Адыгеим икультурэ къыхэлыдыкIыгъэ хъугъэ-шIагъэ мы бжыхьэ гъэцэкIагъэ хъугъэ — апэрэ лъэпкъ оперэу «Бзыикъо зау» зыфиIорэр къэлэ зэфэшъхьафхэм ащалъэгъун амал щыIэ хъугъэ.

Къэралыгъо филармонием гъэрекIо лъэтегъэуцо зыфишIыгъэу, концерт шъуашэм илъэу къыгъэлъэгъогъэ оперэр къырищэкIыным пае Урысыем и Правительствэ зэхищэгъэ зэ­нэкъокъум хэлэжьагъ ыкIи те­кIоныгъэ къыдихыгъ. МиллионипшI хъурэ грант къылэжьыгъ. Ащ ишIуагъэкIэ, Урысыем инароднэ артистэу, композиторэу Нэхэе Аслъан ыусыгъэ классическэ мэкъэмэ лъэшэу, адыгэ лъэпкъым итарихъ къэзыIуатэрэ оперэр тикъэралыгъо икъэлипшIымэ ащалъэгъущт. Къэралыгъо филармонием и Къэралыгъо симфоническэ оркестрэрэ Къэралыгъо орэдыIо-къэшъокIо купэу «Ислъамыемрэ» Iоныгъо мазэм аублагъэу дэкIыгъо концертхэр къатых. Урысыем икъыблэ шъо­лъыркIэ аублагъ. Апэрэ дэкIыгъом зэкIэлъыкIоу мэфиплIэ артистхэм концертхэр къаты­гъэх. Къалэхэу Ростов-на-Дону, Элиста, Астрахань, Волгоград лъэпкъ оперэр ащыIугъ. ЯтIонэрэ дэкIыгъом Урысыем игупчэ артистхэр нэсыгъэх, Москва концерт къыщатыгъ. Джырэ уахътэм ящэнэрэу нэбгырэ 75-рэ зыхэхьэрэ творческэ купыр гъогу техьагъ.

Апэрэ къэгъэлъэгъоныр ушэтыпIагъ

Къэгъэлъэгъонхэм ублэпIэ дахэ афэхъугъ. Классическэ мэкъамэр зыщагъэлъэпIэрэ къалэм оперэм иконцертнэ гъогу щиублагъ. Ростов дэт филармонием апэрэ концертыр къыщатыгъ. ГъэлъэгъуапIэм узэрэIухьэу къыбгурыIощтыгъэ — классикэр мыщ шIу щалъэгъу. МэкъэгъэIухэм зэкIэми симфоническэ лъапсэ зиIэ программэхэр атетхэгъагъ. Адыгэ композиторэу Нэхэе Аслъан иоперэ а концерт сатырхэм ахэуцуагъ.

Агъыржьэнэкъо Саниет — ансамблэу «Ислъамыем» ипащэ игуадз:

«2011-рэ илъэсым «Бзыикъо заор» театральнэу къэдгъэлъэ­гъуагъ, гъэрекIо концертэу къа­тыгъ, мыгъэ къэралыгъом икъалэхэм ар анэдгъэсыщт. Ащ лъэшэу тегъэгушхо. ЩыIэх лъэпкъ­хэр композитор цIэ­рыIохэр къырагъэблагъэхэу, оперэхэр арагъэтхыхэу. Тэ тиадыгэ лъэпкъкIэ оперэ тфэзытхын композиторэу Нэхэе Аслъан тиI. Ащ ыусыгъэ мэкъа­мэр утемыукIытыхьэу анахь гупчэ инхэм къащыбгъэлъэгъошъущт. Урысыем и Правительстви ар къыгурыIуагъ ыкIи амал къытитыгъ оперэр дгъэлъэгъо­нэу. Ащ мэхьанэшхо иIэу сэ­лъытэ».

Симфоническэ оркестрэр зэрэпсаоу, «Ислъамыем» иорэдыIо куп, къырагъэблэгъэгъэ артистхэр, нэбгырэ 75-рэ, оперэм зэфищагъэх. Къэбэр­тэе-Бэлъкъарым ифилармоние щылэжьэрэ Гъуазэ Тимур иIоф­шIэн зэпигъэуи, къэгъэлъэ­гъонхэм ахэлэжьэнэу къеблэгъагъ. Оркъхэм апэуцужьыгъэ Хьагъур Мосэ ироль ащ къешIы. КъызэриIуагъэмкIэ, игуапэу дэкIыгъо концертхэм ахэлажьэ. ФэкъолIэу Хьагъурым инэшанэхэр, изекIуакIэхэр ыгукIэ ыштагъэхэу, ролым егугъузэ, цIыфхэм ар алъегъэIэсы.

