Лъэпкъ Iэпэщысэхэм яшIын пылъ IэпэIасэхэм я Ассоциацие республикэм илъэситIу хъугъэу щызэхэщагъ. Ащ нэбгы­рипшI фэдиз хэхьэ. Ассоциацием ипащэр ПIатIэкъо Айдэмыр.

Кушъэм, Iанэм, пхъэкIычхэм, шыкIэпщынэм, адыгэ шъуашэхэм яшIын зыIэ къихьагъэхэм япчъа­гъэ бэп, ау мыщ фэдэ IэпэIэсэныгъэ зыхэлъхэр нахьыбэ хъуныр, ахэм IэпыIэгъу ягъэгъо­тыгъэныр, Iэпэщысэхэм яшIын жъугъэу цIыфхэм аIэкIэгъэхьэгъэныр ары пшъэрылъ шъхьаIэу зэхэщэгъэ купым зыфигъэуцужьырэр.

Ащ хэтхэм ащыщэу непэ нэIуасэ шъузфэтшIыщтыр ТIэшъу Нурбый. Джамбэчые къыщы­хъугъ, Мыекъуапэ щэпсэу, пхъэ­шIэным ицIыкIугъом щегъэжьагъэу пылъ.

ТIэшъу Нурбый:

«Тятэ, тятэшхэм къаIэпыт­хыгъ пхъэшIэныр, чылэм щытлъэгъугъ. ЕджапIэм, труд урок­хэм щытагъэшIагъэри хэт. Радиотелемеханикэр ДОСААФ курс­хэм къащысыухыгъ. Ау сыгу фыщылъыгъэп, бэрэ Iоф рысшIэнэу хъугъэп. Апэрэ пкъы­гъоу бзыу набгъор пхъэм хэсшIыкIыгъагъ, ар Джамбэчые еджапIэм сычIэсэу сшIыгъагъэ. Сятэшыпхъур дэгъу дэдэу дэщтыгъэ. Дэрэ машинкэу иIагъэм итепIо къысити, бзыу набгъом ыкIыб хэсыбзыкIыгъагъ. Джар еджэпIэ щагум щыпыслъхьэгъагъ. IэкIэ пшIырэм фэдэ щыIэп!»

Радиотелемеханикэм фе­джэгъэ ТIэшъу Нурбый АР-м и Лъэпкъ театрэ 1979 — 1982-рэ илъэсхэм звукорежиссерэу Iоф щишIагъ. Ау Тхьэм къыхилъ­хьэгъэ сэнаущыгъэр апшъэ хъу­гъэ — лъэпкъ Iэпэщысэ зэ­фэшъхьафхэм яшIын къыз­Iэ­кIигъэхьагъ.

ТIэшъу Нурбый:

«Лесокомбинатым щезгъажьи бэ Iофэу сшIагъэр, ащ ыуж я 90-рэ илъэсхэм кооперативхэр къежьэгъагъэх, пчъэхэр сшIыхэу сыублагъ. Чэчэным, Тюмень тшIырэ пчъэхэр зэращэхэрэр кIалэу тщызыщэфыщтыгъэхэм къаIощтыгъэ. Джащ тетэу псэолъэшIынми, адыгэ Iэпэщысэхэм яшIыни ахэщагъэ сыхъугъ. КIэлэцIыкIухэм зыгорэ ядгъашIэмэ, зыгорэ ядгъэлъэгъумэ ишIуагъэ къэкIощт. Еджа­пIэхэм ар ачIалъхьэмэ, IэпэIа­сэхэр нахьыбэ хъущтых. ЦIыфы пэпчъ зыгорэ хэлъ, ар къэбгъэ­ущын фае. Тилъэпкъ къэзыгъэ­дахэрэр тиIэшIагъ, лъэпкъым зыгорэ къыфэнэн фае».

IэпэIасэ пэпчъ иунэ ныбжь иIэу, ыгъэлъэпIэрэ пкъыгъо зэ­рилъым мызэу, мытIоу тыри­хьылIагъ. ТIэшъу Нурбый фэдэ пкъыгъоу зэрыгушхорэр илъэсишъэрэ шъэныкъорэ зыныбжь адыгэ Iанэр ары.

ТIэшъу Нурбый:

«Мыр Бгъуашэхэм, тятэшым игуащэ иягъ».

Нурбый Iэнэ цIыкIур къеIэты, къызэпырегъазэ, Iэнашъхьэри, ылъакъохэри къытегъэлъэгъух. Пхъэм ышъо къыхэмыщыжьэу, ныбжь зэриIэр къэлъагъоу Iэнэ цIыкIум илъэсишъэрэ шъэны­къорэм инэпэеплъ телъ.

