Тхьабысымэ Умарэ фэдэ цIыфыр лIэшIэгъум зэ Тхьэм къегъэхъу. Тын лъапIэу ащ къыфэкIогъэ зэчыир дунаим тетыфэ орэд дэхабэкIэ илъэпкъ етэжьыгъ.

Умарэ иорэдхэр щыIэныгъэу къызхэхъухьагъэм, лъэхъанэу зыщапIугъэм, гъогоу къыкIугъэм къахэкIыгъэх. Лирикэ шъэбагъэу ахэм ахэлъыр гум пхырэкIы, уагъэгушIо, уагъэгупшысэ, нэ­шхъэеуи уашIы. Лъыр къыдэзыфыерэ къэшъо ритмэм зыритыкIэ, укъыгъашъоу пчэгум укъырещэ. Ары, иорэдхэр зэхэзыхырэ пэпчъ ахэм зыкъащишIэ­жьэу, ежь фитхыгъэхэу къызыкIыщыхъурэр.

Тхьабысымэ Умарэ итворческэ хъарзынэщ зычIэлъ Адыгэ радиом сычIэхьагъ. Тикомпозиторхэм, орэдусхэм яорэдхэр зэгъэфагъэхэу зытетхэгъэ картотекэр къэсштагъ. Умарэ итхы­гъэхэр зыдэлъыр къахэщэу Iужъу. «Солдатым иписьмэ», «Хьабидэт иорэд», «Мэлахъом иорэд», «О унитIу», «Адыгееу сигупс», «Орэдыр о зигъэгъус», «Къуаджэхэм яорэд», «Синан»… бэ. Зэпырысэгъазэшъ, зы орэдым адрэр пщигъэгъупшэу, зым нахьи зыр нахь дахэу, орэды­шъохэр стхьакIумэ щызэблэкIых. Тхьабысымэ Умарэ пщынэ макъэр зэрыIукIырэ унагъо къи­хъухьагъ. Наукэм непэ зэрилъы­тэрэмкIэ, сабыеу ным ышъо хэ­лъым макъэхэр зэхехых, зэ­хешIэх. Арэу щытмэ, Умарэ къэмыхъузэ ащ кIэдэIукIэу ригъэжьэгъагъэн фае. Яунэ пщынэ илъыгъ, ышыпхъу нахьыжъэу Кацэ пщынэо Iэзагъ. Къызэра­IотэжьырэмкIэ, сабый цIыкIум апэрэ Iэбжъэнэжъыеу янэу Цацэ пиупкIыгъэхэр пщынэ ныбэм дидзэгъагъэх. Ащ къикIыщтыгъэр сабыеу къэхъурэр пщынэо цIэ­рыIо хъунэу ары. Умарэ пщынэм зытеIабэм сабый дэдагъ, янэ пщынэр ыкокI зыригъэуцокIэ, пщынашъхьэм дэплъыеу лъэгагъэ. Джыри къэмыгущыIэзэ, Iэпэ зырызэу теIаби «ХьакIулащэр» апэу къыхыригъэщыгъагъ. Пшъэ­шъэжъыеу къызэкIэлъыкIуагъэмэ апэкIэ унагъом шъэожъыитIу шIолIэгъагъэти, ахэм ауж къи­кIыгъэ шъэожъыем тыр лъэшэу щыгушIукIыгъагъ.

1919-рэ илъэсым шышъхьэIум и 16-м къуаджэу Фэдз Тхьабысымэ Умарэ къыщыхъугъ. Лэ­жьэ­кIо унагъом къихъухьэгъэ шъэожъыем ятэ шъхьамысэу хъызмэт зехьаным, мэлэхъоным, шыр бгъэIорышIэшъуным афи­гъасэу къэтэджыгъ. Ащ кIыгъоу пщынэм янэ шIулъэгъоу шъэо­жъыем фыригъэшIыгъэми зэ­кIэ­мэ гу лъатэгъагъ. Унэр зэ­гъокI зыщыхъурэм пщынэр къы­штэмэ, къыригъаIоу фежьэ.

