Кавказ кином зеушъомбгъу. Адыгэ режиссерхэм тырахырэ фильмхэм илъэс къэс ахэхъо. Зэуж итхэу «экран иным» адыгэ кинохэр ратIупщыхьэх. Налщык уикIынышъ, фестиваль-зэнэкъокъу инэу Францием ит къалэу Канны щызэхащэрэм ухэлэжьэныр Iоф къызэрыкIом фэдэу хъугъэ. Ащи шъхьадэкIыхэшъ, Оскар къафагъэшъошэным адыгэ кIалэмэ тырахыгъэ фильмэхэр кIэдэух. Кавказым киноискусствэ къыщэуща? Кино тезыхыгъэ режиссерэу, Адыгеим искусствэхэмкIэ изаслуженнэ IофышIэу ЕмкIуж Андзор упчIэм иджэуап къыритыгъ. Ащ тырихыгъэ фильмэу «Невиновен» зыфиIорэр шэкIогъум и 7-м къыщегъэжьагъэу Урысыем икинотеатрэхэм къащагъэлъэгъощт.

— Андзор, тепхыгъэ фильмэу «Невиновен» зыфиIорэр хьазыр. Кино­театрэ инхэм къаща­гъэ­лъэгъощт. Тыпфэгу­шIо мыщ фэдэ уахътэри къызэрэсыгъэмкIэ. Сэ къызэрэсшIошIырэмкIэ, джа жъугъэу кинор бгъэ­лъэ­гъо­ным иIизын нахь охътаби, кIуа­чIи ыхьыгъ. Адрэ техын, зэхэгъэуцо­жьын, мэкъэ кIэлъхьаныр шIэхэу зэшIопхыгъэ фэдэу къыс­щэхъу.

— Ар апэрэ нэплъэгъу ныIэп. Шъыпкъэу пIощтмэ, зэкIэ едзыгъомэ кIуачIэу ахьыгъэр макIэп. Гупшысэу щыIэр сценарие птхы­жьыныр, актерхэр къыхэпхынхэр, зыщытепхыщт чIыпIэхэр бгъэнэфэнхэр. А зэпстэур джы­ри фильмым итехын уфемыжьэзэ зэогъэзафэ. Дэпкъыр зэ­рагъэуцоу, чырбыщ-чырбыщэу зэ­теслъхьэзэ, сылъыкIотагъ. Тэ­рэз, кинотеатрэм узэрэчIэхьащтыр анахь къиныгъ. Сыда пIомэ тэ, Кавказ шъолъырхэмкIэ, фильмыр зэрэпщэщт шIыкIэр тшIэрэп, ащ фэдэ IофшIэныр зэшIозыхыщт компании тиIэп. Джыри ащ фэдизэу кино къыдэгъэкIыным тыфэкъулаеп. Тет­хыщт, монтаж тшIыщт, макъэхэр едгъэкIущтых. Ау кинор цIыфхэм ябгъэлъэгъуным укъынэсыфэ шапхъэу бгъэцэкIэн фаер макIэп.

— Ащ пая уахътэу шъу­къызщыдэкIыщтыр зыкIызэкIэшъухьажь зэпытыгъэр?

— Ары адэ. АпэрэмкIэ, фильмым фестиваль щыIэныгъэ къы­кIун фае. Мары тэ тикиностудиеу «Кавказфильмым» тыри­хыгъэ кинор Канадэ, Шъачэ, Моск­ва, Санкт-Петербург, Карелием ащыкIуагъэхэ зэнэ­къокъу-фестивальхэм ахэлэ­жьагъ. Ащ илъэс фэдиз ыхьыгъ. Ащ ыуж кинотеатрэм тызэрэчIэ­хьащт гъогум тытехьагъ. Тилъэ­гъохэщыр «Урысые фильм куп» зыфиIорэ компаниеу Москва дэтыр ары. Апэрэ мафи тиIэпы­Iэгъухэу, продюсерхэу Къэрдэнэ Ризван, Хъуажъ Аминэт, Шыумахэ Арсен, Алексей Петрухиным, КIыкI Аскэр мы мэхьэнэ ин зиIэ IофшIэныр зэпыгъэфэгъэнымкIэ яшIогъэшхо ­къэкIуагъ.

— А зыфапIорэ кино щэн компанием фэдэ адэ Кавказым игъэуцогъуая?