Урысыем изаслуженнэ артисткэу ХъокIо Сусанэ къыгъэлъэгъорэ гуащэу Дарихъат ары заор къезыгъэжьагъэр пIоми хъущт. УнэIут пшъашъэу Акозэ къэгъагъэм фэдэу къызэрэзэIукIыгъэр, хъулъфыгъэхэм янэплъэгъухэр зэкIэ джы ащ «зэритыгъухэрэр» оркъ-гуащэм къемызэгъэу, шIу зэрэлъэгъугъэ Хьагъурымрэ Акозэрэ (ащ ироль къэзышIырэр Тыгъужъ Асият) азыфагу дэуцо. Бай-тхьамыкIэ зэпэуцужьыр джащ къыщежьэ. Ау оперэр зытхыгъэм гупшысэ шъхьаIэу къыгъэлъагъорэр зэлъэпкъэгъухэр, зэкъошхэр зэрэзэпэуцужьыгъэхэр ары.

Оркестрэр зыгъэIорышIэрэ СтIашъу Къэплъан апэрэ концертым щыгумэкIыгъ. Дирижерыр Ростов консерваторием щеджагъ. Оперэр зыщыкIогъэ филармонием иоркестрэ пщы­наоу илъэсищэ хэтыгъ. Джы езыгъэджагъэхэм апашъхьэ ирес­публикэ гупсэ иоркестрэ къырищагъ. Сыд уаса къафашIыщтыр? А упчIэр пчэгум къытехьэгъэ артист пэпчъ зыдиIыгъыгъ. Уиунэ ущашIэжьы, уимэкъамэ уикъоджэгъухэм янэIуас, Мыекъуапэ зыкъыщыбгъэлъэгъо­щтым фэдэп, зыгорэм концерт къыщыптыным пшъэдэкIыжьыр егъэлъэшы. Апэрэ къэгъэлъэгъо­ным зэкIэ ичIыпIэ ригъэуцо­жьыгъ, гумэкI пстэур IуигъэзыкIыгъ. ЕгъэжьэпIэ мафэ оперэм Ростов фэхъугъ. ЦIыфхэм зы макъэ ахэмыIукIэу, зы гущыIэ бламыгъэкIэу дэIуагъэх. Мэ­къамэми, гущыIэхэми адыгэ лъэпкъым къырыкIуагъэр къаIотагъ. Ащ фэдэ зэмызэгъыныгъэ къэрэмыхъужь, зэшхэр зэпэуцужьынхэу къыхэрэмыкIыжь. Оперэм къыIо шIоигъуагъэр цIыфхэм зэхашIыкIыгъ.

Хьаджырэкъо Сим — Ростов-на-Дону щэпсэу:

«БэшIагъэ Ростов ащ фэдэ адыгэ Iофтхьабзэ зыщымыIа­гъэр, дэхэ дэдагъ, сыгу къыдэ­кIэу седэIугъ сигопэшхоу, ма­къэхэр дэхэ дэд, музыкэр гум лъэшэу ехьы, зэкIэ дэгъугъэ».

Алые Адам – Ростов-на-Дону и Адыгэ Хасэ итхьамат:

«Адыгеим «Налмэсыр», «Ислъамыер» зэриIэхэр тшIэщтыгъэ, джы оперэ зэриIэри тшIагъэ. Бэу тыгушIуагъ, тамэ къыдгуигъэкIагъ, сыд фэдизэу адыгабзэр дахэу, байми, гущыIэкIэ къыуи­гъэIошъущтэп».

Адыгэмэ яоперэ дунэе классическэ мэкъэмэ гъэпсыкIэу зэхэт, ащ дакIоу лъэпкъ мэкъа­мэр щызэхэохы. Ащ фэдэ зэхэщыхьаныгъэр композиторым къызэрэдэхъугъэр анахь агъэшIэгъуагъэхэм ащыщ.

Цукер Анатолий – мэкъа­мэхэр зыушэтырэ шIэныгъэлэжь:

«Зэхэтхыгъэр лъэшы, кIуачIэ. Зэфэшъхьафэу къэIукIэхэр, мэкъэ гъэшIэгъонхэр хэтых. Оперэр зытхыгъэ композиторым сыфэгушIо. Сэ ар сымышIэщтыгъэмэ, зы ныбжьыкIэ горэм мы мэкъамэр ытхыгъэу къысшIошIыщтыгъэ. Джаущтэу псэ псынкIэ иI мэкъамэм».

Хурдоян Крикор — урыс лъэпкъ Iэмэ-псымэхэмкIэ оркестрэм ипащ:

«Шъурыгушхон фай мыщ фэдэ произведение зэрэшъуиIэм. Шъуиоркестрэ икъегъэIуакIи дэгъу дэд, шъуиорэдыIохэм амакъэхэри дэхэ дэдэх. ФэIазэх Iофым. СышъуфэгушIо».

Ростов ыуж Элиста, Астрахань, Волгоград оперэм ащедэ­Iугъэх. Ахэми къащатыгъэ кон­цертхэм къякIолIэгъэ цIыфхэм алъэгъугъэр агъэшIэгъуагъэу, республикэм иискусствэ аущтэу лъагэми зымышIагъэхэр ахэтыгъэх. Симфоническэ оркестрэм, «Ислъамыем» аущтэу оперэр зэрагъэлъэгъошъурэм агукIэ ыгъэрэзагъэхэу ягъогу лъагъэ­кIотагъ. ТхьамэфитIу тешIи, купым зичэзыу дэкIыгъо концерт къытыгъ. Чъэпыогъум и 16-м Москва оперэр къыща­гъэлъэ­гъуагъ.

