Адыгеим имэкъумэщ хъызмэт щызэлъашIэрэ зэхэщэкIуагъэу, СССР-м и Апшъэрэ Совет идепутатыгъэу, общественнэ IофшIэкIошхуагъэу, илъэсыбэм Кощхьэблэ районымкIэ Фэдз дэтыгъэ колхозэу Лениным ыцIэ зыхьыщтыгъэм итхьа­мэ­тагъэу, нэмыкI къэралыгъо IэнэтIэ зэфэшъхьафхэри гуетыныгъэ хэлъэу зыгъэцакIэщтыгъэ Беданэкъо Аскэрбый Къаспот ыкъом фэгъэхьыгъэу тхылъэу «Источая свет и доброту» зышъхьэр Аскэрбый ыпхъоу Байкъулэ Светэ къыдигъэкIыгъ.

НэкIубгъо 400 Iэпэ-цыпэ ­хъурэ тхылъым къыдэхьэгъэ тхыгъэхэм Беданэкъо Аскэрбый ищыIэныгъэ гъогу зыфэдагъэр, ар зэрэзэтеуцуагъэр, иIоф­шIэ­кIагъэр ыкIи игъэпсыкIэ-шIыкIэ хабзэкIэ цIыфхэм зыкъызэ­раригъэштагъэр, щысэтехыпIэ зэ­рафэхъугъэр, Адыгеим имызакъоу, нэмыкI чIыпIэхэми аща­шIэу, шъхьэкIэфэ-лъытэ­ныгъэ ин къызэрэфыряIагъэр къащиIотыкIыгъ. Мы лъэныкъо­хэмкIэ гъэзагъэу гупшысагъэр, тхагъэр прозаикэу, усакIоу, зэ­дзэкIакIоу Александр Серебряковыр ары. Илъэпкъ, хэгъэ­гум зафэу, хьалэлэу афэлэжьагъэу, социализмэм игъэ­псэ­кIуагъэу, цIыфхэр зилъэпIагъэу, ахэм шIукIэ агу къина­гъэу Бе­данэкъо Аскэрбый ищы­Iэныгъэ зэрэщытэу илъэпкъ фэгъэзагъэу зэрэ­­щы­тыгъэр, зэ­рэIофшIэкIо­шхуагъэр дэгъоу ащ къытлъигъэ­Iэсыжьыгъ.

Сборникыр щэу зэхэт: А. Бе­данэкъом фэгъэхьыгъэ статья­хэр, материалхэу ыкIи гукъэ­кIыжьхэу Аскэрбый Сталиным фитхыгъэгъэ письмэм епхыгъэ­хэр, Н. С. Хрущевыр Фэдз къы­зэрэкIогъагъэм фэгъэхьы­гъэхэр, ежь Беданэкъо Аскэрбый истатьяхэр, иIофшIагъэхэр. ЛIым ищыIэныгъэ гъогу ыкIи иIофшIэкIагъэр зыщыгъэунэ­фыгъэ сурэттехыгъэхэри бэу къыдэхьагъэх.

КъэIогъэн фаер сборникым пае материалхэр угъои­гъэн­хэмкIэ, гъэхьазырыгъэнхэмкIэ Аскэрбый ыпхъоу Светланэ Iо­фышхо зэришIагъэр ары.

ТхылъыкIэу «Источая свет и доброту» зыфиIорэм иапэрэ зэгохыпIэ АР-м изаслуженнэ сурэтышIэу Бырсыр Абдулахь имозаичнэ панно нэкIубгъуитIур зэлъиубытэу тет, ар сурэтышIым Беданэкъо Аскэрбый фигъэшъошагъ. Тхылъыр гущы­Iапэу «Двойной портрет» зыфиIоу къызэIузыхырэр лите­ратуроведэу Кирилл Анкудиновым ытхыгъ.

