«ЦIыфэу ущыIэным къикIырэр…»

Лъэпкъ художественнэ псалъэм гъэхъэгъэ гъэнэфагъэ щызышIыгъэ КъумпIыл Къадырбэч шышъхьэIу мазэм ыкIэм Улапэ къыщыхъугъ, щапIугъ. Апэрэ хьарыфхэр зыщызэригъэшIагъэри, иапэрэ усэ сатырхэр зыщитхыгъэри икъоджэ гупс ары. Мыры щысэтехыпIэ фэхъугъэ орэдыжъхэр, жэрыIо усэхэр апэу зыщызэхихыгъэри опсэуфэкIэ гуIэтныгъэ ин къыритэу игъусагъэри.

УсакIом итворчествэ уасэ фэзышIырэ шIэныгъэлэжьхэмрэ тхакIохэмрэ зэгупшысэхэрэр ащ къэкIуапIэ фэхъугъэр ары. Ар къыбгурыIонэуи щыт, сыда пIомэ поэтым иапэрэ тхылъэу 1964-рэ илъэсым Адыгэ тхылъ тедзапIэм къыдигъэкIыгъэм шъхьэу фи­шIыгъэр «ПсынэкIэчъ». Ащ имэхьанэ гурыIогъуаеп: мэзым ичIыпIэ Iудзыгъэ, чIыпIэ рэхьат горэм мэкъэшхуи пымыIукIэу, Iушъашъэу, гъогу бырсырхэми апэчыжьэу псынэкIэчъ цIыкIу хэт. Ар зыдэщыIэр зымышIэрэ- мэ уарихьылIэнкIи хъун, ау ар цIыфхэм ящыкIагъ, ар дунаим ищыкIагъ, сыда пIомэ ар ти Дунэешхо изы Iахьэу щыт. Джащ фэдэу гъэпсыгъэ КъумпIылым ипоэзие. Мы тхылъыр ары щыIэныгъэм ипсынэкIэчъышхо къыгъоти, нэужым тенджыз псышхом фэдэу итворчествэ зыщызыушъомбгъугъэр. Ахэр зэфэшъхьаф шIыкIэхэу ащ итвор­чествэ къыщылъэгъуагъэх — зэм философие зэфэхьысыжьхэмкIэ, зэм — гузэхэшIэ куухэмкIэ, тарихъ екIолIэкIэ-шапхъэхэмкIэ.

«Бэрэтэрэ Хьамидэрэ Мэщ­бэшIэ Исхьакърэ афэдэу, я 60-рэ илъэсхэм къащегъэжьагъэу адыгэ стихым «ыпсэ» аIэ къырагъэхьагъэу, философие гупшысэхэмкIэ, лъэхъанымрэ цIыфым игумэкIхэмрэ афэгъэ­хьыгъэ зэфэхьысыжьхэмкIэ ар «аушъэу» езыгъэжьэгъагъэхэм усакIоу КъумпIыл Къадырбэчи ащыщыгъ. ШъыпкъэмкIэ, щы­IэкIакIэм ехьылIэгъэ гущыIэхэри ащ иусэхэм къахэбгъотэн плъэкIыщтыгъ, ау «лъэшэу, теубытагъэкIэ» къэIогъэ гущыIэхэу ащ лъыпытэу нэм къыкIидзэ­хэрэр ащ икIэсагъэхэп, — етхы шIэныгъэлэжьэу Цуамыкъо Тыркубый. — А лъэхъаным поэзием щагъэфедэщтыгъэ шIыкIэ-амалхэм ачIыпIэкIэ ежь ыгъэфедэщтыгъэр ышъхьэкIэ «ыгъэпсыгъэ» поэтическэ, худо­жественнэ дунаир ары. НахьыбэрэмкIэ ащ итворчествэ зэпхыгъагъэр, къыгъэлъагъощтыгъэхэр цIыфыр къэзыуцухьэрэ дунаир, чIыопсыр, псыхъохэр, шъофыр, къушъхьэхэр, нэмыкI­хэр ары».

