УсакIом фэгъэхьыгъэ пчыхьэзэхахьэ къуаджэу Улапэ игурыт еджапIэ щызэхащэгъагъ.

Зэхахьэм хэлэжьагъэх гуманитар ушэтынхэм апылъ Адыгэ республикэ институтым ишIэныгъэлэжьхэр, тхакIохэр, сурэтышIхэр, иIахьылхэр, къуаджэм инахьыжъхэр, культурэм иIофышIэхэр, кIэлэегъаджэхэр, кIэлэеджакIохэр, журналистхэр.

Пчыхьэзэхахьэр пэублэ гущыIэкIэ къызэIуихыгъ ыкIи зэрищагъ къуаджэм иветеранхэм я Совет итхьаматэу ЛIыунэ Аслъан. КъумпIыл Къадырбэч цIыфхэм афэхьалэлэу, ыгу афызэIухыгъэу, Iэдэбышхо хэлъэу зэрэщытыгъэр, къоджэдэс­мэ шъхьэкIэфэшхо зэрэфашIыщтыгъэр, усакIом гъэшIэшхо имыIагъэми, лъэуж дахэ къызэригъэнагъэр ащ къыIуагъ.

Къоджэ псэупIэм ипащэу Гъубжьэкъо Тимур гущыIэр зы­ратым, Къадырбэч ишIу пIотэныр къылэжьыгъэу зэрэщытыр, ар илъэс щэкIырэ Адыгэ автоном хэкумкIэ къэралыгъо шъэф­хэр хэутыным къыщыухъумэгъэн­хэм лъыплъэщтыгъэ отделым зэрэщылэжьагъэр, ыужырэ илъэсипшIым отделым ипащэу Iоф зэришIагъэр къыIуагъ. Ежь къытхэмытыжьми, итхыгъэхэр непэ зэрэтигъусэхэр къыхигъэщыгъ. Нэужым Къадырбэч зышIэщтыгъэ хьакIэу пчыхьэзэхахьэм къеблэгъагъэхэмрэ къуа­джэм иупчIэжьэгъу на­хьы­жъэу къекIолIагъэхэмрэ афэразэу «тхьашъуегъэпсэу» къариIуагъ.

Республикэм лъытэныгъэшхо зыщыфашIырэ Дзыбэ Кимэ ипсалъэ щыхигъэунэфыкIыгъ КъумпIыл Къадырбэч зыщылэ­жьэгъэ ыкIи зыщыпсэугъэ лъэ­хъаным цIыфхэм шIошъхъуныгъэ зэряIагъэр, усакIор адыгэ лъэп­къэу къызхэкIыгъэм шъыпкъагъэкIэ зэрэфэлэжьагъэр, ар лIэшIэгъуищми щысэтехыпIэу къызэрахэнагъэр.

— Тхылъэу мы къэгъэлъэ­гъоным тетхэм къагъэнафэ ащ илъэпкъ, ихэку ыгъэдахэу зэрэпсэугъэр. Непэ Улапэ зэдеIэжьныгъэ-зэфыщытыныгъэу дэлъыр, районым илъыр къызыпкъырыкIырэр цIыф щысэтехыпIэхэр бэу зэрэтиIэхэр ары. Зэфагъэу, шъыпкъагъэу хэлъыгъэмкIэ Къадырбэч щысэтехыпI, — къыIуагъ ащ.

Лъэныкъо пстэумкIи тхакIом игугъу шIукIэ къышIыгъ икъоджэгъоу ХьацIыкIу Нухьэ. Ащ ана­хьэу ынаIэ зытыридзагъэр Къады­рбэч узэхъопсэн цIыфыгъэ зыхэлъыгъэр, адыгэлIэу зэрэщытыгъэр ары.

— Чылэм ихъяри икъини къыддиIэтэу ренэу къытхэтыгъ, лъэгъупхъагъэ, IэпкIэ-лъэпкIагъ, шэн дахэ иIагъ. Иусэхэр къыткIэхъухьэрэ ныбжьыкIэхэмкIэ щысэшIух, мары непэ тиеджа­кIомэ агъэжъынчэу къаIох, ащ сыд ымыуас? Арышъ, тщы­­гъуп­шэщтэп. ЦIыф зэфагъ, лIы- гъи хэлъыгъ, — къыIуагъ ащ.

