Игупшысэ адыгэ литературэм хэлъ

Шэуджэн Аюбэ Ибрахьимэ ыкъор Iоныгъом и 14-м 1904-рэ илъэсым Теуцожь районым ит къуаджэу Аскъэлае къыщыхъугъ.

Еджэн-гъэсэныгъэм уасэ зыщыфашIыщтыгъэ уахътэм къыхэхъухьэгъэ Аюбэ игуапэу шIэныгъэм лъыкIуагъ. 1947-рэ илъэсым Мыекъопэ кIэлэ­егъэджэ институтыр, 1949-м – Все­союзнэ юридическэ заочнэ институтыр (ВЮЗИ) къыухыгъэх.

Шэуджэн Аюбэ Совет хабзэм изэтегъэуцон-зэтегъэпсыхьан ыкIуачIэ бэу хэхьагъ: Адыгеим икомсомол изэхэщакIохэм ащыщыгъ, комсомолым иа I-рэ зэфэс иделегатыгъ. 1922 – 1924-рэ илъэсхэм (ЧОН-м) пшъэрылъ хэушъхьафыкIыгъэхэм язэшIо­хын фэгъэзэгъэгъэ частым иотряд икомандирыгъ. Хэгъэгу зэошхом ыпэкIэ IэнэтIэ инхэр зэрихьагъэх: Пэнэжьыкъое райисполкомым чIыгу IофхэмкIэ иотдел ипащэу, ВКП (б)-м Адыгэ хэкумкIэ изэхэщэкIо бюро иупол­номоченнэу, партием и Пэнэ­жьыкъое райком иапэрэ секретарэу, Пэнэжьыкъое райисполкомым итхьаматэу щы­тыгъ. 1927 — 1937-рэ илъэсхэм Адыгэ хэкумкIэ ОГПУ-м иIэшъ­хьэ­тетыгъ. Пшъэрылъышхо зы­хэлъ IэнатIэхэр Таджикистан, Ярослав хэкум ащиIыгъыгъэх, Адыгеим бандитизмэр щыгъэкIодыгъэным чанэу хэлэжьагъ ыкIи Гурыт Азием басмачествэм щебэныгъэнымкIэ Iофышхо ылэжьыгъ.

А. Шэуджэныр 1941-м къыщегъэжьагъэу 1944-м нэс дзэм хэтыгъ, полкым икомиссарэу нэмыц техакIохэр зэкIэфэгъэнхэм ыкIи Кавказ, Дон, Украинэр, Къырым пыим къыIэ­кIахыжьынхэшъ шъхьафит шIы­жьыгъэнхэмкIэ заохэм ахэлэжьагъ. 1944-рэ илъэсым гвардием иподполковникыцIэр иIэу уIэгъэшхоу къытыращагъэ­хэм япхыгъэу дзэм къыхэкIы­жьыгъ. ЛIыхъужъныгъэу зэрихьагъэм пае Быракъ Плъыжьым, Жъогъо Плъыжьым яорденхэр, Хэгъэгу зэошхом иорденэу апэрэ шъуашэ зиIэр, медальхэр къыфагъэшъошагъэх.

Зэо ужым, 1945 — 1958-рэ илъэсхэм, Шэуджэн Аюбэ хэ­гъэгум ичIыпIэ зэфэшъхьафхэм Iоф ащишIагъ: Кировабадскэ мэкъумэщ институтым (илъэситIо), Мыекъопэ кIэлэегъэджэ институтым (1946 — 1947), адвокатэу ыкIи ащ ыужым юридическэ консультацием ипащэу (илъэси 4-рэ), Мыекъопэ художественнэ-производственнэ мастерскоим иIэшъхьэтетэу (илъэси 7-рэ).

Тхэным зыфигъэзагъ

Ытхыхэрэр 1955-рэ илъэсым къыщыублагъэу хиутыщтыгъэх. Мы илъэсхэм урысыбзэкIэ тхыгъэхэу къыдигъэкIыгъэх очеркэу «Шэуджэн Мос» (1958), Л.Ю. Плескачевскэр игъусэу, художественнэ-документальнэ повестэу «Не забудьте!», «Над Псекупсом». Мы повеститIумэ советскэ дзэкIолIхэм Хэгъэгу зэошхом къинэу, хьазабэу ща­лъэгъугъэр, гъэрыпIэм пыим зырегъэуцохэм мафэ къэс аджа­лыр къашъхьащытыгъэми, агу зэрамыгъэкIодыгъэр, къарыу зыхагъотэжьи, амалэу яIэр зэрахьылIи, гъэрыпIэм ашъхьэ къырахыжьи, партизан отрядхэм якIужьынхэр зэрафэукIочIыгъэр апэрэ повестэу «Не забудьте!» зыфиIорэм къыщыIотагъ. ЯтIо­нэрэри советскэ цIыфхэм япсэемыблэжьныгъэ-лIыхъужъныгъэ ехьылIагъ, документальнэ лъап­сэ иI; 1942 — 1943-рэ илъэсхэм пыим пэшIуекIонхэмкIэ адыгэ лъэпкъым бэнэныгъэу ышIыгъэр ыкIи партизан движением зэкIэ Пшызэ шъолъыр зэрэзэлъи­Iыгъыгъэр къыщигъэлъэгъуагъ.

Шэуджэн Аюбэ ытхыгъэхэр адыгабзэкIи къыдэкIыгъэх: «Зыщышъумыгъэгъупш!», «Нэфылъ жъуагъу» («Утренняя звезда»), новеллэхэр зыдэт тхылъэу «ЛIыхъужъым илъагъохэр».

Ытхыгъэ произведениехэм советскэ народым, цIыф жъугъэхэм ХэгъэгумкIэ яшIулъэгъу-гумэкI, япсэемыблэжьныгъэ зэрэиныгъэр, лIыхъужъныгъэу ахэлъыгъэр куоу тхакIом къащы­риIотыкIыгъ. Родинэм, ячIыгу апае тицIыфхэр зэрэзышъхьамысыжьыгъэхэр, апсэ атызэ мамырныгъэр лIэужхэм зэрафаухъумагъэр, Хэгъэгу зэошхом хьазабэу цIыф хые миллионыбэм щащэчыгъэр пщыгъупшэнэу зэрэщымытыр мы повестьхэм тхакIом IупкIэгъэ-шъыпкъагъэ хэлъэу ащыкIигъэтхъыгъ. А. Шэ­уджэным ытхыгъэр мыбэми, тарихъым чIыпIэшхо щызыубытыгъэ Хэгъэгу зэошхор нэм къыкIэзыгъэуцох, а охътэ хъугъэ-шIагъэр зылъапсэх. Уиблэ­кIыгъэ пшIэн фаеу ылъытагъ А. Шэуджэным, ащ демыгъэштэни плъэкIыщтэп. Адыгэ литературэм тхакIом игупшысэ ин хэхьагъ, игугъу пшIыныр къы­лэжьыгъ.

Мамырыкъо Нуриет.