Гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу КIэрэщэ Тембот ыцIэ зыхьырэр загъэпсыгъэр илъэс 90-рэ зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъэ пчыхьэзэхахьэр республикэм и Къэралыгъо филармоние игъэкIотыгъэу щыкIуагъ.

Ижъырэ адыгэ орэдхэм ятарихъ, якъэIуакIэ яхьылIэгъэ зэ­хахьэм уегъэгъуазэ. Гуманитар ушэтынхэмкIэ республикэ институтэу КIэрэщэ Тембот ыцIэ зыхьырэм ипащэу ЛIыIужъу Адам къызэрэхигъэщыгъэу, IорыIуатэ­хэр, пщыналъэхэр шIэныгъэлэжьхэр арых къэзыугъоижьыгъэхэр. Ижъырэ орэдэу 700-м нахьыбэ фольклорым къыхахыжьи, цIыф­хэм алъа­гъэIэсыжьыгъэх.

ЛIэшIэгъубэкIэ узэкIэIэбэжьмэ, тхакIи, еджакIи зымышIэщтыгъэхэ тилъэпкъэгъухэм гум къикIэу псэм хэгъэщагъэ хъухэрэ орэдхэр аусыщтыгъэх.

ХьакIэщ­хэм, зэхахьэхэм къащаIощты­гъэхэр зэIэпахыхэзэ къытлъа­гъэ­Iэсыжьыгъэх. Адыгэ Республикэм иза­служеннэ журналистэу ТIэшъу Свет­ланэ пчыхьэзэхахьэр зэ­рищагъ, хъугъэ-шIэгъэ къэбар гъэшIэгъонхэр къыIотагъэх.

Гум къекIы Орэдым сыд икъэхъукIэми, гум къекIы, псэм къылъэIэсышъ, тамэу иIэ хъугъэм зеIэты. Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо орэдыIо-къэшъокIо ансамблэу «Ислъамыем», художест­веннэ пащэр композиторэу Нэ­хэе Аслъан, пчыхьэзэхахьэр къызэIуихыгъ.

«Мэкъуаомэ яорэд» зыфиIоу IофшIэным, гъэбэжъу агъотыным зыфыкIэлъэIухэрэ ижъырэ орэдыр Дзыбэ Руслъан мэкъэ Iэты­гъэкIэ къыхидзагъ. Ансамблэм хэтхэр ащ дежъыух. Орэдым уедэIузэ, адыгэхэм якъушъхьэ лъэпэ дахэхэр, шъоф зэикIхэр, мэкъуаохэм ягуетыныгъэ нэ­плъэгъум къиогъэуцох.

Кавказ заом къиныгъоу къызыдихьыгъэхэм, хьазабэу тилъэп­къэгъухэм ащэчыгъэм ехьылIагъэхэ «Сэрмафэм», «Гощэгъэгъым игъыбзэ», «ОщнэIу заом» уядэIузэ, композиторэу Нэхэе Аслъан ансамблэм пае зэригъэ­фагъэхэ мэкъамэхэр гум къегущыIыкIых, артистхэм ясэнаущыгъэ осэ ин фэошIы. Къумыкъу Щамсудинэ, Шъымырзэ Казбек, Эльдарэ Айдэмыр, Агъыржьэнэ­къо Саныет, нэмыкIхэм уядэIу.

ЛIыхъужъ, гъыбзэ орэдхэм ада­кIоу, сэмэркъэу-кIэнэкIэлъэ орэдхэри «Ислъамыем» къеIох. Урысыем изаслуженнэ артисткэу, Адыгеим инароднэ артисткэу ХъокIо Сусанэ «Гощэгъэ­гъым игъыбзэ» ыуж «Щыры­тIымыр» къыхидзагъ… Искусствэм ишэпхъэ лъагэхэм адиштэу «Ис­лъамыем» иорэдыIохэм «ЩырытIымыр» агъэжъынчы. Адыгеим инароднэ артистэу Мышъэ Андзаур пщынэмкIэ къа­дежъыу. С. ХъуакIомрэ А. Мы­шъэмрэ язэгурыIоныгъэ огъэшIагъо. Зы нэплъэгъукIэ орэдым ыкупкI лъэIэсых, залым чIэсхэм «адэгущыIэх», Iэгутеом зеIэты.

Орэдышъоу концертым щызэхэтхырэр ижъырэ мэкъамэу щытми, лъэхъаным диштэу зэгъэфагъ, уедэIу пшIоигъоу узыIэпещэ. «ОщнэIу заор» лъэпкъым итарихъ щыщ, артист зэфэ­шъхьафхэм къаIо «Ислъамыем» орэдым екIолIэкIэ дэгъу къы­фигъотыгъ. Я ХVII-рэ лIэшIэгъум аусыгъагъэр непи зэхэтэхы.

КъэзыIощтхэр тиIэх Адыгэ Республикэм культу­рэмкIэ изаслуженнэ артисткэу Бастэ Асыет пэщэныгъэ зыдызэрихьэрэ «Ащэмэзым» «Мэзгуащэр» къызэриIогъэ шIыкIэми уегъэгушIо. ОрэдыIохэр ныбжьыкIэх, адыгэ шъуашэкIэ фэпагъэх. Ансамблэхэм ямызакъоу, нэ­бгырэ зырызхэм пэсэрэ орэдхэр къызэраIохэрэм осэ хэхыгъэ фэошIы.

