«Къалэхэу Мыекъуапэрэ Грознэмрэ язэу нахь къыспэблагъэмкIэ къысэупчIыхэмэ, зэрэ Мыекъуапэр теубытагъэ хэлъэу къэсIон слъэкIыщт, — ыIуагъ Саид Мусхаджиевым. — Адыгеим икъэлэ шъхьаIэ сигъашIэ инахьыбэм сыщэпсэу, сыщеджагъ, сыщэлажьэ».

Саид Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым икIэлэегъадж, тарихъ шIэныгъэ­хэмкIэ кандидат, тарихъымрэ къэралыгъо правэмрэкIэ кафедрэм идоцент. Ар илъэпкъкIэ чэчэн. Чэчэн Республикэм и Шалинскэ район ит къуаджэу Мескер-Юрт къыщыхъугъ, щапIугъ. 1989-рэ илъэсым Адыгэ кIэлэегъэджэ институтым тарихъымкIэ ифакультет щеджэнэу къэкIогъагъ. Ащ къыщыублагъэу, мары мыгъэ илъэс 30 хъугъэ, Мыекъуапэ щэпсэу. Адыгеим анахь щыцIэрыIо чэчэн пIоми хэукъоныгъэ хъущтэп.

— Адыгеим сыфэмынэIуасэу, ау сыдми ошIэ-дэмышIэ Iоф хэлъэу сыкъэкIуагъэп, — къе­Iуатэ ащ. — Джыри сыкIэлэцIыкIугъ адыгэ лъэпкъым итарихъ нэIуасэ сызыфэхъум. Я 7-рэ классым сисэу Краснодар краим ит кIэлэцIыкIу гъэпсэфыпIэу «Орленок» зыфиIорэм сагъэкIогъагъ. Ащ сыщыIэу краеведческэ музеим тызащэм, апэу адыгэ лъэпкъым къырыкIуагъэм щыгъуазэ сыхъугъагъ. Тэ тилъэпкъ итарихъ фэзгъэдэгъагъ лъэшэу. ЕтIани, гъэпсэфыпIэм сыкъэтыфэ кIэлэегъа­джэу тиIагъэри, пионервожатэри адыгагъэх. Ахэр пстэумэ сакъыхагъэщэу, фэбагъэ хэлъэу, гушIубзыоу къызэрэспэгъокIыгъэхэм адыгэхэр шIу сагъэлъэгъугъэу сыкъэкIожьыгъагъ.

Тарихъыр зикIасэу, зищыIэныгъэ езыпхымэ зышIоигъо шъэожъыем Кавказ ис лъэпкъхэм къарыкIуагъэр зэригъашIэзэ, нахь куоу адыгэхэм ащыгъуазэ хъугъагъэ. А зэпстэумэ ямызакъоу, ышнахьыжъэу Адыгэ кIэлэегъэджэ институтым ивоеннэ кафедрэ щеджэ­рэм Мыекъуапэ лъэшэу къызэрэщытхъугъэр къа­хэхъожьи, теубытагъэ хэлъэу мыщ къэкIуагъ.

Арэу щытми, а лъэхъа­ным Адыгеим къинэжьынышъ, ищыIэныгъэ ащ рипхынэу гухэлъ иIагъэп, зыщыщ республикэм ыгъэзэжьынышъ, ишIуагъэ къыгъэкIонэу гугъэщтыгъ. Ежь зэримыIоу щыIэныгъэр зэпыуцуагъ. Гурыт еджапIэм дэгъу дэдэу зэрэ­щеджа­гъэм фэдэу институтми зыкъыщызгъэлъэгъогъэ кIалэр езыгъэджагъэхэм аукъодыеу атIупщыжьынэу фэмыехэу, аспирантурэм ишIэныгъэхэм ащыхигъэхъонэу игъо къызыфалъэгъум, ащ зыщиушэтынэу тыриубытагъ. Ащ зыщеджэрэр илъэс нахь мыхъугъэу Мые­къопэ технологическэ университетым, ащыгъум джыри институтыгъ, Iоф щишIэнэу рагъэблэгъагъ.

А уахътэм, Саид къызэриIуа­гъэмкIэ, къызщыхъугъэ Чэчэн Республикэм рэхьатныгъэ илъы­жьыгъэп, ыгъэзэжьымэ псэукIэ амал тэрэз ыгъотынэу гугъапIэ щыIэжьыгъэп. Ащ тетэу ар Адыгеим къинагъ.