Къызщыхъугъэ чIыпIэр, къуа­джэр, къызхэхъухьэгъэ чIыопсыр — зэкIэ ахэр поэтымкIэ дунай псау ыкIи илирикэ ин игупчэ итых. Къызэрыхъухьэгъэ-зыщапIугъэ унэм ипчъэшъхьаIу къыщежьагъ ащ шIулъэгъушхоу и Хэгъэгу ыкIи зэкIэ дунаим афы­риIэр. Икъуаджэ и Лэбэ мэз шхъуантIэу нэр пIэпызыхырэмрэ ихэгъошъхьаIу Iут ижъы­рэ Iуашъхьэмрэ и Хэгъэгушхо иобраз шIагъоу ишIэжь къы­хэнэх. Ащ игупсэ чIыпIэр мэзым пхырычъырэ псы цIыкIоу Улэ кIэлъырыс къуаджэу Улап ары. А чIыпIэр ары ащ ныбджэгъуныгъэ шъыпкъэр ыкIи шIу­лъэ­гъуныгъэ къабзэр зыщызэхи­шIагъэр. «Ныбджэгъур зыщысшIагъэр, шIулъэгъур къызщыущыгъэр сикъуадж» — етхы усакIом. Пстэуми ар къахигъэщын елъэкIы:

Дунаим чIыпIэ дэхабэ, Сэ сэшIэ, хъопсагъоу тет, Ау щыIэп фэдэ Улапэ, Улапэ — сэ сиорэд.

ШIулъэгъум фэгъэхьыгъэ усэхэр IэпэIэсэныгъэ хэлъэу нэплъэгъу дахэкIэ, зы жьыкъэщэгъукIэ усакIом къызэIуехы. Ащ ехьылIагъ «Тарсина, о си Тарсина» зыцIэр. Мыщ угу къе­гъэкIы Сергей Есениным итхыгъэу «Шаганэ, ты моя Шаганэ» зыфиIорэр.

КъумпIыл Къадырбэч иусэхэм гупшысэ куу зэрахэлъыр, шIу­лъэгъур къабзэу къызэригъэ­лъагъорэр, метафорэр фэкъулаеу ыгъэфедэзэ, поэтическэ образхэр икъоу къытынхэ зэрилъэкIырэр тхылъеджэхэм апашъхьэ Бэрэтэрэ Хьамидэ щыкIигъэтхъэу къы­хэкIыгъ.

«Къадырбэч тхылъеджэхэм апашъхьэ усэхэм къащеджэ зыхъукIэ, — етхы Урысыем ипрофессиональнэ литераторхэм я Союз хэтэу Хьаудэкъо Шыхьамызэ, — ежь ицIыфшIыкIэ шъэбэныгъэу хэлъым диштэу, усэу къызаджэрэм гупшысэу хэлъым тегъэпсыкIыгъэу ымакъэ ыгъэпсыщтыгъ: зэм лъхъан­чэу, зэм нахь Iэтыгъэу, зэм пхъэшагъэ горэ хэлъэу. А шIыкIэм тетэу зэо мэхъаджэм цIыф­хэм пщэIэн умылъэкIын хьэзабэу къафихьыгъэм, ащ лажьэ зимыIэу цIыфыбэу хэкIодагъэхэм, а зы унагъом кIэлибгъу-кIэлипшIыр икIыхи, къызэрамыгъэзэжьыгъэм афэгъэхьыгъэ усэхэм къяджэ зыхъукIэ, тхылъеджэхэр рэхьатэу щысынхэ алъэкIыщтыгъэп, зыныбжь хэкIотагъэхэм анэпс къашIуакIощтыгъэ.

Ащ фэдэ пчыхьэзэхахьэ го­рэм тыкъикIыжьызэ Бэрэтэрэ Хьамидэ зигъэсэмэркъэузэ къеIо: «Къадырбэч, джащ на­хьыбэрэ тхылъеджэмэ адэжь уздэтщэжьыщтэп. Тэ ахэр дгъэ­гушIоных, дгъэчэфыных, агу къэтIэтын тэIошъ тахэхьэ, о ахэр къэогъэгъыхэшъ такъы­хэогъэкIыжьы». Мыдрэми (Къа­дырбэчи) сэмэркъэум къыре­гъэгъэзэжьы: «Тхылъеджэм ыгучIэ шъыпкъэ унэсын амали пхэлъын фае».

