Пчэдыжьыр джыри жьыгъэ, ау Фатимэ къэтэджыжьыгъэхагъ, IофышIэ кIоным ыпэкIэ унэр зэIихыжьын, пчэдыжьышхэ аригъэшIынышъ, мыгъэ апэрэу еджапIэм кIощт пшъэшъэжъые цIыкIум дэкIонэу зигъэхьазырэу гъунджэм Iутыгъ. Загъорэ ащ къыIукIыти, къэлэ урамым рыкIохэрэм ахаплъэщтыгъ. Пчэдыжь осэпс ткIопсэу чъыг тхьапэмэ ателъыр тIэкIу-тIэкIоу, цэрыцэу къяткIухыщтыгъ.

Чъыепырхъ IэшIум хэтхэу, пытэу зэрэIыгъхэу зэшыпхъуитIур чъыещтыгъэ. Фатимэ пIэкIорым екIуалIи, чыхIэныр къыкъудыигъ.

— Сибзыу цIыкIухэр, шъуикъэтэджы­жьыгъо хъугъэ, — Фатимэ пчэдыжьырэ ащ фэдэу икIалэхэр елбэтэу къыгъэтэ­джыщтыгъэхэп. ПIэм зэрэхэлъхэу закъу­дыин-зыкъакъудыижьыным фэшI тIэкIу тыригъашIэщтыгъэ. Ау джы ащ фэдэ афишIагъэп, сыда пIомэ пчыхьэм зэшыпхъуитIумэ яз, Сусанэ, гъолъыжьын зэхъум, лъэшэу янэ къелъэIугъагъ пчэдыжьым жьэу къыгъэтэджынэу.

— Мам, неущ еджапIэм укъыздэкIощта? — къеупчIыгъ ар янэ.

— Ары, сипшъашъ. Ау неущ фэдэу мафэ къэси еджапIэм сыкъыбдэкIо зэпытыщтэп, о уизакъоу укIозэ пшIыщт, урамым узэпырыкIын хъумэ зыфэса­къыжь, зыплъыхь уапэкIи уаужкIи, етIанэ зэпырыкI.

— Адэ сипапэ къыспэгъокIыщта еджа­пIэм сыкъикIыжь хъумэ?

— Хьау, сибзыу цIыкIу, ар къыппэгъо­кIын ылъэкIыщтэп, IофышIэ щыIэщт.

— Сэ сыфай къыспэгъокIынэу, — лъэ­шэу ыгу зэрэхэкIырэр пшIэнэу, къэчэфынчъагъ.

— Угу хэмыгъэкI, сибзыу цIыкIу, етIанэ еджапIэм укъикIыжь хъумэ, къыппэгъо­кIызэ ышIыщт.

Фатимэ ипшъашъэхэр зэгъолъыжьхэм, апэрэу ылъэгъухэрэм фэдэу ашъхьагъ бэрэ итыгъ. Бзылъфыгъэ ныбжьыкIэм а уахътэм ышъхьэ щызэблэкIыгъэр бэ: «УилъфыгъитIу ашъхьагъ уимытэу, уикIалэхэр IэкIыб къэпшIыныр сыдэу тхьамыкIагъуа?»

Фатимэ пстэуми апэ ыгу къэкIыжьыгъэр Ахьмэд нэIуасэ зэрэфэхъугъагъэр, шIулъэгъуныгъэу зэфашIыгъагъэр зэрэ­кIэкIыгъэр, пшъэшъитIумэ ятэ ямыIэу къызэрэнэщтхэр ары. Ахэм зягупшысэм, ынэпсхэр къэкIуагъэх.