ЦIыфхэм уасэу къыуатырэр нэфыпс мыкIосэжьынэу къызэрэнэрэр Беданэкъо Аскэрбый ыцIэкIэ атхыгъэ тхылъым щыкIэгъэтхъыгъ. Охътэ зэхъо­кIыныгъэхэр, зэо гъогухэр лIым зэрэрикIукIыгъэхэр, зы письмэ итарихъ (В. И. Сталиным зэ­рэ­фэтхэгъагъэр), ищыIэныгъэ зы­къызэрэзэIуихыгъэр, IофшIэ­кIэ­шIу шапхъэхэр зэрэIэкIэ­лъы­гъэхэр, цIыфхэмкIэ Аскэрбый гумэкI-гукIэгъоу хэлъыгъэр тхы­лъым къыщыIотагъэх. Тхыгъэхэр автор зэфэшъ­хьаф­хэм аIапэ къычIэкIы­гъэхэми, зыфа­тхэхэрэм шъхьэ­кIэ­фэны­гъэ-лъытэныгъэ инэу фыряIэр ежь героим — Беданэкъом къы­пкъырыкIэу зэрэщытым гу лъыотэ, ушъый, акъыл зыхэпхырэ гу­пшысэхэр ахэлъ. Бе­данэ­къор цIыф Iу­шэу, нэкIэ ылъэ­гъурэм на­хьыбэжь гукIэ рилъэ­гъукIэу, цIыфыбэу ынэгу щы­зэпэкIэкIырэм хэукъогъэнчъэу яшэн-гъэпсыкIи, яцIыфыгъэ хабзи зэригъэ­у­нэфыщтыгъэр, лIыр дэгъоу зышIэщтыгъэхэм къызэратхыжьырэмкIэ, бгъэ­шIагъо екъу.

ЩыIэныгъэ лъэоянэхэр

Беданэкъо Аскэрбый Къаспот ыкъор мэзаем и 8-м, 1917-рэ илъэсым Кощхьэблэ районым ит къуаджэу Фэдз мэкъумэщышIэ унагъом къихъухьагъ, ны-тыхэм яапэрэ сабыигъ. Уахътэр жьыбгъэ зэпеохэм аIыгъыгъ. Къэралыгъо хэбзэ уцугъэхэр акъутэщтыгъэх, социальнэ зэфыщытыкIэхэр къэтэджыщтыгъэх, граждан заор, гъаблэр — джащ фэдэ щыIакI хэгъэгум илъыгъэр. ЩыIэныгъэр изышIыкIыгъэу, чыжьэрыплъагъ кIалэм ятэу Къаспот. Совет хабзэм дебгъэ­штэнымкIэ гъэсэныгъэр апэрэу зэрэщытым гу лъитэгъагъ, ыкъо закъо зэрэригъэджэщтым пы­лъыгъ. Ежь шъэожъыери IупкIэу, шIэныгъэм зыфикъудыеу зэрэщытыр лъэгъугъоягъэп. 1923-рэ илъэсым къоджэ ублэпIэ еджапIэм тым икIалэ чIигъэхьагъ, Аскэрбый анахь еджэкIо чанэу зыкъигъэ­лъэгъуагъ, къоджэ классибл еджапIэр къызеухым, Адыгэ педтехникумэу Краснодар дэты­гъэм чIэхьагъ, къыу­хыгъ. Икъуа­джэ къыгъэзэжьи адыгабзэмкIэ кIэлэегъаджэу, етIанэ еджапIэм идиректорэу хъугъэ, ау мэзищ нахьыбэ темышIагъэу, бжыхьэм дзэ къулыкъур А. Беданэкъом къе­джагъ. Ащ рагъэкIи, Харьков дэт военнэ-политическэ училищым еджакIо агъэкIуагъ. Зэошхом пулемет ротэм иполит­ру­кэу хэтыгъ, ащ дэжьым пар­­тием хэхьаным икандидатыгъ. Ау Беданэкъом изэо гъогу бэ ыкъу­дыигъэп, Iоныгъо мазэм, 1941-рэ илъэсым псыхъоу Десна зэпырыкIыхэзэ уIэгъэшхо къытыращэгъагъ. ИчIыпIэгъу-икъо­джэгъоу Тумэ Аскэрбый ЛютIэ ыкъом ихьатыркIэ псаоу къэ­нагъ, зэуапIэм къыIуихыжьи, медсанбатым нигъэсыгъ.

