УсакIо, тхакIо, ны, бзылъфыгъ, шъхьэгъусэ. КIэкI шъыпкъэу джары къепIолIэн плъэкIыщтыр АР-м и Къэралыгъо шIухьафтын литературэмкIэ бэмышIэу къызэратыгъэу Байнова Надеждэ Юрэ ыпхъум.

ТхакIом ипрозэ гъэжъыу­гъэ-гъэдэхагъэу щымытэу, ау узфикъудыеу хэлъ нэфэгъэ-шъыпкъагъэм непэрэ щыIакIэр нэм къыкIыригъадзэу, гумэкIи, гу­кIаий, гушIуагъуи — цIыфыр опсэуфэ зыIукIэрэ пстэур итхыгъэхэмкIэ къыриIотыкIын ылъэкIыгъ. Джа зэфэ гущыIэр зэхахыгъ ыкIи ифэшъошэ уасэр бзылъфыгъэм итворчествэ ратыгъ.

Н. Ю. Байновар станицэу Ханскэм щэпсэу, къызщыхъу­гъэу, зыщапIугъэу, зыщеджа­гъэр Горьковскэ хэкум ит къалэу Чкаловск (джы Нижегородская) ары. Исабыигъо-ныбжьыкIэгъу ащ щыкIуагъэми, къыгъэшIагъэм инахьыбэм зыщыпсэурэр Адыгеир ары. Ежь тхакIом къызэриIорэмкIэ, цIыфым псэупIэ чIыпIэ фэхъурэри насыпым фэдэ хьазыр: иапэрэ шъэожъые цIыкIузэ къызэсымаджэм (илъэси 4-м итэу), чIыпIэр зэблахъун фаеу хъугъагъэ, джаущтэу Адыгеим 1982-рэ илъэсым иунагъо­кIэ къэкIуагъ. Ащи изакъоп, ятэжъым ятэжъыщтыгъэр адыгэм хэкIыгъэу, дзэм хэтыгъэ къулыкъушIэм ыкъощтыгъэу къэбар чыжьэ цыпэр ытхьакIумэ къызэриIуагъэри къеIуатэ, аукъо­дыеу мы джэнэт хэгъэгум къызэримыфагъэм шIошъхъуныгъэ фыриI. Итворчествэ анахьэу зыкъызщызэIуихыгъэри Адыгеир ары. Ытхыхэрэм щыIэныгъэр алъапс, игупшыси, ипшыси, ихъугъэ-шIэгъэ къэбархэри ащ къыщежьэх ыкIи фэкIожьых.

Пэсэ дэдэу, илъэси 9 горэ ыныбжьэу, усэныр ригъэжьэ­гъагъ, ау нахь зыкъызеIэтым, ащ зэпыугъо фэхъугъ, гум шIоигъор шъхьафыгъэми, Н. Байновар Балахнинскэ энергетическэ техникумым чIэхьагъ, къыухыгъ. Мы илъэс дэдэм, 1976-рэ илъэсым, дэкIуагъ, торфлэжьапIэм мастерэу, ащ ыужым ЖКО-м ипащэ игуадзэу Iоф щишIагъ. 1980-рэ илъэсым Чкаловскэ къэкIожьхи, речной училищым иобщежитие кIэлэпIоу Iоф щишIагъ. ИлъэситIу ащ тешIагъэу иунагъокIэ Адыгеим, станицэу Ханскэм къэкIуагъэх, СПТУ-м (джы техникум) производствэмкIэ ригъаджэхэу, мастерэу, кIэлэпIоу, етIанэ еджэкIо профкомым итхьаматэу Iоф ышIагъ, джы тIысыжьыгъэу зегъэпсэфы.