Фатимэ шъхьэгъусэ фэхъугъэгъэ Ахьмэд къызэрыхъухьагъэр унэгъо Iужъу­гъэп: ежьыррэ янэрэ. Тым пасэу идунай ыхъо­жьы­гъагъ, мэзиблым итэу Ахьмэд янэ къылъэхэнэгъагъ. Ным тучантесэу Iоф ышIэщтыгъ, амалэу иIэр зэкIэ зыфигъэ­IорышIэщтыгъэр кIалэм ипIун, илэжьын, иегъэджэн арыгъэ. Унэшхо унаем итын фэе пкъыгъохэр итыгъэх, зэкIэри IэкIыб къэралхэм къаращыгъагъэх, ахэм ащыщ къыщашIыгъэ машинэ псынкIи яIагъ. КIалэр зыфаемкIэ ным къогъанэ иIагъэп: сыд ыIуагъэми фишIэщтыгъэ. Ыкъо ыгу зыгорэм къыхигъэкIыгъэу ным зызэхихкIэ, Алахьым ыпэкIэ укъырерэмыгъэкI… Ным изекIуакIэ ымышIэу къалэм цIыф дэсыгъэп, зэкIэми зышIуамыгъанэу зыб­лырагъэхыщтыгъэ. Ным изекIуакIэ Ахь­мэд бэрэ рыукIытэжьэу чIыпIэ ифэщтыгъэ.

Янэ ыIохэрэмрэ ышIэхэрэмрэ зэрэмытэрэзхэр къыгурыIощтыгъ, арэущтэу мызекIонэу пчъагъэрэ елъэIугъ, ау зыпарэкIи зэхишIагъэп. Илэгъухэм ахэхьаныр, къылъыкIонхэр ыкъо фидэщтыгъэп.

— Сыд шъхьэубатэха узхахьэхэрэр, ахэм афэдэп о уиуцогъунхэ фаехэр. Узыхэхьан, узыхэкIын фаер анахь унэгъо фэшIыгъэу къалэм дэсмэ ащыщын фае. Джащыгъум уалъытэщт, уашIошIыщт, уагъэлъэпIэщт, — ренэу кIалэм ным риIо­щтыгъэ.

Ахьмэд янэ къыриIохэрэр ыгъэцакIэхэу ригъэжьагъ: илэгъухэм ахэмыхьэу, футбол ешIэхэу ылъэгъумэ, шъхьангъупчъэм Iутэу яплъэу, псыхъом пцэжъыяшэ кIохэрэм, природэм зыщызыгъэпсэфхэрэм яхъуапсэу унэм исыгъ.

Ахьмэд гурыт еджапIэр къызеухым, ащ лъыпытэу апшъэрэ еджапIэм чIэ­хьагъ. Мафэрэ институтым щыIэ зыхъукIэ, ягъу­нэгъу Асе янэ дэжь къакIоу ыуб­лагъ. Ахьмэд янэ ар лъэшэу ыгу рихьыщтыгъ. Асе пшъэшъэ къопцIэ нэгуфэу, ынэ шIуцIэхэр щыгъыжъыем фэдэхэу, къызыоплъыкIэ шъхьэр къыгъэуназэу гохьыгъ. Зэгорэм Ахьмэд янэ къыриIуагъ:

— Еплъ, сикIал, Асе еджагъ, гъэсагъэ, дахэ, шIыкIашIу, IэкIыб къэралыгъуабзэу тIу ешIэ, унэ иI.

Янэ къыриIуагъэхэр Ахьмэд ытхьакIумэ ригъэхьагъэхэп, зэхимыхыгъэхэм фэдэу ябгъукIуагъ. Мэфэ зытIу тешIагъэу Ахьмэд янэ къэсымэджагъ, температурэшхо иIэ хъугъэ. ТелефонымкIэ «IэпыIэгъу псынкIэм» фытеуагъ. Бэ темышIэу медсестрар къэсыгъ. Унэм къихьэгъэ медсестрар хэлъхьапIэ имыIэу дахэ, ды­шъэр къетэкъохы.

— А сикIал, олъэгъуа мы медсестрау укол сыкъэзышIыгъэр зэрэдахэр?! Ды­шъэр къыпэтэкъу, — гупсэфыщтыгъэп ныр.