КъумпIыл Къадырбэч бзы­лъфыгъэм, шIулъэгъум, ичIыгу афэгъэхьыгъэу ытхыгъэ усэхэр удэзыхьыхырэ гущыIэхэу гучIэм къикIыпагъэхэу зэрэщытхэр ары зэ нахь уямыджагъэми, бэрэ гум къызкIинэжьхэрэр.

1976-рэ илъэсым журналэу «Зэкъошныгъэм» «ГъэшIэ напэр къабзэмэ» зыфиIоу Хъут Казбек къыдигъэхьагъэм щыхегъэунэфыкIы: «КъумпIылыр къызтегущыIэрэ бзылъфыгъэхэр IэпэпцIыйхэп, шъорышIхэп, ахэр лэ­жьакIох, щыIэныгъэм ылъапсэ аIашъхьэкIэ агъэчъы, шIу­лъэгъукIэ дунаир къагъэкIэракIэ».

ТхакIом къыгурыIощтыгъ гъа­шIэр шъоупс закIэу зэрэзэхэмылъыр, цIыфым зыгорэм ыгу хигъэкIын, хэукъон зэрилъэкIыщтыр. Ащ илирическэ герой рэхьатыгъор зыфэдэр ышIэрэп, зэфагъэр, шъыпкъагъэр икъукIэ зэригъашIэ шIоигъу, ныбджэ­гъоу заом имашIо щимыухъумэшъугъэм игумэкI хэмыкIэу упчIабэм яджэуап лъэхъу. УсакIом лIы­хъужъныгъэм еплъыкIэ гъэнэфагъэ фыриI, чаныгъэ-блэна­гъэр цIыф пэпчъ къызэрэщежьэрэр, ыгукIэ къызэрэхихырэр итхы­гъэмэ къащеIо. Усэу «Тарихъ лъыхъум сыфэд» зыфиIорэм щыхегъэунэфыкIы чIы къатхэм, мыжъобгъухэм уахътэр къызэрэтфаIуатэрэр. Ежь блэкIыгъэ уахътэм зэрепхыгъэр ыушъэфырэп, пылъ ар зы гъэшIэгъон горэ къыгъотынэу, шIоигъу иошъогу дахэ бзыоу щыбыбы­нэу, ылъэкIырэр зэкIэ ­илъэпкъ фишIэнэу. Фаеп ыкIи лъыхъурэп ар щытхъу лъагэм, ау икIас ащ имэз кIырхэр, икъушъхьэ зэ­кIужьхэр, лъэбэкъу пэпчъ ышызэ, тарихъым лъыхъурэм фэдэу екIу идунай. ТхакIом шIоигъу иуахътэу тарихъ хъущтыр гъэшIэгъонынэу. ЩыIэныгъэм лъэ­бэкъоу щыбдзырэм, Iуагъэу щыпшIырэм, узытет, узыхэт дунаим псэукIэ шъошэ тэрэз зэрэщыуиIэн фаем уарегъэгупшысэ. Ащ цIыфыр егъашIо, елъытэ, еIэты. Ащ ишыхьатышIу зэлъашIэрэ цIыфхэм афи­тхыгъэ усэхэр: «Гъогу» зыфиIоу Долэ Махьмудэ фэгъэхьыгъэр, «Ныбджэгъум дэжь» ыцIэу Къыз­дырмыш Казбек фитхы-гъэр, джащ фэдэу Маяковскэм, Межелайтис, дирижерэу Темыр­къан Юрэ, Бетховен ыкIи «О ухэт, цIыфыр?» зыфиIорэ поэ­мэу ыкъоу Марат афитхыгъэр.

УцIыфмэ гъашIэм пшъэрылъ зэрэщыуиIэн фаер, уичIыгу уригъупчъэу узэрэлэжьэн, ар пщымыгъупшэу къызэрэбгъэ­гъунэн, нахьышIу хъуным узэ­рэпылъын фаер етхы усакIом. ЦIыфыгъэ пхэлъэу узекIоныр, уишIушIагъэкIэ хэтрэ цIыфи ыгу къыдэпщэеныр, къин зытелъым IэпыIэгъу уфэхъуныр зэмыо­кIыжьырэ шапхъэу, бзыпхъэу щытынхэ фаехэу егъэунэфы. Ежь тхакIор зыхэт щыIэныгъэ къызэрыкIор зэмкIэ рэхьатэу, шъабэу, етIанэ ыгукIэ гумэкIэу, гупшысэныр нахь къытекIоу, псынэкIэчъ макъэу ары къызэритырэр. ЦIыфым ыгу къужъIэрысэм фэдизэу eIo, ay ащ ыкIуачIэ хышхом регъапшэ, гур цIыф бгъэгум елъыфэ, къыщытеофэ цIыфым зэфагъэрэ теубытагъэрэ бгъодэлъхэу шIум фэлэжьэн фаеу къыдгурегъаIо.