— Iоф псынкIэп. Ау зэпымыгъэфэнэу щытэп. Фильмхэр нахьыбэу зэрэтырахы хъугъэр къыдыхэплъытэмэ, ащ фэдэ шIэныгъэ зиIэ цIыфхэр тищыкIа­гъэ хъущтых. Къэралыгъом мы Iофым изэшIохын иамал рихьы­лIэн, имылъку хилъхьан фай. Мары зекIоным зетэгъэу­шъом­бгъу, хэхъоныгъэхэм тафэ­блэ, пэрыт шъолъырхэм тахэтынэу пшъэрылъхэр тэгъэуцух. Ахэр дгъэцэкIэнхэм пае ты­къы­зэрэ­лъагъорэм мэхьанэ иI. Кино о тепхыгъэу, оуиеу уиIэ зыхъу­­кIэ, уасэу къыпфашIырэм хэхъощт.

— Ори, узипащэ «Кавказфильм» зыфиIорэ компаниеми апэрэу кинотехыныр шъупэкIэ­кIыгъ. КъызгурэIо, пэ­рыохъухэр мэкIагъэп. Ау зэкIэмэ уапхырыкIыгъ, укъызэтеуцуагъэп.

— Сыкъызэтеуцомэ, сы ЕмкIужэп. СекIущтэп, сезэгъыщтэп Iоф зымышIэрэм. Сэр дэдэми сызэкIужьыщтэп. Сценарие тхы­ным къыщыублагъэу техыным, зэхэгъэуцожьыным, экраным нэ­гъэсыгъэным нэсыжьэу, зэ­кIэ­мэ сахэлэжьагъ. Сэр-сэрэу зэкIэ спэкIэкIынэу сыфэягъ. Хэ­та зышIэрэр, джыри зы проект къыкIэлъыкIомэ, псычIэгъ мыжъоу узэлъэпэошъущтхэр джы нафэу сэшIэх. Творческэ гъогур къызэпытчыфэ купэу къыздэлэжьагъэм зэхъокIыныгъэхэри фэхъухэу хъугъэ. Сыда пIомэ сыхьат 20 зэпымыоу Iоф пшIэныр зыфэмыукIочIыгъэхэр къыхэкIыгъэх. Ау гъогум къыздытехьэхи, зесэгъэжьакIэм зы сомэ сиджыбэ имылъэу, фильмэр кинотеатрэм къыздынэзыгъэсыгъэхэм зэкIэмэ сафэраз.

— Тхьапша адэ тефа­гъэр зэкIэмкIи фильмым итехын, изэхэгъэуцо­жьын?

— Сомэ миллион 18. Федэ къыхэтымыхыжьми, а мылъкур тыугъоижьымэ сезэгъыщт. Ахъщэ кином къыхэзылъхьагъэхэм афызэкIэбгъэкIожьын фаеба.

— Ахъщи уимыIэу уиIоф инэу зебгъэушъомбгъугъ. Кинор Кавказ шъолъыр пчъагъэхэм ащытеп­хыгъ, Москва, Санкт-­Петербург шъуа­нэсыгъ. Къушъхьэхэм мэфитIо лъэсэу шъуакъыщекIо­кIыгъ. Ащ фэдизым актерхэр, операторхэр ­къепщэкIынхэ фаеба яфэIо-фашIэхэр зэкIэ ябгъэгъотызэ. Къэ­бэр­тэе-Бэлъкъарым уимы­кIэу тепхын плъэ­кIы­щты­гъэба?

— СфэмыгъэцэкIэщтыр пшъэ­рылъэу згъэуцужьыгъэп. Апэрэ фильмэу тесхырэм зэкIэ адыгэ республикэхэр къыщызгъэлъэгъонхэу сыфэягъ. Тишъолъырхэр джэнэтых, чIыпIэ къыхэхынымкIэ къин тлъэгъугъэп. Шъолъыр зэ­фэшъхьафхэр къызэрэщыгъэ­лъэгъуагъэм дыкIыгъоу актер­хэри къызэрыкIыгъэхэр зэфэ­шъхьафыгъэх. Адыгеим, Къэбэр­тэе-Бэлъкъарым, Къэрэщэе-Щэр­джэсым, Москва, Украинэм ащыщ актерхэр хэлэжьагъэх. Джыри техыпIэм зэритхэзэ, ахэр зэшIунхэ фэягъэ. Фильмым итемэ шъхьаIэ — зэкIэ цIыфхэр зэфэдэх — ащ дэжьым щыпхырысщынэу сыублэгъагъ.

— Лъэпкъ зэхэдзыр, зэмызэгъыныгъэр — ары фильмэу «Невиновен» къыщыбгъэлъагъорэр. Скинхедхэм адыгэ кIалэ аукIы. Мы темэр пштэ зэхъум, пхырымыкIын ымылъэкIынэу уегупшысагъэба?

— Сыда зыкIыпхырымы­кIыщтыр, Свет?