Ным игущыIэхэм Ахьмэд зыкIи къагъэущыгъэп. Ащ ишIулъэгъу джыри къэсыгъагъэп, ау ренэу ар къыдекIокIы­щтыгъ. Ыгу имыкIэу зыгорэм лъыхъурэм фэдэу хэтыгъ. Мафэ горэм урамым тетэу Ахьмэд къакIозэ, кIэлэцIыкIу купэу кIорэм къыкIэхьагъ. Ахэм ауж ит пшъэшъэ зэтегъэпсыхьэгъэ дахэр ылъэгъугъ. ОшIэ-дэмышIэу жьыбгъэ стырэу къилъыгъэм пшъашъэм ыпшъэ дэлъыгъэ шарфыр къыдигъэзи, урамым быбатэу къытефагъ. Ащ лъыпытэу шарфыр Ахьмэд къыштагъ. Ар къызелъэгъум, пшъэшъэ шъхьац тIыргъо къопцIэ нэгуфыр къызэтеуцуагъ: лъэгэ дэдэп, нэр пIэпихэу дахэ, ынэ шIуцIэхэр жъогъо быным ухаплъэмэ, анахь дахэу къахэпхынхэм фэдэхэу шIэтхэу ыпашъхьэ къиуцуагъ.

— Тхьауегъэпсэу, — IугушIукIэу пшъа­шъэм къыриIуагъ.

Ахьмэд ынэгушъхьэхэр къэушэплъыгъэх:

— Ащ «тхьауегъэпсэу» хэлъа! – тIэкIу зыригъэкъудыи шIоигъоу Ахьмэд гущыIэр кIыхьэ ышIызэ, кIэлэцIыкIу купэу зыуж итыгъэхэр пшъашъэм къечъэлIагъэх. Ахьмэд джабгъумкIэ къыгъази, тучанэу щытым чIэхьан ыгу хэлъызэ, ыкIыбкIэ зыгорэ къеджагъ:

— Сыда пцIэр?

Ахьмэд джащ лъыпытэу итIагъэм фэдэу къызэтеуцуагъ: шарфыр зэритыжьыгъэ пшъашъэр арэу къычIэкIыгъ къеджагъэр. ЗэрэгушIогъащэм къыхэкIэу ерагъэу IупшIыкI къодыеу къыриIуагъ:

— НэIуасэ непэ щегъэжьагъэу тызэфэгъэхъу, тызэIугъакI.

Джащ къыщегъэжьагъэу зэIукIэхэу аублагъ. МакIа апэрэ зэIукIэгъум узэрыгущыIэщтыр?! Еджэныр, IофшIэныр, нэIосэныгъэр. Джаущтэу тIэкIурэ зэIукIагъэхэу кIалэм пшъэшъэ гохь дахэм фишIыгъэ шIулъэгъум хахъо хъугъэ. Ахьмэд зэрыс унэм пэмычыжьэу Фатимэ, ян, ыш, ышыпхъу щыпсэущтыгъэх. Ятэрэ янэрэ бэрэ зэхэмысхэу ялъфыгъэхэр цIыкIу дэдэхэу зэгокIыжьыгъагъэх. Зэш-зэшыпхъухэм анахьыжъэу унэм исыгъэр Фатим арыгъэ. ИцIыкIугъом лъэшэу кIэлэцIыкIухэм апыщэгъагъ.

Ахьмэд ишIулъэгъу лъыкIуатэ къэс нахь къызэкIаблэ хъугъэ. Фатимэ IофышIэ къикIыжьы зыхъукIэ пэгъокIышъ, къещэжьы. Ащ лъэшэу ыгъэгушIощтыгъ, шIулъэгъум игъогу нахь пытэу теуцощтыгъэ. Ахьмэд янэ къыриIощтыгъэ пстэури: ахъщэ, машин, унэ, мылъкушху зыфэпIощтхэр ышъхьэ илъыгъэхэп. ШIулъэгъур зэкIэмэ апшъэ хъугъэ, бэрэ зэжэгъэ насыпыр ыгъотыгъэу ылъытэщтыгъ. Ау игугъэ зэкIэм къызэтеуцуагъ. Ахьмэд янэ къышIагъ ыкъо гухэлъэу иIэр:

