Илъэс 50-м къехъугъ АГПИ-м (джы АКъУ-м) иадыгэ отделение (филологиемкIэ ифакультет) сызычIэхьагъэр. А лъэ­хъаным ащ нэмыкI апшъэрэ гъэсэныгъэр къыуитэу зыпари Адыгэ хэкум итыгъэп.

Зинасып къыхьыгъэхэ студентхэр чэф-жъотыхэу еджэ­пIэшхом кIощтыгъэх. Ахэм сэри 1966-рэ илъэ­сым сахэфагъ. ЗанкIэу къэсIон: тэ тезгъэджагъэхэр дунаим зынахь кIэлэ­егъэджэ дэгъу темытхэр ары. Ахэм зэкIэмэ апшъэ щыIагъэр Шъхьэлэхъо Абу, ащ къыкIэ­лъыкIощтыгъэх Даур Хьазрэт, Бырсыр Ба­тырбый, Шъаукъо Аскэр, Ис­томина Валентинэ, ШъхьакIумыдэ Аслъан.

Сэ зигугъу къэсшIы сшIоигъор бэмышIэу зидунай зыхъо­жьыгъэ Шъхьэлэхъо Абу ары. Ар сыгу къэзыгъэкIыгъэр Iоныгъом и 10-м тилъапIэу «Адыгэ макъэм» Къуекъо Асфар Абу фэгъэхьыгъэу къыригъэхьагъэр ары. КъызыфиIорэм дезымы­гъэштэн дунаим тет адыгэхэм къахэкIынэп.

Институтым тычIэмыхьэзэ Абу икъэбар тIэкIу-шъокIухэр къытлъыIэсыщтыгъэх. Ау ишэн, идунэететыкIэ, иеплъыкIэ, адыгэ­гъэ дахэу зэрихьэрэр, зэрэшIэныгъэлэжь иныр, ригъаджэрэмэ зэрафыщытыр зытшIагъэр тыригъаджэ зэхъур ары. Абу ежь адыгэ литературэр шIудэдэ елъэгъути, ригъа­джэрэмэ ар шIу аригъэлъэгъуным мыпшъыжьэу ишъыпкъэу ыуж итыгъ, къыдэхъущтыгъ ыкIи. ТычIэхьэгъакIэу, джыри нэIо­сэшхо тыфэмыхъугъэзэ, тызэхэтэу Абу лекцие ужым къэтэ­гъэкIотэжьы. Почтэр зычIэтыщтыгъэ унэу кинотеатрэу «Октябрэм» пэмычыжьэу щытыгъэм ыпашъхьэ асфальткIэ пкIэ­гъэ урамым уц шхъонтIэ тхьэпэ папцIэхэр къыхэщхэу тлъэгъугъэ. Тыкъыгъэуцуи, «КIа­лэхэр, шъуеплъ мы уц цIыкIу­жъыем ышIагъэр. Джащ фэд шъып­къагъэр, сыд икъиными, сыдрэ кIуачIи къыпхыритхъущт, ышъхьагъ къыдэкIоещт». Ащыгъум тшIэу щытыгъэп ищыIэ­ныгъэ гъогу.

Абу лъэпкъым, адыгэм, къогъу къохьажь имыIэу щэIэфэ фэлэжьагъ, джы ригъэджагъэ­хэмрэ итхылъхэмрэ фэлажьэх, фэлэжьэщтых адыгэр щэIэфэ.

ТапэкIи, тэ тилъэхъани, таужи институтым щамышIыгъэу Шъхьэлэхъо Абурэ Бырсыр Ба­тырбыйрэ якIэщакIоу адыгэ лъэпкъым къырыкIуагъэр я ХVIII-рэ лIэшIэгъум къыщегъэ­жьагъэу джырэ уахътэм къы­нэсыжьэу (1970-рэ илъэсым) адыгэ отделением сценэм къы­щигъэлъэгъогъагъ. Ащ КПСС-м ихэку комитети, хэку испол­комми ачIэсхэ IофышIэшхохэри, заводмэ япащэхэри лъэпкъ зэ­хэдз амышIэу къырагъэблэгъагъэхэу щытыгъ. Плъэгъун фэягъ Абу игуIакIэ, тауж зэритыгъэр! Зым телъэкIыхьэ, адрэм къыIо­щтыр джыри зэ еуплъэкIужьы. Залышхом чIэмыфэжьэу цIыф­хэр зэрэчIэсым ыгу къеIэты.

А пчыхьэм Абу икъэшъуакIэ, иIэгутеуакIэ джыри тынэгу кIэкIыжьырэп. ХьакIэшхохэу тиIагъэхэр чIэкIыжьыхэ зэхъум Абуи тэри тIапэхэр къаубы­тыжьхэзэ, аIощтыгъэ: «Аферым, шъулIэхъупхъ, дэгъоу тыкъэ­жъугъэущыжьыгъ».

Тызэрэригъаджэрэм имыза­къоу, адыгэ литературнэ кружокыри дихьыщтыгъэ. Бэмэ а кружокыр литературэм хэ­хьанхэмкIэ IэпыIэгъу афэ­хъугъ: Нэ­хэе Руслъани, Бэгъ Сими, Хъур­мэ Хъусени, Щы­гъущэ Хьаджэбыий, Хьакъунэ Сари.