Нэужым гущыIэр зэратыгъэ Дзыбэ Аслъан къызэриIуагъэмкIэ, Къадырбэчрэ ежьыррэ зэдеджагъэх, щэIэфэ зэIукIа­гъэх, зэлъыкIуагъэх. Ащ узэрэIукIа­гъэм укIигъэгушIужьыщтыгъ, дахэу къыппэгъокIын, къыбдэзекIон ылъэкIыщтыгъ. ЦIыф шIэ­гъуагъ, ныбджэгъухэмкIэ хьалэлыгъ, зэфагъэ. Акъыл зы­хэпхын псалъэ фэшъхьаф къы­IушIыкIыщтыгъэп, цIыф рэхьатыгъ, ащ ищытхъу пIо зэпытыгъэми уухыщтэп, жъи, кIи ыгъэ­шIон ылъэкIыщтыгъ.

КъумпIылхэм яблагъэу Фэдз щыщэу Атэжьэхьэ Аслъан гущы­Iэр зыратым, къыIуагъ: «Зэблагъэ тызыхъугъэм щегъэжьагъэу лIакъом щыщхэм шъхьэкIэфэныгъэ къыддызэрахьэ. Тэри тырэгу­шхо КъумпIыл Къадырбэч фэгъэхьыгъэ зэхахьэхэр зэрэ­зэ­хащэ­хэ­рэм, къылэжьыгъэм игугъу да­хэкIэ зэрашIырэм. Ар опсэуфэ илъэпкъ фэлэжьагъ, фэусагъ». КъумпIыл лIакъом тапэкIи хэхъо­ныгъэхэр ышIынхэу, бэгъонхэу къафэлъэIуагъ.

Пчыхьэзэхахьэм изещэн лъи­гъэ­кIотагъ къоджэ тхылъеджапIэм иIофышIэ чанэу Гъубжьэкъо Фатимэ. Дунаеу тызытетым гухахъо хэдгъотэным, щыIэныгъэм уасэ фэтшIыным, тиIофшIэн тегугъуным, тиныбжьыкIэхэм гъэсэныгъэ-пIуныгъэ тэрэз яIэным, шIуагъэ къытэу цIыф пэпчъ зэрэпсэун фаем усэкIошхом итхыгъэхэмкIэ тафещэ. Къадырбэч къыгурыIощтыгъ, ышIэщтыгъ гущыIэр щыIэныгъэм ылъапсэу зэрэщытыр, ащ уиукIыни, уиIэтыни, уигъэшIони иамал къызэрихьырэр. Тыбзэ ибаиныгъэ, ащ идэ­хагъэ къизыIотыкIырэ ыкIи шIулъэгъоу афыриIэр къызхэщырэ усэхэр ытхыгъэх. Къадыр­бэч иусэхэм арылъэу орэд макIэп тикомпозиторхэм атхыгъэр. Ахэм ащыщых «Адыгэ хэку», «Улапэ сэркIэ Париж», «ЦIыфыр цIыфы зышIырэр Iоф­шIэн», «О утыгъ, сэ сытыгъэгъаз», нэмыкIхэри.

КъумпIыл Къадырбэч иусэу «Улапэ сэркIэ Париж» зыфиIорэмкIэ зэхахьэр къызэIуа­хыгъ. Орэдыр къэзыIуагъэр Хьаджымэ Марзият, пщынэм къезыгъэIуагъэр Дэкъщакъо Лен. «Адыгэ хэку» зыфиIорэ орэдыр ыгъэжъынчыгъ Абэсэ Долэт.

Видео шIыкIэм тетэу Тхьайшъэо Сарэ усакIом фэгъэхьыгъэ псалъэу къышIыгъэм цIыфхэр ягуапэу едэIугъэх. Джащ фэдэу «Орырэ сэрырэ» зыфиIорэ усэу Къадырбэч ытхыгъэм, ащ икъо­рэлъфэу КъумпIыл Тахьир къы­зэреджэрэм ыумэхъыхэу едэ­Iугъэх.

ПIуныгъэмрэ гъэсэныгъэмрэ зиIахьышIу ахэзылъхьэрэ кIэлэегъаджэу Шэуджэн Джантыгъэ усакIом итворчествэ гуфэбэныгъэ хэлъэу къытегущыIагъ, ипоэ­тическэ гупшысакIэ икъэкIопIэ шъхьаIэхэм ным иобраз зэращыщыр хигъэунэфыкIыгъ. Усэхэу «Сятэ исурэт», «Тятэ фэсэтхы» зыфиIохэрэри анахь кIуачIэ зиIэ усэхэу зэрэщытхэм къыкIигъэтхъыгъ. КIэлэеджакIохэу Нэгъой Адэлбыйрэ Пчэнэшэ Залинэрэ IупкIэу Къадырбэч иусэхэм къяджагъэх.