— СыдкIэ былыма скъо ыуж къихьагъэр? Фай агъэсэгъэ, еджэгъэ кIалэ! Скъо закъо стырихын ыгу хэлъ, ара? Къыдэхъущтэп. Сыпсаоу сыщэIэфэ сиунэ лъэбэкъу къыридзэнэп. А сикIал, ащ фэдэ пшъашъэ о уищыкIагъэп: еджагъэп, гъэсагъэп. Сыдэущтэу ащ ыпашъхьэ сисыщта, цIыфмэ къысапэсынэп, джащ фэд, скъуи епэсыгъэп, — риIуагъ ыкъо.

Пчыхьэр хэкIотэгъэ хьазырэу Ахьмэд къэкIожьыгъ. Унэм къызехьажьым, бырсыр ымышIэу, яни къымыгъэущэу, Iанэм тет шхынхэм тIэкIу ахаIи, гъолъыжьыгъэ. Чэщ реным ынапIэ къефэхыгъэп: «Сыд ыIощт тянэ, сыдэущтэу ышIагъ Фатимэ сызэрэпылъыр?» Бэ шъхьэм щызэблэкIыгъэр. Пчэдыжьым Ахьмэд къызэтэ­джы­жьым, янэ пщэрыхьапIэм итэу, зыгорэм дэгущыIэрэм фэдэу ежь-ежьырэу ышъхьэ рэгущыIэжьы: «Сыдэу сыунэхъуи, егъа­шIэм сызпэсыгъэ къо закъом къыси­шIэрэм фэдэ хэт янэ ришIэра? Сыд ясIощтыр цIыфхэм, тэщ фэдэ унагъо мощ фэдэ епэсыгъа, сэ егъашIэм салъытэзэ къэсхьыгъ, илэгъухэм апшъэ згъакIоу сыфэгумэкIыгъ, апшъэрэ гъэсэныгъэ езгъэгъотыгъ…» А тхьаусыхэр Ахьмэд зызэхехым, лъэшэу ыгъэшIэгъуагъ. ЫгукIэ зэриIожьыгъ: «Мощ фэдэ гущыIэхэр тянэ ыIуагъэх аIоу зэхэсхыгъэемэ, егъашIэми сшIошъ хъуныеп, къо закъом инасып къычIэкIыгъэмэ угушIон фаеба?!»

ЕгъашIэм янэ ыгу химыгъэкIыгъэми, а пчэдыжьым зэхихыгъэ гущыIэхэр фэмыщыIэхэу Ахьмэд янэ риIуагъ:

— Тян, Фатимэ шIу сэлъэгъу, ащ фэдиз гущыIэ мыщыухэр емыIуалIэх, тефэрэп.

— Хэта зыфапIорэр? – къыгурымыIо фэдэу янэ зыкъишIыгъ, ау къом ыгу зэрэхэкIырэм нахь къызэкIигъабли, етIани къыриIуагъ. – Мо сиIиблыс дах, ара?

— Тян, сыдигъуа мыщ фэдэ гущыIэ мыщыухэр зыщыбгъэтыжьыщтхэр? ЦIыф­хэм уауджэгъугъ! Зэ гъунджэм Iухьи зэплъыжьба? Тыдэ утIысыгъэми, бырсыр къэмыIэтэу уакъыхэкIыжьырэп. Зэплъыжь­ба, ори бын-унэгъо Iужъуба укъызхэкIыгъэр, сыд къина уапэ къимыкIыгъэр? Егупшысэба!

— Сэ ар къысэоIо, ара? Ары, сапэ бэ къикIыгъэр: къини, хъяри, зауи, гъаб­ли, а къинхэм афэдэ умылъэгъоу ущы­Iэнэу сыфэягъ. Шъхьэгъусэ дахэ, сабый насыпышIуабэ уиIэхэу ущыIэным сыкIэ­хъопсэу сигъашIэ къэсхьыгъ.