«Илъэситф сыныбжьыгъ, — игукъэкIыжьхэм къащеIо Умарэ, — сшыпхъу нахьыжъэу Кацэрэ сэрырэ пщынэм нахь дэгъоу къезыгъаIорэмкIэ тызызэрагъэ­нэкъокъум. Сэ нахь дэгъоу къез­гъаIоу сыкъыхахи, пщынэр Кацэ къыситыжьыгъагъ. Ащ ыуж тиунэкъощхэм, сикъош нахьыжъхэм сIапэ аубытымэ, кIапщэхэм сызыдащэу рагъэжьэгъагъ. Орэдыжъэу, къэбарэу ащ къыщаIощтыгъэхэм сыгу рихьэу сядэIущтыгъ. Илъэсибгъу сыныбжьыгъ апэрэ джэгур зысэгъэджэгум».

ЕджапIэм Умарэ зычIахьэкIэ, самодеятельностым чанэу хэлажьэу регъажьэ, сэнаущыгъэ зэрэхэлъыр къыщэлъагъо. Мэкъамэу зэхихырэм хигъэхъожьэу, импровизацие гъэшIэгъонхэр зэришIыхэрэм ишIуагъэкIэ пчы­хьэзэхахьэхэм, джэгухэм арагъэблагъэ.

Умарэ ыцIэ арапыбзэм къы­хэкIыгъэу адыгабзэкIэ «щыIэ­ныгъ», «псэ пыт» къикIырэр. Ар шъыпкъэу щытмэ зыщаушыхьатырэ зэо машIом Iухьагъ. Къалэу Валдай заор щыригъажьи, пхъэ­шагъэрэ лIыхъужъныгъэрэ щызэрихьэу Умарэ пыим псэемыблэжьэу пэуцугъ. УIэгъэ пчъагъэ къытыращагъ, аужырэм, Берлин нэсыгъэхэу лIапIэ ифэгъагъ. Жьы хэмытыжьэу Умарэ мэфи­тIурэ щылъыгъ. Щымыгугъыжьхэу агъэтIылъыжьынэу зырахьыжьэм, ынапIэ къызэтырихыгъ. Врачэу операцие хьылъэр зышIыгъэ Зинаида Гордиевскаям Умарэ ащ къызэрелыжьыгъэр ыгъэшIагъоу къытхыжьыгъагъ: «Ащ фэ­дэу мэшIуащэм ныбэ кIоцIым къыщикIухьагъэу, зэхитхъыгъэу слъэ­гъугъагъэп. Лъы пцIагъэм кIэтIыйхэр уигъэлъэгъущтыгъэ­хэп». Умарэ джыри лъэпкъым фишIэн фаеу ыпэ илъыгъэр арын фае ыпсэ пытэ щыIэныгъэм зыкъыхигъэнэжьи, Тхьэм къызкIигъэнэхъэжьыгъэр. Сыд фэдэрэ уIагъэ къытефагъэми, ар апэ затхъощтыгъэр ыIэхъуамбэхэр ары, ахэр орэпсаухи, нахьыбэ зыми фэягъэп. Заор заухыкIэ музыкальнэ училищым чIэхьа­жьынышъ, музыкэм ишъыпкъэу феджэным кIэхъопсыщтыгъэ. Топыр къызыщыоу, дунаир зыщыкъутэжьырэм пщынэр ыгъэтIылъыгъэп. Зэпыугъо уахътэ къызщыхэкIэу, Iэмэ-псымэ горэ зыщигъотырэм къыштэти, орэдхэр къафиIомэ, къыдыригъэ­Iожьызэ, дзэкIолIхэм агу къыдищаещтыгъ. Ащ фэдэ горэм дивизием икомандир гитарэ макъэр къыздиIукIырэм къы­Iухьагъ. Гитарэ нэтхъэ-патхъэм бзэпсыхэр имылъыжьхэу орэд къыдэзыIорэ кIалэм дзэкIолIхэр къепчъэкIыгъэхэу ылъэгъугъ. Ащ фэдэ макъэм ублэкIын плъэ­кIынэу щытыгъэп. Къызеухым, генералыр Умарэ къыкIэры­хьагъ: «Сыдэу уигитарэ теплъаджа, нэмыкI щыIэба?» — къеупчIыгъ. «Пщынэу къыздесхьыжьэгъагъэм топыр къытефи, зэхикъутагъ», — риIожьыгъ. Ащ ыуж Умарэ уIэгъэ хьылъэхэр телъэу госпиталым зэрэчIэлъыр генералым зызэхехым, аккордеон кIэпс къыфихьи, ыдэжь къэ­кIуагъ: «Узэрэзэуагъэр икъущт, джы мы аккордеоныр мамыр Iашэу пушкэм ычIыпIэкIэ пIы­гъынэу къыосэты» ыIуи, артвзво­дым икомандирэу лейтенантэу Тхьабысымэ Умарэ къыриты­гъагъ. Джа аккордеоныр ыIыгъэу, орден, медаль пшIыкIузыр ыбгъэ­гу къыхэжъыукIэу Умарэ къуаджэм къэкIожьыгъ.