Москва оперэр щагъэлъэпIагъ

Ансамблэу «Ислъамыем» Урысыем икъэлэ шъхьаIэ бэрэ зыкъыщигъэлъэгъуагъ. КъэралыгъомкIэ анахь гупчэ шъхьа­Iэхэр зыдэт Москва концерт къыщыптыныр сыдигъокIи гъэ­хъагъ, лъэгэпIэ иным узэрэнэсыгъэм ишыхьат. Мызэгъэгум дэкIыгъо къэгъэлъэгъоныр къы­зэрыкIуагъэп. Оперэу «Бзыикъо заор» Урысыем икомпозиторхэм я Союз иун зыщыIугъэр. Москва игупчэ дэдэ ар ит. Композитор цIэрыIохэу Чайковскэм, Рахманиновым, Шостакович ямэкъа­мэхэр пчыхьэ къэс щэIух. Адыгэ Республикэм икомпозиторэу Нэхэе Аслъан иIофшIэгъэ инэу лъэпкъ тарихъыр къэзыIуа­тэрэр джы ащ къыщагъэлъэ­гъуагъ. Концертым ипэублэ къыщыгущыIагъэу, УФ-м икомпозиторхэм я Союз илIыкIоу Павел Леваднэм анахь ыгъэшIэгъуагъэхэм ащыщ оперэр Москва къызэрэнэсыгъэр. Къы­зэриIуагъэмкIэ, шъолъыр композиторхэм аусыгъэхэр къыращэкIыщтхэр хэгъэкIи, ащыгъуп­шэжьыгъэх, мырэущтэу къэлэ зэфэшъхьафхэм бэп анэзыгъэсырэр. Адыгеим ащкIэ зэшIуихырэм осэшIу къыфишIыгъ.

Адыгеим илIыкIоу Урысыем и Президент дэжь щыIэм игуа­дзэу Фатима Романовам артистхэм шIуфэс къарихыгъ, оперэр Москва къызэращагъэр республикэм икультурнэ щыIэныгъэ изы хъугъэ-шIэгъэ инэу ылъытагъ.

Романова Фатима — Адыгеим илIыкIоу Урысыем и Президент дэжь щыIэм игуадз: «Москва мыщ фэдэ артист IэпэIасэхэр щашIэнэу хъугъэ. Ащ тегъэгушхо, тегъэпагэ. «Мары Адыгэ Республикэм апэрэ оперэу щаусыгъэр» тIозэ, ар нэмыкIхэм ядгъэлъэгъушъу­нэу амал къытэзытыгъэхэм са­фэраз. Ащ еплъыгъэхэм зэкIэми зэхахыгъэр агу рихьыгъ. «Джыри тыкъэкIонэу тыфай адыгэ зэхахьэхэр, концертхэр шъушIыхэмэ» аIозэ цIыфхэр къысэкIуалIэщтыгъэх».

Сыд фэдэрэ лъэпкъи иискусствэ илъэгагъэ классическэ мэкъамэхэм къагъэлъагъо. Лъэпкъ къашъом, орэдым анэмыкIэу, академическэ искусствэ зэрэтиIэр джы цIыфыбэхэм зэлъашIагъ. ЗэлъашIагъ адыгэхэм хэхъоныгъэ ашIэу лIэшIэгъу пчъагъэ хъугъэу дунаим зэрэтетхэр. Зэо-банэри блэ­кIыщт, лъэпкъым ичIэнагъи ыгъотыжьыщт, гу къабзэ зиIэ Акозэ ыпсэ псэ къыпыкIэщт, щыIэныгъэри лъигъэкIотэщт.

Тыгъужъ Асият – Адыгеим изаслуженнэ артистк:

«Сэ шIулъэгъуныгъэ къабзэм фэдэ зэрэщымыIэр къэсэгъэ­лъагъо. Акозэ иролэу къэсшIырэм ыгу фэбэныгъэ илъ. Ар ыухъумэным пшъашъэр дэгуIэ. Заоми шIулъэгъуныгъэр хэт. Ащ цIыфыр еухъумэ, зэфэгубжыгъэ­ри зэрегъэшIужьы».

ШIур ем сыдигъокIи текIо. НэмыкIэу хъурэп, ары щыIэныгъэр зэрэщытыр. “Бзыикъо заор” зэхэзыхырэ цIыфхэм ар агурегъаIо. Оперэр лъэпэ мафэкIэ зытехьэгъэ гъогум зэрэтет. Артистхэр зичэзыу дэкIыгъо гъогу техьагъэх. Чъэпыогъум и 28-м Казань оперэр къыщагъэ­лъэгъуагъ. ТапэкIэ джыри концертиплI артистхэм къатыщт. Ахэр Геленджик, Ставрополь, Щэрджэскъалэ, Налщык ащыкIощтых.

ТIэшъу Светлан, Адыгэ Республикэм изаслуженнэ журналист.