— Тян, Фатимэ ухэзыгъэплъыхьан пшъэшъэ дах, шIыкIашIу, гукIэгъу зыхэлъ цIыфмэ ащыщ. Ари унэгъо дах къызэрыхъухьагъэр. Мылъкушхом фэбанэ­хэрэп, ар зиIэми Фатимэ ащыщэп, ыгукIэ къабзэ, къылэжьырэмкIэ щыI.

— А Iиблысыр къызыпщэкIэ, усшIэрэп, сыпшIэрэп, къо сэркIэ непэ щегъэжьагъэу сиIэжьэп.

Джары янэрэ ыкъорэ язэдэгущыIэгъу зэраухыгъэр. Ащ лъыпытэу Ахьмэд иунэ ихьажьи, ищыгъынхэр чемоданым ригъэ­кIухи, пчъэм къикIынэу къыIухьагъ.

— А сикIал, ащ фэдэ ашIэрэп! Хэта мыщ фэдиз мылъкур зыфэсыугъоигъэр? Егупшыс…

— Хьау, тян, сэ секIы! ЩыI о уиза­къоу, уугъоигъэ мылъкум ухэсэу. Сэ унагъо сиIэн сыгу хэлъ, шIу слъэгъугъэ пшъашъэр къэсщэнышъ, унагъо сшIэщт.

Бэ темышIэу Ахьмэд шIу ылъэгъурэ Фатимэ къыщагъ. ИгъэкIотыгъэу джэгу­шхо амышIыгъэми, иныбджэгъухэм пчыхьэр дэгъоу агъэкIуагъ, хъохъу гущыIэ дахэхэр шъхьэгъусэ зэфэхъугъэ нэбгыритIум къафаIуагъэх. Ахьмэд институтыр къыухынкIэ бэдэдэ къыфэмынагъэу заочнэ отделением зигъэзагъ. IофшIапIи къыгъотыгъ. Къалэм фэтэр щиубытыгъ.

Ыкъо унэм къызекIым, янэ сымаджэ хъуи, гъолъыгъэ. Сымаджэу янэ зэрэщылъыр зэхихмэ, ыкъо къыгъэзэжьынэу къыщыхъугъ. Ау Ахьмэд зищыIагъ. Мазэ фэдиз тешIагъэу янэ къэкIуагъ ыкъо зэрыс фэтэрым.

— А сикIал, къысфэгъэгъу, сыхэу­къуагъ. СышъолъэIу садэжь шъукъэкIо­жьынэу. Ным Iаджи еIо, ар пIапэ епщэ­кIынэу щытэп. СыдкIэ сищыкIагъа а егъашIэм зэIузгъэкIэгъэ мылъкур, шъощ пай ар зыфэсыугъоигъэр.