— Я 90-рэ илъэсхэм къащегъэжьагъэу Урысыем щытырахырэ фильмхэм Кавказым къикIыгъэхэр ары укIакIохэу къаща­гъэлъагъохэрэр.

— Сэ тесхыгъэм хэти щызэ­фэд. АукIыгъэ кIалэми, зыукIыгъэ кIалэми зи ялажьэп. Сыд адэ укIын Iоф къызкIы­хэхьагъэр? Зы ушъхьагъу горэ иIэнба? УкIакIом зи имылажьэу мэхъуа? Фильмым ащ джэуап къыритыщт. Сэгугъэ цIыфхэм ар къа­гурыIонэу. Мыщ дэжьым зэкIэ къыщысIотэщтэп. ШэкIогъум и 7-м къакIохэмэ, алъэгъущт.

— Кавказ кинор сыд фэ­дэн фая?

— Кино тэрэзын фае. «Тэрэз» сIомэ къизгъэкIырэр — зекIокIэ тэрэзхэр къыщыгъэлъэгъогъэнхэ фае. Кавказым хабзэу ­илъыр мыукъуагъэу, лIыгъэр щызэра­хьэу, щысэшIу хъущт цIыфхэр хэтхэу, шIулъэгъу къыщыбгъэлъа­гъомэ, ар шIулъэгъу къабзэу, на­пэр щымыуцIэпIыгъэу щытын фае.

— Ащ фэда «Невино­веныр»?

— Сегугъугъ ащ фэдэнэу. Ау уасэ къыфэзышIыщтхэр еплъыщтхэр ары.

— Урысыем икинотеат­рэхэм зэкIэми къащагъэлъэгъощта фильмыр?

— ЗэкI пIоми хъущт. Чыжьэ дэдэхэу, Сыбыр е Темыр къуа­пэхэм ащыIэхэ шъолъырхэр къызэдедгъэубытыгъэхэп. Сыда пIомэ джыри ащ фэдизэу тыцIэрыIоп, мэзэ мэкъэгъэIу къо­дыекIэ цIыфхэм анаIэ къызытырябгъэдзэшъущтэп. Кавказ шъолъырхэм зэкIэми къащагъэ­лъэгъощт. Ащ нэмыкIэу къэлэ гупчэхэу Москва, Санкт-Петербург фэдэхэм ащыкIощт.

— Фильмыр теохыфэ театрэ IофшIэныр зэпыбгъэугъа? Хьауми птIупщыжьыгъа а Iофыр?

— Театрэр — сищыIэныгъ. Ары сызфагъэсагъэр, сызфе­джагъэр. Тхьэм джэнэт къырет, сикIэлэегъэджагъэу Марк Захаровыр бэмышIэу дунаим ехы­жьыгъ, мырэущтэу ыIощтыгъэ: «Проект заулэ зэдэпфы хъущтэп. Шъхьэр зэрэпсаоу узхэт IофшIэным ептын фае». Театрэм спсэ хэлъ, ар стIупщыщтэп егъашIэми, кинор тесэхыфэ зэ­пыугъо фэсшIыгъагъэгу. Шъып­къэ, фильмыр тэгъэхьазырыфэ клип заулэ тикиностудие тырихыгъ. Ау ахэри тымышIынхэм шIокI иIагъэп. Ахъщэ гори къэб­гъэхъэн фаеба…

— Гухэлъ благъэхэр…

— Фильмэу «Невиновен» зы­фиIорэр лъэпэ мафэ едгъэ­жьэныр ары джыдэдэм зыуж титыр. ЗэкIэ къыблэ къуапэр къэткIухьагъ, журналистхэм гу­щыIэгъу тафэхъугъ. АщкIэ ­адыгэ телевидениеми, республикэ гъэ­зетхэми лъэшэу сафэраз, анаIэ къыттырагъэты зэпыт. Шэ­кIогъум и 7-м къэгъэлъэгъон­хэр аублэщтых.

— Шапхъэу щыт тхьа­мэфитIур ара ар къызэрагъэлъэгъощтыр, хьауми джыри лъагъэкIо­тэщта?

— ЦIыфхэр къызэрэкIощтхэм елъытыгъэщт. Ахэм ялъыты­гъэщт тигухэлъхэри. Зичэзыу фильмэр зыфэдэщтыр сэшIэ. Сценарие тхыныр едгъэжьэгъах. Тыкъэуцущтэп. «Кавказское ки­но» аIомэ — ар зыфаIорэ фильмхэр зыфэдэхэр унэ къы­кIэуцохэу хъуным тыфэлэжьэщт.

ДэгущыIагъэр ТIэшъу Светлан, АР-м изаслуженнэ журналист.