— Адыгеим гъэсэныгъи, Iоф­шIэпIэ чIыпIи, псэукIэ амали къыситыгъэх, — ыIуагъ Саид. — Ау пстэумэ анахь шъхьаIэр мамырныгъэу, рэхьатныгъэу сэри сиунагъуи ташъхьагъ итхэр ары. Сэ дунаим ичIыпIабэхэм сащыIагъ, Кавказым иреспуб­ликэхэр зэкIэри къэскIухьагъэх. Арышъ, лъэпкъ зэгурыIоныгъэу, ныбджэгъуныгъэ-зэфэщытыкIэу илъымкIэ Адыгеир адрэхэм зэкIэми зэрашъхьащытыр теубытагъэ хэлъэу къэсIон слъэ­кIыщт. Ар цIыфэу исхэм, анахьэу нахьыжъхэм, республикэ пащэхэм зэдыряшIушIагъ. Мамыр­ныгъэрэ зэгурыIоныгъэ уазыфагу илъэу упсэуным акъылы­шхо ищыкIагъ.

Адыгэ лъэпкъым шъхьэкIэфэныгъэрэ щэIагъэрэ хэлъэу нэмыкI лъэпкъхэм апэгъокIын, уасэ фэпшIымэ, дэхагъэкIэ зыфэбгъазэмэ, ахэр фэдэ пчъа­гъэу къыуитыжьын зэрилъэкIыщтым ежь ышъхьэкIэ щыIэныгъэм щыгъуазэ зэришIыгъэм къыкIигъэтхъызэ, ащкIэ ежь щысэу зелъытэжьы.

— НыбжьыкIэу сиреспубликэ къикIэу мыщ щеджэнэу къа­кIохэрэми джар алъызгъэIэсыным, агурызгъэIоным сыпылъ, — ыIуагъ Саид. — Ащ пае бэрэ садэгущыIэни ищыкIагъэп, сыдигъокIи сэ щысэу зыкъэсэхьыжьы.

Шъыпкъэ, нахьыжъэу институтым щезыгъэджагъэхэу, щымыгъупшагъэхэу зыцIэ къыриIохэрэм уасэу къыфашIыгъэми, нахьыкIэу, непэ ежь ригъа­джэхэрэм шъхьэкIэфэныгъэу къыфыряIэми, ныбджэгъубэ зэрэщигъотыгъэми ежь ишIушIэгъаби зэрахэлъыр нафэ. ЦIыф­хэр нэIуасэ ышIынхэр, жабзэ, екIолIакIэ къафигъотыныр зэри­кIасэр ежь къыушыхьатыгъ. Саид дипломатиеу, цIыфыгъэу, Iэдэбныгъэу хэлъыр ары анахьэу ар цIэрыIо Адыгеим щызышIыгъэр.

Лъэпкъ дипломатиемкIэ ыкIи межкультурнэ зэпхыныгъэхэмкIэ Гупчэу Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым щызэхащагъэм ар ипащ. НыбжьыкIэхэр лъэпкъ зэгурыIоныгъэм, патриотизмагъэм фэпIугъэнхэр, экстремизмэм хэщагъэ мыхъунхэм фэбэнэгъэныр ары анахь шъхьаIэу зыдэлажьэхэрэр. Ар кIэлэегъэджэ Iофэу ышIэрэм нахьыбэжьэу иуахътэ, ишIэныгъэ, ыкIуачIэ зэритырэ Iоф. Сыда пIомэ лъэпкъ ыкIи дин зэгурымыIоныгъэм, политикэ зэхэлъэшъуагъэм тхьамыкIагъоу къыздахьын алъэкIыщтхэр хэти нахьэу ежь зэхишIагъ. Ащ фэдэ Iофэу ыгъэцакIэхэрэм апае общественнэ организациеу «Лига Мира» зыфиIорэм и Диплом къыфагъэшъошагъ.

Чэчэнхэм шэнышIоу ахэлъхэм адрэ лъэпкъхэмкIэ щысэтехыпIэу зы къахэфэ. Тыдэ щэпсэухэми, яхабзэхэр, абзэ, якультурэ чIанэрэп, сыд фэдизрэ нэмыкI чIыпIэ щыпсэугъэхэми, ячIыгужъ агъэзэжьы. Саидрэ ишъхьэгъусэрэ сабыитф зэдапIу. Ахэр Мыекъуапэ къыщыхъугъэ­хэу, мыщ щапIухэ нахь мышIэми, абзи, яхабзэхэри хэзыгъэ имыIэу ашIэнхэм пылъ.

— Сыкъызщыхъугъэ сиреспуб­ликэ зэгорэм сэри згъэзэ­жьыщт, — ыIуагъ ащ. — Ау джыдэдэм ащ фэдэ сыгу илъэп. Лъэшэу къэIуагъэ хъункIи мэхъу, ау Ады­геир сэ шIу слъэгъугъэ, слъапсэ чыжьэу щесыдзыхыгъ, сыщыпсэунэу, сисабыйхэр ще­джэнхэу сыфай. ЕтIани, къыс­фишIагъэр бэ, сэри сфэлъэкIыщтыр естыжьыщт. Тхьэм жъыгъо къыситымэ ары Чэчэным зызгъэзэжьыщтыр.

ХЪУТ Нэфсэт.