин зытырилъэгъогъэ тхылъым еджэщтхэм къыраIолIэщтыр ышIэрэп, мэгумэкIы. ЕджэгъошIуа, еджэ­гъуая? Уахътэм хэуцуа? ТхакIом тхылъым Iоф дишIэ зыхъукIэ, псыхъо къиугъэм зэпырэсыкIы, жьыбгъэ-ос фыртынэшхом пхырэкIы, чэщ мэзахэм чэтыу шIуцIэм щылъэхъу, мэшIолыгъэ­шхом лъапцIэу зэпырэкIы. Джащ фэсэгъадэ тхакIом тхылъыр ытхы зыхъукIэ къызэпичырэ гъогу къиныр, — еIо Шыхьамызэ.

ЫпшъэкIэ къызэрэщытIуагъэу, тхылъым авторыбэмэ яхьылIэгъэ тхыгъэхэр къыдэхьагъэх. Ахэм щымыIэжьхэри, ныбжь зиIэу псэухэрэри, ныбжьыкIэхэри ахэтых. Ахэм зы бзылъфыгъэу ахэтыр къахэзгъэщымэ сшIоигъу. Ар Хьакъунэ Зарем ары. Заремэ игущыIэхэм кIуачIэу ахэлъым нэсыным Шыхьамызэ пылъ. Шъыпкъэр пIощтмэ, гущыIэм имэхьанэ тхылъым шъхьа­фэу авторым къыщыреIотыкIы. «ГущыIэм ыкIуачI» зыфиIорэ тхыгъэмкIэ тхылъыр къызэIуехы. ГущыIэм уиукIыни укъигъэхъужьыни зэрилъэкIыщтымкIэ щысэ гъэшIэгъонхэр къехьых. «ГущыIэм имэхьанэ елъытыгъ ишIуагъэу е иягъэу къыгъэкIон ылъэкIыщтыр зы­фэдэщтыр», — еIо ащ.

Авторэу зызыфигъэзагъэ пэпчъ итворчествэ зэхифы зэхъум, ащ гущыIэр зэригъэфедэрэм лъыплъагъ, ыгъэунэфыгъ. Хьакъунэм итхыгъэхэми ары къызэрякIолIагъэр. Заремэ фэгъэхьыгъэ тхыгъэри гущыIэм кIуачIэу иIэмкIэ къырегъажьэ, цIыфымкIэ ащ мэхьанэ­шхо зэриIэр къыщеIо. Заремэ итворчествэ къыубытыхэрэ лъэныкъо­хэр къыхегъэщых, игущыIэхэм кIуа­чIэу яIэр къегъэнафэ.

Мыщ фэдэ тхыгъэу тиIэр бэп, зэреджэхэрэ тхылъхэм къадахьэхэрэ тхыгъэ гъушъэхэм афэмыдэу зы чIыпIэм нахь куухэу, адрэ чIыпIэм нахь къы­зэ­рыкIохэу, ау щыIэныгъэм нахь пэблагъэхэу гъэпсыгъэхэу тхылъым IофшIагъэхэр къыдэ­хьагъэх.

Шыхьамызэ итхылъ кIэлэегъа­джэхэм атегъэпсыхьагъэу ары зэрилъытэрэр, ау нэмыкI тхылъеджэхэми ар ашIогъэшIэгъонынэу къысщэхъу.

Сихъу Гощнагъу.