Лаушэ Аслъан къуаджэу Пщыжъхьаблэ ­къыщыхъугъ, Мыекъопэ мэкъумэщ тех­никумыр, Ростов юридическэ ­къэралыгъо универ­ситетыр къыухыгъэх, иаужырэ сэнэхьаткIэ 1967-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу 1993-рэ илъэсым нэс дзэм къулыкъу щихьыгъ.

Усэхэр урысыбзэкIэ етхых, тхылъхэри къы­хиутыгъэхэу иIэх. Джы адыгабзэкIи зиушэтэу ригъэжьагъ. Непэ нэIуасэ шъуа­фэ­тэшIы иныдэлъфы­бзэкIэ усэхэу тигъэзет къыIэкIигъэхьагъэхэм ащыщхэм.

Усэхэр

Адыгэ пшысэм куоу хэхьагъ

Къоджэ орэдым сырихьыжьагъэу Къэлэ хьакIэщым зыфэзгъэзагъ. Ащ итарихъи, лъым зыхищагъэу, Гум ишыхьатэу сигъэрэзагъ.

Унэгъо хабзэу Тхьэм къытитыгъэм Хэкур егъашIо, шIэныгъэм пылъ. Ным иIэшIугъэ фегъадэ тыгъэм, Тым ишIушIагъэ инэпэлъэгъу.

«Хэт о узыпхъур, хэт узышыпхъур» — Мы хэгъэгушхом угу зэIухыгъ. Уашъомрэ чIыгумрэ о зэфэощэ, Жъогъо гузэгум укъытыращэ.

Къэрэкъамылым купыр зэхещэ, Адыгэ джэгум лъэпкъыр зэрещэ. Ымакъэ шыгъэу Быщтэкъо кIалэм Гъыбзэ орэдыр къыщеIо чылэм.

Гъыбзэ орэдыр лъэпсэмыкIодэу Адыгэ пшысэм куоу хэхьагъ. Бзэм ищыIакIи лъэпкъым итхыдэу Фэшъхьаф орэдхэм ар ахэхьагъ.

Бэми, макIэми адыгэ лъэпкъыр Дунай дэхэшхом къыщызэтенагъ, Гъогоу къыкIугъэр ыгъэнэфагъэу ГъэшIэрэ мылъкоу къытфигъэнагъ.

Мафэр сикIасэу, сыгу къымыгъазэу Илъэс тIокIиплIым сэ сыфэкIуагъ. Хэкужъ орэдыр бэрэ симазэу Насыпым игъогу сыкъырыкIуагъ.

Хьатраммэ я Пакъ

Адыгэ макъэр — бзэм итхьамат, ШIулъэгъуныгъэр — гум ирэхьат. Непэ уихъяркIэ тызэхэхьагъ, Тыщэсэ гъогум о утехьагъ.

Адыгэ джэгумэ пцIэ щырябгъэIуагъ, Зымыгъэсысэу о удэкIуагъ. Уахътэр зэблэпхъуи хым утехьагъ, НэмыкI хэгъэгухэми о уарыхьагъ.

Непи, нычэпи уигугъу ашIы, О уишIэныгъи шапхъэу къытфашIы. ЧIым уригуащэу ныбжьыр къэпхьыгъ, Шъхьафитыныгъэр шэным фэпхьыгъ.

ЦIыфым ипшысэр — мамырныгъ, Лъэпкъым ипсалъэр — зэкъошныгъ, Зэман блэкIыгъэр — лъэпсэтэкъэжъ, Ащ пэкIэкIыгъэр — тиIорIотэжь.

Адыгэ хабзэр — остыгъэ нэф, Адыгэ хэкур — гъашIэм инэф. ИлъэпIэныгъэр — кIэн мыухыжь, Илъытэныгъэр — псэ мыухыжь.