Врачхэм псынкIэу Беданэ­къом ылъэдакъэ чIаупкIыгъ ыкIи исэкъатныгъэкIэ я II-рэ купым хахьэу тхылъ къыратыгъ. Ащ ыуж къалэу Токмак (Киргизием) идзэ часть комсоргэу агъэ­кIогъагъ. 1943-рэ илъэсым ишышъхьэIу мазэ иуIагъэ елъы­тыгъэу комиссовать ашIи, икъуа­джэ къыгъэзэжьыгъ. Фронтовикыр къоджэ еджапIэм директор фашIыгъ, сыд Iоф фагъэзагъэми, Аскэрбый гуетыныгъэшхо хэлъэу зэшIуихыщтыгъ, цIыфхэр ылъытэу, афэгумэкIэу, зыхэтхэми уасэ къызфаригъэшIыныр фызэшIокIыщтыгъ. Ас­кэрбый цIыф гушхо псэемыб­лэжьэу, къиным щымыщтэрэмэ ащыщыгъ. 1944-рэ илъэсым къоджэ кIэлэегъэджэ къызэ­рыкIом иадыгэ лъэпкъ къыу­хъумэу къэралыгъо пэщэшхоу Сталиным зэрэфэтхэгъагъэм игугъу ашIыщтыгъ; чэчэнхэр, ингушхэр, бэлъкъархэр, къэрэщайхэр ячIыгу ращыхи хьа­забэу ащэчынэу хъугъэм Аскэрбый илъэпкъ щиухъумэныр ары зыпылъыгъэр, письмэр зы­фэ­гъэ­хьыгъагъэр. Къэралыгъо лIы­шъхьэм укIэлэегъэджэ къодые цIыкIоу ащ фэдэ политикэ IофкIэ уфэтхэным акъыли, лIыгъи ищыкIэгъагъ. Мы хъу­гъэ-шIагъэм Аскэрбый лIыгу зэриIэр къыгъэнэфагъ, ышъхьэ Iофи ащ къыщыублагъэу зиушхугъ.

Беданэкъо Аскэрбый апэрэ адыгэ еджэгъэ-гъэсагъэхэм ащыщыгъ, щыIэкIакIэр гъэпсыгъэным ыкIи цIыфхэм ягъашIэ гушIуагъо хагъуатэу шIыгъэным опсэуфэ дэлэжьагъ. ИгущыIэ емыпцIыжьырэ цIыф Iушыгъ, фэлъэкIырэмкIэ къогъанэ иIагъэп. ПIэлъэ-пIалъэу тхьамэтэ IэнатIэри, нэмыкI IэнэтIэшхо­хэри зэрихьагъэх, цIыфхэм афэзафэу, ягумэкIыгъо-шIои­гъоныгъэхэр зэхишIыкIэу, ренэу ишIуагъэ аригъэкIэу щыIагъ; цIыфыгъэ шэпхъэ дахэ хэлъыгъ, къуаджэу Фэдз дэтыгъэ колхозэу Лениным ыцIэкIэ щытыгъэр я 60-рэ илъэсхэм хэгъэгум щаригъэшIэныр, IофшIэкIэшIумкIэ нэмыкIхэм адыгэхэр щысэ афишIыныр, лэжьыгъэ бэгъуагъэ къыхьыжьыныр фэукIочIыгъ. 1963-рэ илъэсым АдыгеимкIэ анахь щысэтехыпIэ колхозэу А. Къ. Беданэкъор зипащэм Н. С. Хрущевыр щыIагъ, «ухигъэлъыхъухьанэу зэхэщэкIо-­ушэтэкIо ин» ыIуи, осэшIу иIоф­шIагъэ къыфишIыгъагъ.

ТхылъыкIэу «Источая свет и доброту» зыфиIорэм советскэ щыIэкIакэм игъэпсэкIуагъэу, къэралыгъо IофшIэкIуагъэу, Бе­данэкъо Аскэрбый идунэете­тыкIагъэр, ищыIэныгъэ гъогоу илъэс 52-рэ зыкъудыигъэр гъэ­шIэгъонэу, IупкIэу, къыщиIотыкIыгъ. ШIу зышIэзэ къырыкIогъэ лIы Iушэу Беданэкъо Ас­кэрбый илъэуж нэф тхакIохэм, усакIохэм, журналистхэм, сурэтышIхэм бэрэ зызэрэфа­гъэзэщтым щэч хэлъэп, цIыфхэм апае ар щыIагъ, гупшысагъэ. Тхылъым инэкIубгъо пэпчъ ащ ишIушIагъэ щыкIэгъэтхъыгъ, зыщымыIэжьыр илъэс 50 хъугъэми, ащыгъупшэрэп.

Мамырыкъо Нуриет.