Адыгэ шъуашэм непэрэзымафэм къытегущыIагъэми, къы­ухыщтыгъэп, еплъыкIэ гъэшIэгъон фыриIагъ адыгэ паIом. Мырэущтэу ыIоу сырихьылIагъ: «А зиунагъо бэгъоных! Адыгэ паIор зыщыжъугъэгъ. Мыр тя­тэжъымэ къытфыщанагъэу щыт. УкIо зыхъурэм щегъэжьагъэу пщыгъын уфит! НэмыкI лъэп­къымэ — урысмэ — дзэм иполковник умыхъоу зыщыплъэн уфитэпи».

ШIокIыпIэ имыIэу цыхьэ зыфыуигъэшIын ылъэкIыщтыгъ. Загъорэ къыхэкIыщтыгъ: об­щежитием ителефон къытеоти къысиIощтыгъ: «Шкаф зытIущ дгъэкощын фае, гъэрет ты­фырикъурэп. КIэлэ зытIу горэ гъусэ къэпшIэу укъэкIуагъэмэ тигуапэщтыгъэ».

Лажьи хьакъи зимыIэ шкафмэ тапэлъыфэ ишъхьэгъусэ Iа­нэр къыгъэхьазырти, студент Iофыгъомэ тарыгущыIэзэ гуапэ тщыхъоу тыкъыгъашхэщтыгъэ. Джаущтэу шкафхэр иушъхьагъоу мыхьамелэ къытпагъохыщтыгъэ. Ар ныбжьи тщыгъуп­шэщтэп!

Мыщ фэди хъоу къыхэкIыщтыгъэ: я 5-рэ курсыр къэтэухы, нахь псынкIэ къызэрэтфэхъущтым пае Абу лек­циехэр общежитием щызэхещэх. Ащ фэдэ горэм лекцием итемэу «КIэрэщэ Тембот ироманэу «Насыпым игъогу» коммунистхэр къызэ­рэ­щи­гъэлъагъорэр» зыфиIорэр къе­Iуатэ, тэ тэтхы. СыхьатитIо тытхагъ. Одыджыныр къытеоным нэмысызэ Абу тикурс исыгъэ студентмэ ащыщ горэм ыцIэ къыриIуи, «Моу уилек­цие зэрэптхыгъэм сегъэплъ» ыIуагъ. Адрэм «Дэгъоу стхыгъэ» еIо. Шъхьэлахъор нахь къызэкIэплъыхьагъэу «Моу сегъэплъ сIуагъэ!» еIо. Тет­радыр IэхъомбитIум дэгъэнагъэу кIалэр къысэбгъукIуи, Абу истол тырилъхьагъ. Абу тетрадыр къышти, къезытыгъэ кIалэм къылъыплъи, сэ етIанэ къысэ­джагъ: «СтIашъур, моу къакIуи къедж мы «дэгъоу стхыгъэ» зыIуагъэм итхыгъэ». Тетрадыр сштагъэ, зэгосхыгъэ, слъэгъурэм сыкъыкIигъэщтагъ: тетрадь тхьэпитIум яашъхьагъырэ са­тырхэм моущтэу атетхагъ: «Дэ­гъотлIыкъо тхьамыкIэу къэтэ­джыгъ» етIанэ зыпари темы­тхагъэу тхьэпэ псаур къызэ­ренэкIышъ, ятIонэрэ тхьапэм иашъхьагъырэ сатыр — «ТхьамыкIэуи лIэжьыгъэ». ИIофшIэн ащ нахь уасэ къызэрэримы­тыгъэр къыфырикъоу «КIо, джа­ры. Ау умыдэжьыхэмэ, зы­фи­Iуагъэри тэрэз» ыIогъагъ.

Илъэси 5-м бэ хъярэуи, къи­нэуи тигруппэкIэ къытэхъулIагъэр. ЗэкIэри чылэ зэфэшъхьафымэ тащыщыгъ. Хъярыми къи­ными тыкIон хъумэ тызэрыкIон машинэ тищыкIэгъагъ. Абу упчIэжьэгъоу ренэу тиIагъэти, ыдэжь тыкIощтыгъэ. ЫшнахьыкIэ автопаркым итхьаматэти, фытеоти, риIощтыгъэ: «Мы кIа­лэу къэкIощтхэм лъэпкъыр къа­щэгугъы, арышъ, къызэрэолъэIурэр афэгъэцакI». ТызыкIокIэ, «Сыхьатищэ шъукъэтынэу къы­шъуфисэтхэ, ау шъо шъу­зыфаем фэдизырэ шъукъэт», — ыIощтыгъэ Рэмэзанэ.

Джаущтэу сыд фэдэрэ лъэныкъокIэ утефагъэми хэкIыпIэ къыфигъотын ылъэкIыщтыгъэ. Зыгорэм джэнэтым ипчъэ фы­Iуахынэу щытмэ, ащ ипчъэ Абу зэрэфыIухыгъэщтым уицыхьэ телъынэу щыт.

Джаущтэу шIушIэныр зигъого­гъугъэр шIукIэ тыгу къинэ­жьыгъ.

СтIашъу Майор. Гъобэкъуай.