ТIэшъу Нурбый:

«ТыцIыкIоу яунэ бэрэ тихьэщтыгъ, слъэгъущтыгъ. Зэрэжъы дэдэр къыхэщэу бэ тещэягъэр Тхьэр зэуагъэм — ощи, сыди. Сшыпхъу ипшъэшъэжъые къыратыжьыгъагъ. БэшIагъэу мы Iэнэ цIыкIум сызэрэлъыплъэрэр ыкIи къыситыжьы зэрэс­шIоигъор зесэIом, «Адэ дэгъуба, Нурбый, штэ!» ыIуи, джащ тетэу сштэжьынэу хъугъагъэ. Сыукъэбзын сIуи, етIанэ «мыщ фэдиз зыныбжьыр, мыщ фэдиз зэIагъэр сыдэущтэу зэщыз­гъэкъощта?» сIуи, къызэтезгъэ­нагъ. Ыныбжьи елъытыгъэу дахэ, хъопсагъо, зесэхьэ, хэти есэгъэлъэгъу, Iанэ зышIыхэрэмкIэ шэпхъэ техыгъошIоу щыт».

ТIэшъу Нурбый пцэжъыяшэп ыкIи шакIоп, арэу щытми, икIыщ ащ уезыгъэгуцэфэрэ пкъыгъо шIыгъэхэр щыплъэгъущтых. ПцэжъыякIэхэр гъэIагъэу пхъэ хъурэе хэгъэчъыгъэмэ атегъэпкIагъэхэу, гъэшIэгъонэу, псым хэпкIэжьырэ пцэжъыем фэдэу, къэлъагъох. Псэушъхьэ бжъа­къохэм ахэшIыкIыгъэ пылъапIэхэр зэтефыгъэх. Къушъхьэ пчэн зэфэшъхьафхэм, шъыхьэ­хэм ябжъакъохэм ахэшIыкIы­гъэхэри ахэм ахэтых. Мэзым фыкъуагъэ щыхъугъэ псэушъхьэ­хэм къатырахыгъэ бжъэхэр Iэ­пэIасэм ымыгъэхьаолыехэу цIыфым къышъхьапэнэу ешIых.

ТIэшъу Нурбый:

«Упцэжъыяшэ хъумэ, уцIыф гупсэфын фае. Сэ ащ фэдэу сыщытэп. (Нурбый мэщхы.) Ренэу зыгорэм сылъэхъу, зыгорэм ыуж сит».

— Адэ плъэкъоцIэ шъып-къэ тефэу ошакIуа? — Нурбый зыщыщ шъыпкъэхэр къезгъэIуатэ сшIоигъоу упчIэр есэты.

ТIэкIуи къызэрехьылъэкIырэр къыхэщэу, IэпэIасэм илIэкъо тарихъ къэбарэу пылъым тыщигъэгъозагъ. ТIэшъу лъэ­къуацIэр ахьы шъхьае, ШакIо лIакъом къыхэкIыгъэх. 1914-рэ илъэсым Чабэм щыIэгъэ ятэ­жъэу Азэмат, Хэгъэгу зэошхом хэлэжьэгъэ ятэу Мыхьамодэ япкъыгъохэу унэм къинагъэхэр зэрагъэлъапIэхэрэм фэдэу, яосыетхэри агъэцакIэх. Ахэм атекIыгъэ зэшиплIырэ зэшы­пхъуищырэу псэухэрэм аIэ къи­хьашъущтыр пстэури уп­чIэ­жьэгъу зэфэхъухэзэ агъэцакIэ. Ар Нурбый къегъэшъыпкъэжьы. Заом зэрэIутыгъэм емы­лъытыгъэу, ятэ дэщтыгъэ ыкIи гъучI къэмланхэу дзэкIолI шхыныр зэрылъыгъэхэм лэгъупы­жъыехэр ахишIыкIыщтыгъэх. Ахэр шхынкIэ зэблихъужьыщтыгъэ. «Заом уIэгъэ хьылъэ зыщэхъуми, кIуачIэкIэ зэрэфырикъугъэр Iазэхэм агъэшIагъощтыгъэ», — еIо Нурбый.

Пстэуми апшъэ кIуагъэр ежь ышъхьэ нэмыкI зыми щымыгугъэу, Iэ­кIэлъ сэнаущыгъэр ымы­гъэ­кIо­дэу, ар къызфигъэфедэн зэрилъэкIыгъэр ары.