ГущыIэ шъхьаIэ зэхахьэм къыщишIыгъ институтым литературэмкIэ иотдел ипащэу, филологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу, тхакIоу, усакIоу ЩэшIэ Щамсэт. Къадырбэч адыгэ литературэм иIахьышхо хэзылъхьагъэмэ зэращыщыр, усэу, поэмэу ытхыгъэхэм уасэ зэ­рафашIырэр, ахэр тиныбжьыкIэмэ агукIэ зэраштагъэхэр, акъыл зыхагъотэн гупшысэхэр къызэрэтфыщинагъэр къыIуагъ.

Филологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу, профессорэу, литературоведэу ыкIи критикэу Мамый Руслъанэ ипсалъэ зыфэгъэхьыгъагъэр, ежь Къадырбэч усэхэр зэритхыщтыгъэм имызакъоу, нэмыкI цIыф лъэпкъхэм ащыщ усакIохэм яусэхэр адыгабзэкIэ зэдзэкIыгъэнхэми зэрэдэлэжьагъэр ары.

ЗэлъашIэрэ сурэтышIэу, тха­кIоу Къат Теуцожь зэхэсыгъом къекIолIагъэхэм игуапэу шIуфэс псалъэкIэ закъыфигъазэзэ, къуа­джэу Улапэ бэрэ къызэрэдэхьагъэр, Къадырбэч тхылъэу къыдигъэкIыгъэр зэкIэ, пшIым ехъурэр, сурэтхэмкIэ зэригъэ­кIэрэкIагъэр къыIуагъ. «Уса­кIомрэ сэрырэ тызэгурыIоу, ты­зэдиштэу тызэдэлэжьагъ. Иллюстрациеу иусэхэм афэсшIыгъэхэр зэкIэ философскэ- лирическэ мэхьанэ къарыкIэу гъэпсыгъэх. УсакIор зэриныб­джэгъугъэр, ышнахьыкIэм фэдэу къызэрэфыщытыгъэр, гъэсэпэтхыдэу къыриIуагъэр зэрэбэр, непэ къызнэсыгъэм дахэкIэ ыгу къызэринэжьыгъэр, ишъхьэ­гъусэу Светэрэ ежьыррэ унэгъо дахэ зэрэзэдашIагъэр, кIэлэ шIагъохэр зэрапIугъэхэр, къо­рэлъфхэр зэряIэхэр, ухигъэп­лъыхьанэу зэрэцIыфышIу-хьалэ­лыгъэр, лIыгъэ зэрэхэлъыгъэр, цIыфхэм яшIэжь дахэкIэ укъы­хэнэныр IэрымышI сын зыфэзыгъэуцужьыгъэм зэрэфэдэр къыIуагъ.

УсакIом фэгъэхьыгъэ игукъэ­кIыжьхэмкIэ къадэгощагъ иIа­хьылэу Хъунэ Рыкъуят. Къадыр­бэч дунаим еплъыкIэ шIагъо зэрэфыриIагъэр, ащ иIахьылхэми, икъоджэгъухэми шIур апигъохэу зэрэщытыгъэр, зэрэцIыф гупцIэнагъэр ынэгу зэрэкIэтыр, ащ иусэ пэпчъ пIоми хъунэу адыгэ IорыIуатэмрэ тарихъымрэ зэракIэбзагъэр Рыкъуят ипсэлъэ зэгъэфагъэ къыщыхигъэщыгъ.

КъумпIыл Къадырбэч ыкъохэу Маратрэ Тимуррэ кIэлэеджа­кIохэу хэлэжьагъэхэм шIухьафтынэу къафащэгъэ тхылъхэмрэ фотоальбомхэмрэ аратыгъэх. Нэужым тиныбжьыкIэхэм зэхахьэр къагъэбжьышIоу «Лъэпэрышъор» къашIыгъ.

ШIэныгъэлэжьэу ЩэшIэ Щамсэт усакIом фэгъэхьыгъэ литературнэ музей къоджэ гурыт еджапIэм къыщызэIухыгъэн зэрэфаер къызеIом, къекIолIагъэхэм игъоу алъытагъ.

Пчыхьэзэхахьэр шъуашэу зезыщэгъэ ЛIэунэ Аслъан Къадырбэч ишъхьэгъусэу Светланэ гущыIэ фабэхэр риIозэ къэгъэгъэ Iэрам ритыгъ. КъумпIыл лIакъом ыцIэкIэ усакIом ышэу Юрэ гущыIэр зыретым, лыузымрэ гукIэгъумрэ къыхэщэу Къадырбэч фэгъэхьыгъэ пчыхьэзэхахьэм къекIолIагъэхэм, зэ­хэщакIохэм, зэкIэ хэлэжьагъэ­хэм «тхьашъуегъэпсэу» къари­Iуагъ.

ШэкIо Мир. ШIэныгъэлэжь.