Творчествэм зэрэшIоигъуагъэу зыритыгъ, ащкIэ лъэшэу къыдеIэ ишъхьэгъусэ, унэгъо кIоцI IофшIэныр зэкIэ лIым ыпшъэ илъ, бзылъфыгъэм гуп­шысэр егъазэ. Надежда Байновар щыIэныгъэр икъоу изылъэгъукIэу, къызыгурыIогъэ тхакIу. «Ситхылъхэр зэкIэ сызхэт щы­Iэныгъэм, къысэшIэкIыгъэ цIыфхэм, сигупсэхэм атешIыкIыгъэх», — еIо. Уяджэ зы­хъукIэ, ихъугъэ-шIэгъэ къэбар­хэм «Деревенские истории» зыфиIоу, иятIонэрэ тхылъэу Къэралыгъо шIухьафтыныр къыз­фыратыгъэр щыIэныгъэ лъапсэ иIэу зэрэщытыр къыпфэнафэ. Мыщ щыIэныгъэ этюд 30 къыдэхьагъ, ахэр зэкIэ ежь тхакIом ыгукIэ зэхишIагъэу, ылъэгъу­гъэу, къыгъэшIэгъэ илъэс 60-м зэIуи­гъэкIагъэр къызщыриIотыкIы­гъэх. Тхылъыр къызэрыкIо дэдэу апэ къыпщэхъуми, ежь тхакIом щыIэныгъэ опыт инэу ыгъотыгъэр этюд-хъугъэ-шIагъэхэм акIоцIыпшагъ — дэгъури дахэри, лъэшыри хъыбэири — цIыфыр ыкIи ащ идунэегурыIуакIэ къып­фызэхафэу, гупшысэ зэфэхьысыжь кIэкIхэр къызщыриIотыкIыгъэх. Надежда Байновам ытхыхэрэр цIыф къызэрыкIохэм ящыIакIэ тешIыкIыгъэх, ежь тхакIори ахэм ащыщ, афэгумэкIы, афэтхэ, джары итхылъхэр нахь къэзыгъэгоIухэрэр, яджэ­хэрэри зыкIагъэразэхэрэр.

«Деревенские истории» зыфиIорэр хъугъэ-шIэгъэ къэбар цIыкIухэу зэхэт. Мафэ къэс щыIэныгъэри ары зэрэзэхэлъыр, арышъ, гъашIэм ишIуи, икIабзи, ышъо шъыпкъи мыхэм ащыгъэ­унэфыгъэх. Сурэт 30-у тхылъым къыдэхьагъэм ягероих ныбжь зиIэхэри, кIэлэцIыкIухэри; акъыл-Iушыгъэу хэти къыкъокIырэр ары зэкIэ зыфэкIожьырэр. На­хьыжъхэу ныбжь зиIэхэр щыIэныгъэм фэбгъэсэжьынхэу щымытхэми, кIэлэцIыкIу емы­шIэ-шIумышIэм игулъытэ чан лъэшэу ишIуагъэ къызэрэкIорэри, хъурэ-шIэрэм елъытыгъэу, цIыкIуи ини яшIуагъэ зэфэдэу къагъэкIон зэралъэкIыщтыри этюдхэм зэхыуагъашIэ. КъызэрыкIо дэдэхэми, умышIэрэ гъэшIэгъон горэ ахэм зэращыкIэгъэтхъыгъэм уасэ къареты.

Надеждэ тхэн Iофым къызэрэфэкIуагъэмкIэ, ялIакъокIэ иунэгъо кIоцIкIэ тхакIо е усакIо яIагъэмэ сеупчIы. Ежьыри зыфасIорэр къыгурыIуагъэу игущыIэ щыкIегъэтхъы ятэшэу Мат­­вей Сиротиныр гъэсэгъэ-еджа­гъэу, революцием ыпэкIэ Урысыем иапэрэ судоремонтнэ завод игъэIорышIакIоу, бзашIоу зэрэщытыгъэр.

Джащ фэдэу янэ ытыщкIэ Iахьылхэр диным фэгъэзагъэхэу, ар алэжьэу зэрэщыIагъэхэр, тхьэшIошъхъуныгъэр зэрэкIочIэшхор, къытэшIэкIыгъэ дунаир зэрэщытэу ыкIи псэ зиIэ пстэур зыгорэм зэриIыгъхэр пшIошъ зыгъэхъурэ щысэхэр зэрэщыIэр къыIуагъ.