ЩыIэныгъэм мытэрэзныгъэу хэхъухьэхэрэм янахьыбэр цIыфым къызэрэщежьэрэр, неущ тищыIэныгъэ зыфэдэщтыр тэ къызэрэтэпхыгъэр ыкIи тIэ зэрилъыр усакIом тыгу къегъэ­кIыжьы. ЗэхэшIыкIыр, гукIэгъур зыхэплъагъорэр цIыфыр ары. «Ар бзаджэу хэт къыозыIуа­гъэр?» — еIошъ къэупчIэ.

«Къадырбэч адыгэ литературэм къызыхахьэм, — етхы шIэныгъэлэжьэу ХьакIэмыз Ми­рэ, — иакъылрэ ишэнрэ зэтеуцуагъэу, игущыIэ зынэсрэр ышIэу ипоэзие чъэпхъыгъэкIэ лъэпкъ культурэр къыгъэбаигъ. УсакIом гухэлъ шъхьаIэу зыдиIыгъыгъэр цIыфыр гукIэгъум, дэхагъэм, хьэлэлныгъэм, къэ­бзагъэм, лъэгагъэм афэщэгъэныр арыгъэ…

Уахътэр зэхэфыгъуай ыкIи къэубытыгъуай. БлэкIыгъэр бгъэмысэкIэ зи къикIыщтэп: «БлэкIыгъэр къинэп о бгъэмы­сэн», — еIо усакIом. Ау уцIыфмэ, блэкIыгъэм акъыл хэпхыныр уипшъэрылъ. БлэкIыгъэмрэ къэкIощтымрэ зэзыпхырэ акъы­лыр ЩыIэныгъэм илъэмыджэу зэрэхъун фаер къырегъаIо:

Сежэ, синепэ джа лъэхъанитIур Насып лъэмыджкIэ зэрипх сшIоигъу.

Социологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу, профессорэу АфэшIыжь Тыркубый усакIом фэ­гъэхьыгъэ игукъэкIыжьхэр IэубытыпIэшIухэу къысщэхъу Къум­пIыл Къадырбэч ицIыф шIыкIагъэр, къэзыуцухьэрэ дунаир къызэрэгурыIощтыгъэр нахьы­шIоу зэхэпшIэнхэмкIэ.

«КъумпIыл Къадырбэч икIуа­кIэ, — еIо Тыркубый, — хэти ием емыхьыщырэу гъэпсы­гъагъэ: бзэпсым тетым фэдэу шъабэу кIощтыгъ, ишэн-гъэпсыкIэкIэ рэхьатэу щытыгъ. НахьыбэрэмкIэ гупшысэ горэм зы­IэкIиубытагъэу къыпшIошIыщтыгъэ. Зэщыхьагъу горэм хэлэжьагъэу сыгу къэкIыжьырэп».

Илъэсхэм хэтырэ цIыфи зэ­блахъу, Къадырбэчи щыIэны­гъэм зэрипсыхьагъэр, лъэбэкъу пэпчъ ушэтыпIэ гъэнэфагъэ зэ­рэфэхьущтыгъэр, еджапIэр, пед­училищыр, дзэ къулыкъур — зэкIэ ахэр гъашIэм гъозэпIэшIоу зэрэщыриIагъэхэр пкIэн­чъэ хъугъэп. Ар дэгъоу нэужкIэ иусэхэм къащиушыхьатыжьыгъ.