ТIэшъу Нурбый:

«ШакIо лIакъоу тыкъызте­кIыгъэр унэгъо 30-мэ къагъэ­псыщтыгъэ. Тэлаум (холерэм — Т. З.) илIыкIыгъэх. Зы бзы­лъфыгъэ лъэрымыхьэ цIыкIум тытекIыжьыгъ, илI щымыIэжьэу, сабыир ышъо хэлъэу. ЩыIэныгъэр ащ щыухыгъэ хъу­рэп ныIа. ТIэшъумэ якIалэ горэм ыщэжьыгъагъ. Тятэшыпхъуи, тятэши алъэкъуацIэхэр зэблахъужьыгъагъэх, ау тятэ заом къызекIыжьым ылъэкъуацIэ зэблихъужьынэу хъугъэп. КГБ-м къыфидагъэп. Тэ ТIэшъоу тыкъэнагъ. Джамбэчые ШакIохэр тызыунагъу. Зы тэтэжъ тызтекIыгъэр».

Унэгъо пкъыгъо хьалэмэтхэр Нурбый зэриухъумэрэм фэдэу, ежьми иIэпэIэсэныгъэ къызщылъэгъорэ Iэпэщысабэ ешIы, ахэр зэрэзэбгырыкIырэм имызакъоу, тарихъым къыхэнэщтхэри ахэтых.

ТIэшъу Нурбый:

«Сыд фэдэри нахь дахэ зэ­рэсшIыщтым сыпылъ. ХьакIэ зиIэ щыI, хьакIэщхэри арагъэшIых, дэгъуба паIо, кIако, шхонч пыплъэщтхэмэ мыщ фэдэ пы­лъапIэ уиIэныр?! — Нурбый псэушъхьэ зэфэшъхьафмэ абжъэмэ ахэшIыкIыгъэ пылъапIэхэр къештэх, къытегъэлъэ­гъух. — Мары мыр шъыхьэм ыбжъ, тимэзхэм ахэс кавказ шъыхьэм фэд, сыда пIомэ сыбыр шъыхьэхэм абжъэхэр псыгъох. Мыдрэ бжъэкъо шIуцIэр псэушъхьэр кIэлакIэзэ тыраутыгъэгъэн фае. Ежьашъоу щытыгъ, зыгорэм сылъэхъу зэпытба, натрыф дагъэкIэ зысэлъэ­кIым, шIуцIэ хъужьыгъэ. Джы сщэщтэп. Бэрэ чIыопсым хэлъмэ бжъэр мачэ, унэм илъы хъумэ чэрэп».

Нурбый зэIэбэкIышъ, мэкIаим пылъагъэу къэбыжъыем хэшIыкIыгъэ остыгъэ, ыкIоцI шэко остыгъэ ибгъэуцон плъэкIынэу, къештэ. «Тиунэкъощэу ТIэшъу Руслъан «кино тетэхышъ» ыIуи, пкъыгъохэр сIихыгъагъэх агъэфедэнхэу, шъо пхъэнтIэкIури ахэтэу. Джы ахэр сэ пкъыгъо гъэшIэгъонхэу къысфэнэщтых, адыгэ кином щагъэфедэгъа­гъэхэу».

ИIэпэщысэхэр зыщишIырэ кIыщ шъыпкъэми Нурбый тычIищагъ. Пхъэ сапэр мэкIайхэм Iужъоу ателъ IэпэIасэр бэрэ мыщ зэрэщылажьэрэм ишы­хьатэу. Пхъэ цуакъэхэр дэп-къым кIэшIагъэх, пхъэ упсэфэ хъураехэр джэхашъом алырэгъоу телъых, кушъэ лъэкъо ныкъошIхэр мэкIаим егъэкIугъэх. Пчэн лъэкъо уфагъэхэр зытелъ Iанэм Нурбый екIуалIэ, язырэр къыхехышъ, икъэбар зэфэхьысыжь къыфешIы: «1914-рэ илъэсым Чабэм щыIэгъэ сятэжъ мыщ фэдэ пылъапIэ пчэн лъакъом хэшIыкIыгъэу къыздихьыжьыгъагъ. КъыдгурыIорэ щымыIэу, тыкIалэзэ, ар сIэкIэкъутэнэу хъугъэ. Арыти, нэужым сшIыжьыгъэ. Адыгэмэ яхьакIэщхэм мыщ фэдэ пкъыгъуабэ ащагъэфедагъ. Тисабыйхэм джар ащымыгъупшэу, IэпэIэсэныгъэу пылъри зэра­гъашIэзэ, ахэлъынэу сыфай!»

Лъэпкъ IэпэIасэхэм яджэма­къэ къызэхахэу лъэпкъ Iэ­мэ-псымэхэм яшIын еджапIэхэм зачIалъхьэкIэ, лъэпкъ сэнау­щыгъэхэм зыкъызэраIэтыжьыщтым щэч хэлъэп.

Тэу Замир. Адыгеим изаслуженнэ журналист.