Мыжъо угъоигъэхэу цIыф нэгухэр зытетхэу (ахэр ежь къэлэмкIэ нахь къыгъэтхъыхьа­жьыгъэх) иIэхэр къытигъэлъэгъугъэх, зэренэгуерэмкIэ, ахэр бэшIагъэу щыIэгъэ цIыфхэм апсэхэр зыхэткIухьажьыгъэх. Бэ гъэ­шIэгъонэу къыIорэри, ытхырэри Надежда Байновам. Лъэшэу икIас, илъапI зыщыпсэурэ Адыгеир, адыгэхэр узкIырып­лъын цIыфы­шIухэу елъытэх. «Адыгэхэр лъэпкъыжъых, тарихъ гъэшIэгъони яI, уахэсыщтми, ныбджэ­гъуныгъэ адыуиIэщтми сыгу рехьых, шIу горэ хэти къыпфишIэ шIо­игъу», — еIо, щысэхэри къехьых. ЕтIанэ бзылъфыгъэм къыпегъэхъо­жьы: «Сызэрэнасыпы­шIор сиунагъо, силъфыгъэ закъохэр ыкIи си­творчествэп, цIыфы­шIухэр ренэу сапэкIэ къызэрикIыхэрэр ары». ШIум щэгугъышъ, шIум IокIэ. Бзылъфыгъэ тхакIом икIас урыс литературэр, адыгэ литературэми щыгъуаз, КIэрэщэ Тембот ипроизведениехэр, МэщбашIэм ипоэзие ыгу ре­хьых.

Надежда Байновар Урысыем итхакIохэм я Союз хэт, ытхы­хэрэр 2013-рэ илъэсым щегъэ­жьагъэу хеутых. Ахэр сборникхэу «Лирика», «Детская литература», «Писатель года», «Поэт года», журналэу «Литературная Адыгея» къарыхьа­гъэх. ТхэкIо бзылъфыгъэр литературэ объединениехэу «Ошъутенэм» (Мыекъуапэ) ыкIи «Родники» (Белореченскэм) ащызэхэща­гъэхэм ахэт, ежьыри игуапэу Ханскэм дэт модельнэ тхылъеджапIэм поэзиер зикIасэхэм яклубэу щызэхэщагъэм Iоф щешIэ.

Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо шIухьафтын къыфа­гъэшъуашэ зэхъум а такъикъ­хэм зэхашIэу зыIыгъыгъэр зы­фэ­дэхэмкIэ лауреатым сеупчIыгъ.

«Сэ схэлъыр къысхэкIыжьын фаешъ, сэтхэ, щытхъум паеп, сэщ фэдэ цIыфыбэу сызфатхэхэу, къысэшIэкIыгъэхэм сигущыIэ анэсынэу, сишIуагъэ ащкIэ язгъэкIынэу сыфай. Шъыпкъэ, уиIофшIагъэ уасэ къыфашIыныр насыпыгъ. Мы мэфэкI зэхахьэм сабыим фэдэу сыгумэкIэу ыкIи сыгушIоу сыкIуагъ. Адыгэ Рес­публикэм и Гимн зэхэтэхы, зэкIэ сищыIэныгъэ нэм щызэблэчъыгъ. Адыгеир ятIонэрэ хэку ыкIи унэ силъфыгъэ нэбгыритфымкIэ, тэ, янэ-ятэхэмкIэ ыкIи тикъорэлъф-пхъорэлъф нэбгыри 8-мкIэ тфэхъугъ. Адыгэ чIыгум тегъашхэ, тыгъэр щыфаб, жьыр щыкъабз, тиреспубликэ щымамыр, цIыфхэр, лъэпкъэу къызхэкIыгъэм емы­лъытыгъэу, щызэгурэIох, щызэфэхьалэлых. Адыгэ Респуб­ликэм и Гимн сыкIэдэIукIызэ, Адыгеим нахь пэблагъэ джыри сэхъу, фэсшIэшъущтымкIэ зи къызтезгъэнэщтэп.

ЩыIэныгъэу гугъэр къытэзытырэр о пшъхьэкIи, къыошIэкIыгъэ цIыфхэмкIи, ХэгъэгумкIи шъхьапэ хъоу бгъэпсыныр пшъэ­рылъ заф».

Мамырыкъо Нуриет.

Сурэтхэр Iэшъынэ Аслъан тырихыгъэх.