«Къадырбэч еджапIэм щеджэщтыгъ усэ зэхэлъхьанымкIэ зиушэтэу зырегъажьэм, — еIо АфэшIыжьым. — КъуаджэмкIэ игъунэгъоу, илъэситIу горэмкIэ ежь нахьыкIэу Къыздырмыш Казбек а уахътэм «усэкIо ныбжьыкIэкIэ» алъытэщтыгъ. Джа­рэущтэу литературэм пыщэгъэ кIэлэкIитIум поэзиер шIу зэра­лъэгъурэм зэныбджэгъу ышIыгъэх. А нэбгыритIур емыджа­гъэу усэхэр зыдэт тхылъ гори библиотекэм къычIэмынэгъагъэу ары сызэреплъырэр. Ащ ишIуа­гъэкIэ ахэм Пушкиным, Лермонтовым, Есениным, Маяковскэм ыкIи нэмыкIхэм щыIэныгъэ гъогоу къакIугъэр игъэкIотыгъэу ашIэщтыгъ, яусаби езбырэу къаIон алъэкIыщтыгъ».

БэшIагъэу гу лъатагъэу щыт поэзием фэщэгъэ цIыфхэр чIыопсым агукIэ зэрэпэбла­гъэхэм. КъумпIыл Къадырбэчи джащ фэдагъ. Ащ бэрэ икIо­пIагъэх псыхъохэу Лабэ, Улэ, СултIан Къалыщджэрые ищагушхо къыгъэгъунэщтыгъэ чIыпIэм итыгъэ Iошъхьэ цIэрыIоу къоджэдэсхэр зэрыгушхощты­гъэхэр. Ахэр шIу зэрилъэгъущтыгъэхэм ишыхьат иусэхэм ащыщхэм а чIыпIэхэм псэ къа­зэращыпигъакIэщтыгъэр. Уахътэ иIэу къызыщыхэкIырэм Улэ­пэ Iуашъхъэм тетэу сыхьат пчъа­гъэрэ къуаджэм ихьанэ-­гъунэхэр къыплъыхьаныр Къадырбэч икIэсагъ. Ахэм инэ­плъэгъу къащыридзэрэ чIыпIэ дахэхэр, къоджэдэс чанэу ащы­лажьэхэрэр ары идунэезэхашIэ, ифилософие лъапсэ афэхъугъэхэр. НэмыкIэу къэпIон хъумэ, къызщыхъугъэ ихэгъэгу цIыкIу къыхилъхьэгъэ къарыур ары итворчествэ ылъэ тезыгъэ­уцуагъэр. Шъэбагъэ зыхэлъ лиризмэр, игупсэ къуаджэ — зихэгъэгу (республикэм) фэ­шъыпкъэ цIыфэу ыпкъ зыщиуцуагъэм афыриIэ шIулъэгъоу сыдигъокIи мыупабжьэщтыгъэр, шIулъэгъу хэушъхьафыкIыгъэу къэзылъфыгъэ янэ фыриIэр... бэ зигугъу къэпшIынэу щыIэр. Джащ фэдэ цIыфыр ары зи­къуаджэ Париж фэзыгъэдэн зылъэкIыщтыри.

Къадырбэч изы нэшанэ горэм иныбджэгъухэм анаIэ тырадзагъэу щытыгъ. Къалэм дэсмэ зэрэщытым фэмыдэу Улапэ щыIэ зыхъукIэ ар нахь Iупэ-бзэпагъ, нахь чэфыгъ, ыгу тIупщыгъэ хъущтыгъ, зыIукIэрэ цIыфхэм сэмэркъэу дахэ адишIыщтыгъ.

Къадырбэч зышIэщтыгъэ пстэуми зэрэхагъэунэфыкIы­рэмкIэ, ыIуагъэм ныбжьи епцIыжьыгъэп. ИгущыIэ ар сы­дигъуи фэшъыпкъагъ. ЦIыфкIэ зызылъытэжьырэ пстэури ащ фэдэу щытын фаеу шIошъхъуныгъэ иIагъ.

Ятэ заом зэрэхэкIодагъэр усакIом лъэшэу къин къыщы­хъущтыгъ. Ар ренэу зэхишIэрэ гуузэу къыздырихьакIыщтыгъ. ДзэкIолI ныбжьыкIэу, лIыхъужъ фэхыкIэу, игъонэмысэу заом хэкIодагъэхэм ацIэкIэ ащ ытхыгъ поэмэу «Гугъэ» зыфи­Iорэр. Фэхыгъэ дзэкIолIым ихьадэ чIым чIэлъ, ау ащ ыпсэ иIа­хьыл-благъэхэм, янэ ягъусэу къадекIокIы. УсакIор ренэу фэзэщы ятэжъ ышIыгъэгъэ чэлым, ащ чIэлъэу гъэмэфэ чэщ жъоркъым хьантIаркъохэм якъэ­къэ макъэ ыгъэшъхьаукъэзэ хэчъыежьыщтыгъ. Ары анахь кIуачIэ зиIэу къытлъигъэIэсын ылъэкIыгъэмэ ащыщэу плъытэмэ хъущт усэхэу «Сятэ исурэт», «Тятэ фэсэтхы» зыфиIохэрэр.

