ШIукIэ тыгу къинагъ

Иванов Гавриил Петр ыкъор 1919-рэ илъэсым чъэпыогъум и 16-м Иркутскэ губерниемкIэ къуаджэу Шестаково къыщыхъугъ.

Илъэси 3 нахь ымыныбжьэу ятэ, илъэси 7-м нэсыгъэу янэ ядунай ахъожьыгъ. Иркутскэ къэралыгъо университетым тарихъымкIэ ифакультет къыухыгъ. Дзэ Плъыжьым къулыкъу щихьызэ, 1938-рэ илъэсым хыкъумэу Хьасан дэжь ылъакъо японцэхэм къыщауIагъ. Сэкъатныгъэ зэриIагъэм къы­хэкIэу Хэгъэгу зэошхом илъэ­хъан зэонэу хъугъэп, ау фронтым Iутхэм апае зышъхьамысыжьэу лэжьагъэ, Сталинград изэтегъэпсыхьажьын хэлэжьагъэхэм ащыщ. Нэмыцхэр зы­рафыжьхэ нэуж Г. П. Ивановым Пшызэ шъолъыр зыкъи­гъэзагъ. ВЛКСМ-м икрайком иаппарат щылэжьагъ, инструкторэу ригъажьи, секретарь Iэ­натIэм нэсыгъ.

Г. П. Ивановым наукэм зыз­фигъэзагъэр 1945-рэ илъэсым иятIонэрэ кIэлъэныкъу ары. 1949-рэ илъэсым кандидат диссертациер пхырегъэкIы, Краснодар къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым тарихъымкIэ икафедрэ икIэлэегъэджэ шъхьаIэу, етIанэ ащ ипащэу, тарихъымкIэ факультетым идеканэу Iоф ешIэ. Хэгъэгу зэошхом илъэхъан пар­тизанхэр Пшызэ шъолъырым зэрэщызэуагъэхэр, дзэ частхэу ащ итыгъэхэр зэригъашIэу ыкIи ахэм афэгъэхьыгъэу тхэу ре­гъажьэ. 1958 — 1961-рэ илъэс­хэм имонографиехэу «Подвиги гвардейцев Кубани», «В тылу врага», «Боевая доблесть кубанцев» зыфиIохэрэр ыкIи нэмыкIхэр къыдегъэкIых.

Г. П. Ивановыр 1965-рэ илъэ­сым Краснодар къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым научнэ IофшIэнымкIэ ипроректорэу агъэнэфагъ. 1967-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу 1971-рэ илъэ­сым нэс лэжьакIохэм ядепутатхэм я Краснодар къэлэ Совет идепутатыгъ. КIэлэ­егъэджэ институтыр Кубанскэ къэралыгъо университет зашIыжьым, егъэджэн IофымкIэ ащ ипроректорыгъ. Советскэ обществэм итарихъкIэ кафедрэр зигугъу къэтшIыгъэ уни­верситетым 1974-рэ илъэсым щызэхищагъ ыкIи илъэс 15 ащ ипэщагъ.

Г. П. Ивановым монографие, тхылъ, брошюрэ, статья 90-м ехъу къыдигъэкIыгъ. Анахьэу ахэр советскэ цIыфхэм Хэгъэгу зэошхом лIыхъужъныгъэу щызэрахьагъэмрэ комсомолымрэ афэгъэхьыгъэх. Тарихълэжьхэми, нэмыкI шIэныгъэлэжьхэми ащ иIофшIагъэхэм осэшхо къафашIыгъ. Научнэ тхылъ 20 фэдизмэ яредакто­рыгъ. Ахэм ащыщых «Очерки истории Краснодарской орга­низации КПСС», «Документы отваги и героизма: Кубань в Великой Отечественной войне 1941 — 1945 гг.», «Все тебе, Родина! Страницы истории кубанского комсомола», «Народный подвиг в битве за Кавказ» зыфиIохэрэр. Иванов Гавриил Петр ыкъор къызы­хъугъэр илъэс 80 зыщыхъурэм ехъулIэу ащ Iоф дэзышIагъэхэмрэ ригъэджагъэхэмрэ ягукъэкIыжьхэр зыдэт тхылъэу «Человек. Ученый. Учитель» зыфиIорэр къыдагъэкIыгъ.

Г. П. Ивановым ыцIэ апэу зыщызэхэсхыгъэр тиунэгъо кIоцI ары. Тарихъым изэгъэ- шIэн зэрэпылъыгъэхэм сятэрэ арырэ зэфищэгъагъэх. Сятэ Краснодар зыкIокIэ, амал иIэмэ ар зэригъэлъэгъущтыгъ. Тари­хъымкIэ факультетым заочнэу сыщеджэ зэхъур ары ащ нэIуасэ сызыфэхъугъэр. Наукэм сызэрэпыхьагъэр зи­шIушIагъэр, университетым сы­чIэхьаным сытезыгъэгушхуагъэр Гавриил Петр ыкъор ары. Университет ужым аспирантурэм сыщеджагъ, кандидат диссертацием итхын пае со­ветскэ обществэм итарихъкIэ кафедрэу Г. П. Ивановыр зипэщагъэм сырапхыгъ. Ащ бэмэ сафигъэсагъ, гу алъысигъэтагъ, кандидат IофшIагъэм итхынкIэ упчIэжьэгъу къыс­фэ­хъугъ.