Адыгэ шъуашэм фэдгъэзэжьыгъэу ТыкъызхэкIыгъэхэм тахэхьажьыгъ. Лъэпкъым ынапэ — тиадыгагъ. Псэм игукIэгъур — гум идэхагъ. * * * ШIулъэгъуныгъэр бгъэм къыдэпхыгъ, Гум иIэшIугъэ бзэм о еппхыгъ. Уикъэбзэныгъэр — гъэтхэ нэмаз, Сыкъэбгъэхъугъэшъ, о сыпфэраз. * * * МашIом хэхьагъэу шыблэр мэзекIо, Ащ хэмызагъэу чIыгум къырэкIо. Хэт ар зэощтыр, хэт ыгъэстыщтыр? Тыдэ зыбгъазэми — нэм исатыр. * * * Шъхьафитыныгъэм уемызэщыгъэмэ, Гум иорэдхэм защымыгъакI. Нурэм илъэгъу къыпшъхьарыхьагъэмэ, Тхьэм урицIыфышъ, умыгумэкI.

Гъыбзэ орэдым усэр есэты

Къэлэ хьакIэщым бзэр егъэлажьэ, Осыетыбэмэ тэ тахэлажьэ. Сыгур быбатэу инэу зеIэты, Гъыбзэ орэдым усэр есэты.

Шъхьафитыныгъэм шапхъэр фэсхьынти, СыгурымыIомэ, емыкIу хэсхын. Ащ фэдэ Iофым сыхилъэсагъэу, СигъэгумэкIэу къуаджэм сыкIуагъ. Iахьыл ныоу сэ сызIукIагъэм, Лъэхъан къэбарыр къысфиIотагъ.

«Абрэдж Нухьэ цIыфыгъэ хэлъэу, Хъулъфыгъэ чанэу, щынэр ымышIэу, Ишъыпкъэныгъэ дэгъоу зэлъашIэу, Дэсыгъ Пщыжъхьаблэ уасэ къыфашIэу.

Быщтэкъо лIакъом Кызыу ипшъашъэу УнэгъошIэныр лъэшэу икIасэу, ШIулъэгъуныгъэм ылъ зэлъиштагъ, Абрэдж Нухьэ гум ригъэштагъ.

Ащ фэдэ пшъашъэр — чылэм зырыз, ШIулъэгъуныгъэр — пIалъэм иуз. Нухьэ къызещэм, гур зэфищагъ, Осыетыр къышIи, гъыбзэм хищагъ. Гуфэбэныгъэу Нухьэ фихьыгъэр, Псэм фэмыщэчэу гъашIэм ыхьыгъ».

Гуфэбэныгъэ-шIулъэгъуныгъэр СэгъэкIэракIэшъ, зэрэсIоу хъун. А фэмэ-бжьымэм имэхьаныгъэр ХэкIыпIэ шъыпкъэкIэ къысфалъэгъун.

Непэрэ усэр джащ щысэухы, СызгурыIуагъэм сэлам есэхы. ШIулъэгъуныгъэр орэдым пылъ, Джы къызнэсыгъэм щыIакIэм хэлъ.

Си Адыиф

Кушъэм сыхэлъэу чъыеным сехьы, ТхьамыкIэгъошхом насыпыр ехьы. Гъыбзэ орэдыр сянэжъ къысфеIо, Шъхьафитыныгъэм зыфаер реIо.

ГъэшIэрэ мазэм хъугъэр елъытэ, Си Адыиф шыоу мэлъатэ. Ар гъэбылъыгъэу гъогум техьагъ, ШIулъэгъуныгъэм ыуж ихьагъ, — Адыгэ кIалэр ыгу итIысхьагъ.

ОшIэ-дэмышIэу шэйтаныр къэджагъ, Чэщ мэзатакъэр шым кIэлъыджагъ — Аджалым къыхэкIи шыр лъэпэуагъ, Си Адыифым ыпсэ еуагъ.

Псэлъыхъо кIалэр къиным хэфагъ, Пкъым фэмыщэчэу къызэхэфагъ. Гууз гъымакъэр шъом къырыкIуагъ, Нэшхъэиныгъэр лъэпкъым фэкIуагъ.

Къиныгъоу хэлъыр уашъом ыштагъ, Нэпсэу къехыгъэр гъогум рычъагъ. Чэмыщрэ мафэмрэ Тхьэм зэфищагъ, Джэнэт гузэгум нысэр рищагъ. Гъыбзэ орэдэу ащ къыдэкIуагъэр, Ижъырэ таурыхъым инэу хэхьагъ.

Лаушэ Аслъан