Ятэ имыIэжьэу къэнэгъагъэти, ицIыкIугъом къыщегъэжьагъэу ныр усакIомкIэ янэ къодыягъэп, ар ятэуи къэтэджыгъ, ащ ыпIугъ, ылэжьыгъ, ылъэ тыригъэуцуагъ. Ным ехьылIэгъэ усэу ытхыгъэхэм гум куоу къы­нэмысэу зыгори ахэтэу пфэ­Iощтэп. «Ным ыIэхэр», «Ным иорэдхэр», «Ным ишIулъэгъу», «Ныр опсэуфэ», «Ныхэм яхьы­лIагъ» ыкIи нэмыкIхэми тхылъеджэхэр ащыгъуазэх. Ары, КъумпIылым ипоэтическэ гу­пшысакIэ икъэкIопIэ шъхьаIэхэм ащыщ ным иобраз. Зэпымыужьэу ащ ымыгъэшIэгъон ылъэкIыщтыгъэп щэIагъэу ным хэлъыр, шIушIэным ыгукIэ зэ­рэфэщэгъагъэр, ыIэхэр Iоф­шIэн горэм ренэу зэрэпылъыгъэхэр. Ныр усакIомкIэ гуфэбэныгъэ гъунэнчъэм икъэкIуапI, егъэшIэрэу ыгу къинэжьыщт шIэжь.

УсакIоу Ожъ Аскэрбый итхыгъэ зэрэщыхигъэунэфыкIы­рэмкIэ, «Къадырбэч икъуаджэ бэрэ кIоныр икIэсагъ, ащ дэс нэжъ-Iужъхэм, кIэлакIэхэм, кIэ­лэеджакIохэм заIуигъакIэщтыгъэ». ШIулъэгъоу икъуаджэ фыриIагъэм ишыхьат «Къалэм сыдэсми, сыгурэ сыпсэрэ чы­лэжъым дэлъ» мызэу, мытIоу ащ Ожъым зэрэриIощтыгъэр.

Хэтрэ цIыфи опсэуфэкIэ насыпыгъэу зыфилъэгъужьырэр шIугъэу, дэхагъэу зыфэлэжьагъэр хьаулые мыхъугъэу, ащ гъэбэжъу чылапхъэ къызэри­тыгъэр ышIэ зыхъукIэ ары. Къадырбэч фэгъэхьыгъэу мы гупшысэм укъекIолIэн зыхъукIэ, ар цIыф насыпышIомэ зэращыщыгъэм уеджэнджэшыжьынэу щытэп. Ащ иусэ сатырхэм уяджэ зыхъукIэ, зэман чыжьэхэр нэгум къыкIэтаджэх, ижъыкIэ щыIэгъэ адыгэхэм зэхэтыкIэу яIагъэр, ахэр зыфэдагъэхэр, япсэукIагъэ, цIыфыгъэ дахэу адыгэ лъэп­къым хэлъыгъэр, шIэны­гъэм зэрэфэбанэщтыгъэхэр къыриIотыкIынхэр фызэшIокIыгъ.

Адыгэ усэкIо чъэпхъыгъэу КъумпIыл Къадырбэч иусэхэмрэ ипоэмэхэмрэ зыдэт тхылъ пчъагъэ Адыгэ Республикэм итхылъ тедзапIэ къыщыдэкIыгъ. Къызыхъугъэр илъэс 75-рэ зэрэхъугъэм епхыгъэу изэхэугъоегъэ тхыгъэхэр зыдэт тхы­лъитIу къыхаутыгъ. Апэрэ тхы­лъыр 2009-рэ илъэсым, ятIо­нэрэр 2011-м. Апэрэ тхылъыр — «Усэхэмрэ орэдхэмрэ», ятIо­нэрэр — «Усэхэмрэ поэмэхэмрэ».

