Мы илъэсым ичъэпыогъу мазэ къуаджэу Гъобэкъуае загъэпсыгъэр илъэс 1526-рэ зэрэхъугъэр къо­джэдэсхэм игъэкIотыгъэу хагъэунэфыкIыгъ. МэфэкI Iофтхьабзэр культурэм и Унэ щыкIуагъ.

Iухьагъум орэд мэкъэмэ дахэр къыщыIоу, мамырныгъэ псэукIэм фэбыбатэхэрэ быра­къи­щэу пылъагъэхэм, къэгъэгъэ зэфэшъхьафхэу къошынмэ арысхэм гур къыдащаещтыгъ.

Къоджэдэсхэм ямэфэкI къадагощынэу гъунэгъу псэупIэхэм къарыкIыгъэхэу цIыфыбэ къекIо­лIэгъагъ, орэдыIохэр, къэшъуа­кIохэр щыIагъэх. Культурэм и Унэ икъэшъокIо купэу «Къуа­джэм инэфылъэхэр» («Зори аула») зыфиIорэм пчыхьэзэхахьэр къызэIуихыгъ. Ащ ыуж зыкъыригъэнагъэп орэдыIо купэу «Лащынэ».

Iофтхьабзэм къеблэгъагъэхэм Гъобэкъое къоджэ псэупIэм ипащэу Теуцожь Бислъан мэфэкIымкIэ къафэгушIуагъ ыкIи зигъэхъагъэхэмкIэ къахэщы­гъэ­хэм щытхъу тхылъхэр ариты­гъэх.

ГущыIэр фагъэшъошагъ илъэс пчъагъэрэ кIэлэцIыкIухэм ягъэ­сэныгъэ-пIуныгъэ фэлэжьагъэу, апэу чылэм ыныбжь хагъэунэфыкIы зэхъум зиIахьышIу хэзышIыхьагъэу СтIашъу Майор. Илъэс 1526-м къыкIоцI Гъобэ­къуае щыIэныгъэ гъогоу къыкIу­гъэм кIэкIэу ащ щигъэгъозагъэх. Сыд фэдиз къиныгъо къуаджэм зэпичыгъэми, адыгагъэр, шъхьэ­кIэфэныгъэр, лIыгъэр чIинагъэ­хэп. ЛIэшIэгъу чыжьэхэм къащегъэжьагъэу гукIэгъуныгъэр, зэдеIэжьыныр, къини хъяри зэдэIэтыгъэнхэр шэнышIу дахэу къахэнагъэх. Ахэр мыкIодыжьхэу джы къыткIэхъухьэрэ лIэ­ужхэм зэралъагъэIэсыжьын фаер ащ хигъэунэфыкIыгъ.

Республикэм икъуаджэхэм анахьыжъэу Гъобэкъуае итарихъ чыжьэ джы нахь игъэкIотыгъэу шъущыдгъэгъозэн.

Гъобэкъуае итемыр лъэныкъокIэ Iуашъхьэу щытыгъэмрэ (Пщыщэ псыхъожъым дэжь) — 1982-рэ илъэсым, ятIонэрэ Iуашъхьэу къыблэ лъэныкъомкIэ гъэзагъэу, Пщыщэ исэмэгубгъу­кIэ (Хьаджэм икъуаджэ дэжь) иIагъэмрэ 1897-рэ илъэсым затIыхэм къызэрэнэфагъэмкIэ, 453-рэ илъэсым мы чIыпIэм къоджэ цIыкIоу Джомэтые щысыгъ. Кавказ заор къежьэным ыпэкIэ мыщ Тхьаркъохъо хьаблэхэмрэ Хьаджэм икъуаджэрэ къыхэтIысхьажьыгъагъэх. ЕтIанэ Кавказ заор къызежьэм, гупсэфыпIэ амыгъоты зэхъум, Тэтэр хьаблэхэмрэ Iэшъынэ хьаб­лэхэмрэ къуаджэм къыхэхьа­жьыгъагъэх. Джащ тетэу къоджэ цIыкIуитфэу зэхэсынхэу хъу­гъагъэ. Непэрэ мафэм ахэм «хьаблэкIэ» яджэх. Джы Гъобэ­къуае анахь къоджэшхоу, дахэу, лэжьакIоу районым итмэ зыкIэ ащыщ.

МэфэкIыр къыддагощынэу къеблэгъагъэх зэлъашIэрэ орэдыIоу Къайтмэс Рэмэзанрэ бэмышIэу сценэм къытехьэу ригъэжьагъэми, иорэд къэIуа­кIэкIэ псынкIэу зэлъашIэгъэ ЛъэпцIэрышэ Анваррэ. Ахэм лъэшэу пчыхьэзэхахьэр къагъэ­чэфыгъ, яорэдхэм ягуапэу цIыфхэр къадэшъуагъэх, сценэм текIыжьхэ зыхъукIэ Iэгутеошхо­кIэ агъэкIотэжьыщтыгъэх.

Гъобэкъуае культурэм и Унэ къыщызэIуахыгъэ къэгъэлъэгъон­хэм цIыфхэр яплъынхэ амал яIагъ. Iэмэ-псымэ зэфэшъхьафхэу сабыймэ ашIыгъэ­хэм, къуаджэм икъулыкъушIэ цIэ­рыIомэ ягъэхъагъэхэм, лъэп­къым хьалэлэу фэлажьэхэрэм, спортым, культурэм, чIыгулэжьхэм яхьылIагъэхэу бэ культурэм и Унэ иIофышIэ куп къыгъэхьазырыгъэр ыкIи лъэгъупхъэу зэригъэкIугъэр.

Пчыхьэзэхахьэр лъигъэкIо­тагъ «Чэщдэсым». Ар къэзыгъэ­хьазырыгъэр нэжъ-Iужъхэм ясоциальнэ фэIо-фашIэхэр афэзыгъэцэкIэрэ купэу къоджэ псэупIэм Iоф щызышIэрэм хэт­хэр ары. Чэщдэсым тилъэпкъ мыхьамелэу щызэрахьагъэр бэ, къэбархэр къаIотэжьыгъэх.

Гъобэкъуае культурэм и Унэ иIофышIэхэм къагъэхьазырыгъэ пчыхьэзэхахьэр адыгэ джэгукIэ зэфашIыжьыгъ.

Тхьаркъохъо Дарет. Культурэм и Унэ ипащ.