Адыгабзэм иухъумакIу
НыбжьыкIэ-театральнэ купэу «Щыгъыжъыер» зэхэзыщагъэу, непэ ащ ипащэу Биданэкъо Мариет къэралыгъо тынэу къыфагъэшъошагъэр мы мафэхэм АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат къыритыжьыгъ, къыфэгушIуагъ. Адыгабзэмрэ литературэмрэ ямэхьанэ зыкъегъэIэтыгъэным ыкIи къэухъумэгъэнхэм, театральнэ искусствэм хэхъоныгъэхэр ышIынхэм иIахьышхо зэрэхэлъыр ЛIышъхьэм къыхигъэщыгъ, иIофшIэн осэшхо къыфишIыгъ.
ЦIыфыбэ Мариет къыфэгушIуагъ, къылэжьыгъэу къэралыгъо тыныр къыфагъэшъошагъэу алъытагъ.
Адыгэ Республикэм инароднэ, Урысые Федерацием изаслуженнэ артисткэу Биданэкъо-Уджыхъу Мариет иIофшIэпIэ шъхьаIэу театрэм нэмыкIэу чIыпIэ зэфэшъхьафхэм лъэпкъ Iофым ехьылIагъэу общественнэ IофшIэнышхо егъэцакIэ.
Мариет уIукIэу гущыIэгъу зыпшIыкIэ, гухахъо хэогъуатэ. Ар пшъыгъэу, ыгу кIодыгъэу плъэгъущтэп, орэтеатрэ Iоф, орэобщественнэ IофшIэн — зыпылъым шIошъхъуныгъэшхо фыриIэу игугъу къышIыщт. Шъыпкъэ, «мыр сэшIэ, мыщ сыпылъ» ыIоу ышъхьэ къыщытхъужьыщтэп, «сэ бэмэ сахэхьагъ, слъэгъугъэр бэшъ» ыIозэ къэбар къыпфиIотэщтэп, зыгъэгумэкIырэ Iофыр зымыгъэхъурэм е зилажьэм лъыхъоу щытэп, ежь а Iофыгъор зэрэзэшIуихыщтым мыпшъыжьэу пылъыщт. Загъорэ зэрэлъэпкъэу янэу Тхьэм ыгъэнэфагъэм фэдэу уеплъы. А образыр Мариет епэсыгъэныр зэпхыгъэр Къуекъо Налбый ирассказэу «Абдзахэмэ ян» зыфиIорэр арэу къысшIошIы. Мариет ным иобразэу сценэм къыщишIыгъэр бэдэд. Ахэм ахэтых драматическэ образхэри, нахь щхэн рольхэри. Апэрэхэри ятIонэрэхэри актрисэм дэгъу дэдэу къешIых.
Ау Мариет театрэ закъоп зыщылажьэрэр. Ащ илъэсыбэ хъугъэу Адыгэ телевидением зэхищэхэрэ къэтынхэу адыгабзэм, тарихъым, нарт эпосым, культурэм афэгъэхьыгъэхэм адэлажьэ, театральнэ искусствэм и Академиеу Москва дэтым икъутамэу Мыекъуапэ Iоф щызышIагъэм адыгабзэр сценэм зэрэщыбгъэфедэщтыр студентхэм щаригъэшIагъ, Адыгэ къэралыгъо университетым Адыгэ филологиемрэ культурэмрэкIэ ифакультет, искусствэхэм яколледж Iоф ащишIагъ. «Си адыгабз» зыфиIорэ театрализованнэ музыкальнэ-литературнэ программэу ащ зэхигъэуцуагъэр тилъэпкъэгъухэр зыщыпсэухэрэ Тыркуем икъэлэ пчъагъэхэм къащагъэлъэгъуагъ. Программэм еплъырэм щымыгъупшэжьэу, гум нэсэу Мариет ыгъэпсыгъ, ежь гукIочIэшхо зэриIэр, иныдэлъфыбзэкIэ ишIулъэгъуныгъэ ащ къыхэщыгъ. Мариет илъэсыбэм къыкIоцI ныдэлъфыбзэм икъэухъумэнкIэ, ащ хэхъоныгъэ егъэшIыгъэнымкIэ Iофэу ышIагъэр кIэлэцIыкIу коллективэу «Щыгъыжъыем» щызэрихьылIэжьыгъэу плъытэн плъэкIыщт.
Биданэкъо Мариет мы мафэхэм тыIукIагъ, тигуапэу тыфэгушIуагъ. ТизэдэгущыIэгъу «Щыгъыжъыем» фэгъэхьыгъагъ.
— Тхьаегъэпсэу сиIофшIагъэ уасэ къыфэзышIыгъэу, Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат. Щытхъу сылъыхъоу арэп, ау уиIофшIагъэ гу къылъатэным, ащ уасэ къыфашIыным мэхьанэшхо иI. Сыкъэзыгъэлъэгъуагъэу Адыгэ хасэм лъэшэу сызэрэфэразэр къасIомэ сшIоигъу, джыри скIуачIэ къехьыфэ нахь дэгъоу сылэжьэщт.