Обществэу «ШIэныгъэм» икрай организацие итхьаматэ игуадзэу щытыгъэ Г. П. Ивановымрэ сэрырэ тызэгъусэу бэрэ Адыгеим ичIыпIэ зэфэ­шъхьафхэм тащыIэнэу хъугъэ. Ащ илекциехэм губгъо уцупIэхэм, былымэхъо фермэхэм, за­водхэм, апшъэрэ, гурыт еджа­пIэхэм ашIогъэшIэгъонэу ащя­дэIущтыгъэх. ЦIыфхэм яупчIэхэм джэуап гъэшIэгъонхэр ащ къаритыжьыщтыгъ.

Гавриил Петр ыкъом цIыфхэм псынкIэу екIолIакIэ къа­фи­гъотыщтыгъ, агурыIощтыгъ. Мэ­къэ дахэкIэ къэзэкъ, урыс лъэпкъ орэдхэр къыIощтыгъэх. Сэмэркъэур икIэсагъ, купэу зыхафэрэр ыгъэдэIон ылъэ­кIыщтыгъ.

ЦIыфыгъэ инрэ лIыгъэрэ зыхэлъыгъэ тарихълэжь цIэ­рыIом шIэныгъэшхо къолъыгъ, иIэпэIэсэныгъэ зэрэхигъэхъощтым ренэу пылъыгъ, IофшIэ­кIошхуагъ. Студентхэр зэрэ­ригъаджэщтыгъэхэм, аспирантхэмрэ кафедрэм къыдыIутхэмрэ яшIэныгъэ хагъэхъоным, общественнэ Iофхэм ишъып-къэу зэрапылъыгъэм имызакъоу, научнэ IофшIагъэхэм адэ­лэжьэнэуи игъо ифэщтыгъ. ШIэныгъэлэжьым ышъхьэкIэ зы­фигъэкIотэжьыщтыгъэп, пшъэ­рылъэу къыфашIыхэрэр зэкIэ еIолIэнчъэу ыгъэцакIэщтыгъэх, Iэпэдэлэлныгъэ къызыхэзгъа­фэхэрэр ыгу тефэщтыгъэхэп.

Профессорэу Г. П. Ивановым Адыгеим щыщ шIэныгъэлэ­жьыбэмэ наукэм щылъыкIо­тэнхэмкIэ ишIуагъэ аригъэкIыгъ. Гавриил Петр ыкъом къафишIагъэр ахэм ащыгъу­пшэрэп, игугъу шIукIэ ашIы.

«Гавриилрэ сэрырэ нэIуасэ тызызэфэхъугъэр зэо ужыр ары, — ыгу къэкIыжьыщтыгъ Хэгъэгу зэошхом илъэхъан партизаныгъэу, бэмышIэу зидунай зыхъожьыгъэ Тыу Амин. — А лъэхъаным ВЛКСМ-м и Кощхьэблэ райком исекретарэу сэ сыщытыгъ, Гавриил ВЛКСМ-м и Краснодар крайком исекретарыгъ. IэнатIэр иныгъэми, зыкъытшъхьащимы­IэтыкIэу къыддэгущыIэщтыгъ.

Ар скъош шъыпкъэм фэдагъ. Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым ипроректорэу сызыщэтым, Краснодар кIэлэ­егъэджэ институтым ипроректорэу Г. П. Ивановым бэрэ сыIукIэнэу хъущтыгъэ. Урамэу Ставропольскэм университетым икорпусыкIэ щыгъэпсы­гъэнымкIэ, кIэлэегъаджэхэр зыщыпсэущтхэ унэм ишIынкIэ ащ бэ зэшIуихыгъэр. Профессорым Кубанскэ къэралыгъо университетым мыжъобгъу къыщыфызэIухыгъэныр къы­лэжьыгъэу сэлъытэ».

Филологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу, профессорэу Тхьаркъохъо Юныси бэрэ Г. П. Ивановым игугъу шIукIэ ышIы-щтыгъ. «УныбжьыкIэфэ уеджэн фае. Адыгеим научнэ Iофы­шIэхэр ищыкIагъэх» ащ зэри­Iогъагъэр щыгъупшэу къыхэ­кIыгъэп.

Гавриил Петр ыкъор нэфаIоу щытыгъ, ытхыгъэхэми шъып­къагъэр алъэпсагъ. УзытеукIытыхьан нэкIубгъо гори ащ иIоф­шIагъэхэм ахэбгъотэщтэп. Непи ахэм ауасэ къеIыхыгъэп. Тарихълэжь цIэрыIор 1997-рэ илъэсым мэзаем и 23-м тхэкIы­жьыгъэми, непи тщыгъупшэрэп, игугъу шIукIэ бэрэ тэшIы.

Ацумыжъ Казбек. Тарихъ шIэныгъэхэмкIэ доктор.