Адыгеим, Къэбэртэе-Бэлъ­къарым язаслуженнэ артистэу Дзыбэ Мыхьамэт иконцертхэм ижъырэ орэдхэр ащызэхэтэхых. «Къазыймэ я Хьанифэ иорэд» М. Дзыбэм мэкъэ хэхыгъэкIэ къыхидзагъ, едэIугъэхэр фэразэхэу Iэгу къыфытеуагъэх.

Рэмэзанэ фэгъэхьыгъэ орэдыр 1922-рэ илъэсым аусыгъэу къаIотэжьы. Пластинкэм тетхагъэу адыгэхэр зыщыпсэухэрэ шъолъырхэм, IэкIыб къэралы­гъохэм къащаIозэ къытлъыIэсыжьыгъ. «Ислъамыем» иорэдыIоу Дэр Абир Сирием щы­псэузэ орэдыр зэхихыгъ. Пшъа­шъэр шIу ымылъэгъурэ хъу­лъфыгъэм зэрэдагъэкIуагъэм ехьылIэгъэ орэдыр Дэр Абир къыIуагъ. Артисткэм макъэр зэригъэIоры­шIэрэ шIыкIэм орэдым гупшысэу хэлъыр къызэ­пкъырехы.

Зэшиблымэ ашыпхъу закъоу Адыиф хъулъфыгъэ баим дагъэ­кIонэу иIахьылхэри фэягъэх. Пшъа­шъэр шIу ылъэгъурэ кIалэм дэкIонэу зэрэфаер ипсэлъыхъо фыриIокIыгъ. КIалэр шым тесэу пшъашъэр ыхьызэ мэз атакъэм къыкIигъащти, шым ефэхыгъ. КIалэм шIу ылъэгъурэ пшъа­шъэу дунаир зыхъожьыгъэм гухэкI орэдыр фиусыгъ. «Адыифыр» артист макIэп къэзыIорэр. КIа­кIыхъу Нухьэ я ХVIII-рэ лIэшIэгъум ихъугъэ-шIагъэ непэ зэрилъэгъурэ шIыкIэр орэдымкIэ къыIотагъ. Макъэр зэригъэпсы­гъэмкIи, гуфэбэныгъэ зыхэлъ нэплъэгъумкIи орэдым псэ къыпегъакIэ. Адыиф зыфэдэгъэ пшъашъэр зэбгъашIэ пшIои­гъоу гупшысэхэм узэлъакIу.

Мэмэт ехьылIэгъэ орэдым къэIокIэ зэфэшъхьафхэр иIэх. Ацумыжъ Адамэ пэсэрэ орэдхэр ирепертуар хэтых. «Си Пакъэр» концертхэм бэрэ къащеIо.

ОрэдыIо ныбжьыкIэу Мышъэ Азидэ Адыгеим инароднэ арти­стэу Мышъэ Андзаур ышыпхъу. Азидэ «ХьапакIэм иорэд» тыригъэдэIугъ.

Къэбэртэе-Бэлъкъарым иансамблэу «Бзэрабзэр» Адыгеим шIукIэ щызэлъашIэ, художест­веннэ пащэр Лосан Тимур. Купым адыгэ орэдхэр дэгъоу къеIох. «Си Дахэшъ» зыфиIорэр нахь къахэтэгъэщы.

Эстрадэ купэу «Ошъутенэм» иорэдыIоу Мамхыгъэ Маринэ «СишIулъэгъу» зыфиIорэр IупкIэу къыIуагъ, гущыIэхэр гурыIогъошIух.

Ансамблэу «Уджыр», Адыгеим, Къэбэртэе-Бэлъкъарым, Къэрэщэе-Щэрджэсым язаслуженнэ артистэу Быщтэкъо Азэмат пчыхьэзэхахьэр къэзыгъэбаигъэхэм ащыщых.

— Сигуапэу пчыхьэзэхахьэм сыхэлажьэ, — къытиIуагъ Быщ­тэкъо Азэмат. — Тиорэдхэр дахэх, гупшысэу ахэлъыр щыIэныгъэм епхыгъ…

Урысыем IофшIэнымкIэ и ЛIы­хъужъэу, тхэкIо цIэрыIоу Мэщ­бэшIэ Исхьакъ концертым къычIэкIыжьызэ нэбгырабэ къе­уцокIыгъ, нэпэеплъ сурэтхэр атырахыгъэх. ЩыIэныгъэм къы­хэхыгъэхэ орэдхэу къытлъыIэсыжьыгъэхэм цIыфхэр ядэIу зэрашIоигъом МэщбэшIэ Исхьакъ къыкIигъэтхьыгъ. Зыныбжь хэ­кIо­тагъэхэр, кIэлэеджакIо­хэр бэ хъухэу концертым зэре­плъы­гъэ­хэм мэхьэнэ ин ритыгъ.

Пчыхьэзэхахьэм изэхэщэн зиIахьышIу хэзышIыхьагъэхэу культурэмкIэ Министерствэм, гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым, хэу­шъхьафыкIыгъэхэу ЛIыIужъу Адамэ, Къулэ Мыхьамэт, Сулейманов Юныс, Нэхэе Азэмат гъэзетеджэхэм ацIэкIэ «тхьа­шъуегъэпсэу» ятэIожьы. ОрэдхэмкIэ лIэужхэр зэфащэх, тари­хъыр къаIуатэ, неущырэ мафэр нахьышIу зэрэхъущтым уфащэ. Шъопсэу, зэхэщакIохэр. Кон­цер­тым адыгэхэр, урысхэр, къэн­дзалхэр, нэмыкIхэри ягуапэу еплъыгъэх.

ЕмтIылъ Нурбый. Сурэтхэр пчыхьэзэхахьэм къыщытетхыгъэх.