УсакIом ытхыгъэхэм художественнэгъэ ин, гупшысэ куу зэрахэлъым, бзэ къэбзэ дахэу удэзыхьыхырэмкIэ зэрэтхыгъэм, рифмэрэ ритмэрэкIэ зэгъэпэшыгъэхэу зэрэщытхэм яшыхьат тикомпозиторхэм ахэр мэ­къа­мэм зэрэрагъэкIухэрэр. Ипоэзие къыщыхэщырэ нэнашэу щы­тыр ар лиричнэу зэрэгъэпсыгъэр, гражданственнагъэ зэрэ­хэлъыр ары.

КъумпIыл Къадырбэч къыз­хэкIыгъэ лIакъом, лъэпкъым, икъоджэгъухэм лъэшэу агъашIо, осэшхо фашIы. Сыда зыпIокIэ, ар зэрэусэкIо дэгъум нэмыкIэу, ицIыф гъэпсыкIэкIэ, изекIо-кIэ-шIыкIэхэмкIэ, ыпкъышъол игъэпытэнкIэ зыфэдэ къэмы­хъугъэ лIэблэнагъэрэ акъылрэ хэлъыгъэх. Ащ гъогу удыте­хьанкIэ, укIыгъоу цIыфхэм уахэхьанкIэ фэдэу шъуашэу, ынаIэ къыптыригъэтынэу, уигъэ­шIонэу бгъотыщтыгъэп. ИIофшIэгъухэмкIэ, иныбджэгъухэмкIэ, иIахьылхэмкIэ гукIэгъушхо хэлъыгъ, ащ ицIыфыгъэкIэ агу къыщэфын ылъэкIыщтыгъ, арэуи къысшIошIы лъытэныгъэ ин зыкIыфашIыщтыгъэр. Ар Улапэ узыдахьэкIэ псынкIэу нафэ къыпфэхъу. ЗыфатIорэр икIэлэгъу зыщыкIогъэ урамым усакIом ыцIэкIэ зэреджагъэхэр ары. Джащ фэдэу щысэу къэпхьын плъэкIыщт къоджэ еджапIэм ыцIэ зэрихьырэр. Мыщ дэжьым къыщыхэзгъэщы сшIоигъу илъэс къэс игъэкIотыгъэу итворчествэ фэгъэхьыгъэ Iофыгъохэр Улапэ игурыт еджапIэ зэрэщызэхащэхэрэр. Мыщ къыщызэIуахыгъ литературэмкIэ музееу усакIом ищыIэныгъэ гъогу къэзыIотэрэ тхыгъэхэр, ыгъэфедэщтыгъэ пкъыгъохэр, итхылъхэр зычIэлъхэр.

Теубытэгъэ ин хэлъэу къэтIон тлъэкIыщт КъумпIыл Къадырбэч ипоэзие имэхьанэкIэ непэрэ уахътэм диштэу зэрэгъэпсыгъэр. Непэ къэралыгъор нахь зыфэгумэкIэу, ынаIэ нахь зытыри­гъэ­тыхэрэр мылъкурэ лъэкIрэ цIыфхэм яIэныр ары. Ау сыд фэдиз мылъку зэхиугъоягъэми, цIыфымкIэ анахь мэхьанэшхо зиIэу Къадырбэч ылъытэрэр моральнэ пытагъэрэ цIыфыгъэрэ хэлъынхэр ары. УсакIом анахь шIогъэ инкIэ хэти фиушIошIырэр цIыфхэр шIу плъэгъунхэр, ахэм пфэлъэкIырэмкIэ цIыфыгъэ адызепхьаныр ары, обществэми, къэралыгъоми акIуачIэу, алъапсэу ары хъурэри.

УсакIор итворческэ кIуачIэ нахь зыкъызыщызэIуихыгъэ уахътэм, 1990-рэ илъэсым ишы­шъхьэIу мазэ дунаим ехыжьыгъ. Ауми, ащ ышIэнэу игъо зыфифагъэмкIэ я XX-рэ лIэшIэгъумкIэ адыгэ поэзием чIыпIэ гъэ­нэфагъэ щиубытыгъ. «ЦIыфэу ущыIэным къикIырэр: Пхэлъыныр ары цIыфыгъэ».

ШэкIо Мир. ШIэныгъэлэжь.