Сэ сыкIэлэегъаджэп, ау бзэм сызыдэлажьэрэр илъэс 35-м ехъугъ. Лъэпкъ факультетым илъэс 20 фэдизрэ Iоф щысшIагъ, искусствэхэм яколледж илъэситфырэ сыщылэжьагъ, Адыгэ республикэ гимназием сырагъэблагъэу, литературэ зэIукIэгъухэм сахэлажьэу бэрэ къыхэкIыгъ. Тыдэ сыкIуагъэми, сиIофшIэн зыфэгъэхьыгъагъэр адыгабзэр ары, ащ хэхъоныгъэ ышIыным сыпылъыгъ. «Щыгъыжъыем» фэгъэхьыгъэу къэпIон хъумэ, мы Iофым сыфэзгъэчэфыгъэхэр IэкIыбым къикIыжьыгъэхэ тиадыгэ кIалэхэр арых. Ахэр мылъкукIи гущыIэкIи IэпыIэгъу къысфэхъугъэх.
ЫпшъэкIэ къызэрэщысIуагъэу, сэ сыкIэлэегъаджэп, Iоф зыдасшIэхэрэ кIэлэцIыкIухэм тхэкIэ-еджакIэ язгъашIэрэп, ащ фэдэ пшъэрылъи зыфэсшIыжьырэп, сэ бзэр сэгъэлажьэ. Театральнэ шъуашэм илъэу кIэлэцIыкIухэм Iоф адэсэшIэ. Нартмэ якъэбархэр тхыгъэ щымыIэу IорIуатэу зэрэзэрагъашIэщтыгъэм фэдэу тэри бзэр къэтэIуатэ.
Илъэс 11 хъугъэ «Щыгъыжъыер» зыщыIэр. А уахътэм къыкIоцI кIэлэцIыкIухэу адыгабзэ къызыгурымыIохэрэм ар ягъэшIэгъэнымкIэ къулайныгъэу щыIэхэм тяусагъ, къэдгъотыгъэх.
— Мариет, сабыйхэм янахьыбэ дэдэм адыгабзэр ашIэрэп, ахэм сыдэущтэу адыгабзэкIэ сценкэ адэбгъэуцущта?
— Ары, кIэлэцIыкIухэм адыгабзэр аIулъэп, ар лъэшэу сыгу къео, илъэс къэс ныдэлъфыбзэр къызыгурыIоу къакIорэр нахь макIэ мэхъу. Ау егъэджэкIэ амал къэсыугупшысыгъ. Сценкэр зэхьылIагъэр урысыбзэкIэ къагурысэгъаIо, шъхьадж ироль елъытыгъэу игерой игущыIэхэм къарыкIырэр къафэсэIуатэ. ЕтIанэ ар адыгабзэм илъэу къэдгъэлъэгъоным Iоф дэтэшIэ. Ар Iоф къызэрыкIоп, ау адыгабзэр зэрамышIэрэм сабыйхэр темыукIытыхьанхэми сынаIэ тет. Ежьхэри зэкIэри зэфэдэхэшъ, мытэрэзэу зыгорэ къаIуагъэми, зэдэхьащхыжьых нахь, зыгорэ кIэнэкIалъэ ашIырэп.
Сабыйхэм екIолIакIэ къафэбгъотыным мэхьанэшхо иI. Пшъэшъэжъыем нысхъапэр икIас, ащ щыгъынэу щыгъхэм ацIэ, нысхъапэм итеплъэ къаIотэныр агу рехьы. Ащ тетэу адыгэ гущыIэ пчъагъэ ябгъэшIэн плъэкIыщт пшъэшъэжъыем шIу ылъэгъурэ нысхъапэмкIэ. Шъэожъыехэм машинэхэр якIасэх, арышъ, сабый пэпчъ зыфэщагъэр къыдэтлъытэзэ Iоф дэтэшIэ.
Непэ «Щыгъыжъыем» илъэсихым къыщегъэжьагъэу 13-м нэс зыныбжь кIэлэцIыкIухэр къэкIох. Ахэм аныбжь елъытыгъэу амышIэрэ ныдэлъфыбзэмкIэ сценкэ цIыкIу адэбгъэуцуныр, орэд къябгъэIоныр Iоф псынкIэу щымытми, тигуапэу сабыйхэм Iоф адэтэшIэ.
— «Щыгъыжъыем» чылэхэр къыкIухьанхэм ыпэкIэ зэхэщэн IофшIэн ищыкIагъ. АщкIэ хэта IэпыIэгъу къышъуфэхъурэр?
— КультурэмкIэ министерствэм зыфэдгъазэу мэхъу тызэрэкIощт автобусыр къытитынэу. Гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ министерствэр зэхэщэн IофхэмкIэ IэпыIэгъу къытфэхъушъ, лъэшэу тафэраз.
— Тхьауегъэпсэу.
Сихъу Гощнагъу.