Ахьмэд янэ къыриIуагъэр ащ фэдизэу ышIошъ хъугъэп, ау сыд ышIэн, фэтэрэу зэрысхэр цIыкIу, етIани бэрэ пэмылъэу сабый къафэхъущт. Сыдэу щытми, зэшъхьэ­гъуситIум тыраубытагъ ным ыдэжь къэкIожьынхэу. Мазэ нахь темышIагъэу гуащэмрэ нысэмрэ азыфагу Iо къихьагъ: тэрэзэу пщэрыхьэрэп, лагъэхэр игъом ытхьакIыхэрэп, игъом гыкIэрэп, кIэлъэшъу, чъыяпх… КъызэрыбгъэкIын макIа угу зыфэмыкIорэмкIэ?! ЕтIани гощэ тхьагъэп­цIым игущыIэ дысхэр нысэм риIонхэ хъумэ, къор IофышIэ щыIэу тыригъафэщтыгъэ. Фатимэ фэмыщыIэу бэрэ гъыщтыгъэ, амал имыIэжь хъумэ, гуащэм къыриIохэрэм шъхьэгъусэр ащигъэгъуазэщтыгъ, ау нахьыбэрэмкIэ ыушъэфыщтыгъ. Фэягъэп ар унагъом бырсыр къитэджэнэу. Гуащэм игущыIэ дысхэр фэмыщыIэу Фатимэ мафэ горэм дэи къызэхъум, сы­мэджэщым ащагъ. Тхьамафэ нахь темы­шIэу пшъэшъэжъые цIыкIу къыфэхъугъ. Сымэджэщым ар чIэлъыфэ Ахьмэд фэшъхьаф кIуагъэп, гуащэм зэ нэмыIэми лъэбэкъу ыдзыгъэп. Ахьмэдрэ ишъхьэгъу­сэрэ пшъэшъэжъые цIыкIоу къэхъугъэр аIыгъэу унэм къэкIожьыгъэх. Къызехьажьхэм, пIэкIорэу щытым сабыир хагъэ­гъолъхьагъ. Ахьмэд янэ зэкIоцIыщыхьагъэр къызэкIоцIихынэу къыриIуагъэти, Ахьмэд гушIоу янэ къеплъыгъ. ЗэкIэм мэкъэ IэтыгъэкIэ кIэлэцIыкIур къэгъыгъ. Гуащэр ащ кIэрыхьагъ, ылъэкъуитIу ыIыгъэу, ышъхьэ егъэзыхыгъэу сабыир къы­штагъ. Джащ фэдэу ыIэхэри ышIыгъэх. ЕтIанэ зыкIоцIылъыгъэ техъоным зытырелъхьажьым, нахь лъэшэу къэгъыгъ. Сабый къэхъугъакIэм игъыкIэ ашIомытэрэзэу Ахьмэдрэ Фатимэрэ къечъэлIагъэх.

— ШъумыгуI! Зи къэхъугъэ щыIэп, джащ фэдэу ашIыщтыгъэ тэ тилъэхъанэ, — ыIуагъ янэ.

Нысэм ылъэгъурэр фэмыщыIэу къэгъыгъ:

— Сыда пшIэрэр, Гощэнан? Сабый цIыкIум урэджэгуа, псэкIодба?

Гуащэр сабыим зэрэдэзекIорэр ыгукIэ фэмыщыIэу къечъалIи къыIихыжьыгъ.

— Ащ фэдэ ушэтынхэр сисабый къэ­хъугъакIэ еозгъэшIылIэщтхэп. Непэ щегъэжьагъэу уапашъхьэ сисыжьыщтэп…

Фатимэ исабый ыIыгъэу гуащэм иунэ къыбгынагъ. Хъугъэр лъэшэу шIошъхьакIоу Ахьмэд бэрэ янэ егыигъ, етхьаусыхы­лIагъ, ау ишIуагъэ къэкIуагъэп. Фатимэ дэжь Ахьмэд бэрэ къэкIуагъ ыщэжьы шIоигъоу, ау зыкIи къезэгъыгъэп. ЫшIэщтыр ымышIэу, зыздигъэзэщтым егуп­шысэу бэрэ Ахьмэд хэтыгъ. ОшIэ-дэмышIэу инсульт къеуи, Ахьмэд янэ пIэм хэгъолъхьагъ. Ныр хэт ыIыгъына? Зы илъэсэп, илъэситIоп сымаджэм рихыщтыр. Джаущтэу Ахьмэд янэ къылъэхэнэнэу хъугъэ. Шъыпкъэ, Ахьмэд ишъхьэгъусэрэ ащ фигъотыгъэ сабыйхэмрэ алъымып­лъэу, ынаIэ атыримыгъэтэу щытэп. Янэ ымышIэу гъэбылъыгъэкIэ ахэм адэжь макIо, ау ар щыIакIэ хъуна?!

Хъодэ Сэфэр. IофшIэным иветеран. Хьалъэкъуай.