Зипсауныгъэ зэщыкъогъэ Умарэ къарыукIэ Iоф ышIэшъу­нэу щытыгъэп. Фэдз библиотекэм, клубым Iоф ащишIагъ, нэужым Кощхьаблэ культурэм и Унэу дэтым художественнэ пащэу агъакIо. Аккордеоныр ыIыгъ, адыгэ пщынэ цIыкIум къымытыщтыгъэ мэкъэ зэтекI пчъагъэр ащ къырегъэкIы. Къэшъо мэкъамэхэр нахь инэу зэкIещых, импровизацие гъэшIэгъонхэр ешIых. ШIэх дэдэу пщынэо ныбжьыкIэм ыцIэ хэкум щызэлъашIагъ, тыдэкIи къырагъэблагъэ, джэгухэр егъэджэгух.

Джащ фэдэу зигугъу ашIырэ пщынэо Iазэм КIэрэщэ Тембот рихьылIагъ. Сэнаущыгъэу ылъэ­гъугъэм иинагъи, зэрэхъун ылъэ­кIыщтри псынкIэу къыгурыIуагъ. Умарэ зыдимышIэжьэу хэлъ IэпэIэсэныгъэр хилъэгъукIыгъ, «Орэдхэр зэхэплъхьанхэ, птхынхэ зэрэплъэкIыщтыр къыпхэщы. Ощ фэдэу заом къикIыжьыгъэу усэкIо ныбжьыкIэ къытфэкIожьыгъэу Мыекъуапэ щэлажьэ. Жэнэ Къырымыз ыцIэр, заом фэгъэ­хьыгъэу усэ дэгъухэр етхых. ШъузэIукIэу а лъэныкъомкIэ Iоф зэдашъушIэмэ, сэгугъэ орэд дэ­гъухэр къыжъудэхъунхэкIэ. Мые­къуапэ укъэ­кIожьэу ущылажьэми, уиIофхэр нахь псыкIэу лъыкIотэных» риIуагъ.

Джащ къыщегъэжьагъэу Умарэ итворчествэ КIэрэщэ Тембот лъыплъэу ригъэжьагъ. ЗэриIуагъэуи бэ темышIэу зэIу­кIагъэх. А мафэр анахь мэфэ гушIуагъоу Тхьабысымэ Умарэ игукъэкIыжьхэм къахэнагъэу къыIотэжьыщтыгъэ: «Мафэ горэм аккордеоныр сIыгъэу Мыекъуапэ сыкъэкIуагъэу слъакъо зэпыкIыгъ, гипс къытыральхьи унэм симыкIышъоу пIэм сыхэлъ. Пчъэм къытеуи, лIы горэ къи­хьагъ. «Сэ сцIэр Жэнэ Къырымыз» ыIуи, нэIуасэ зыкъысфишIыгъ. КIэрэщэ Тембот сызыдэщыIэр къызэрэриIуагъэри, усэхэр къызэрэсфихьыгъэхэри къысиIуи, къэтIысыгъ. ЕгъашIэм тызэрэшIэщтыгъэм фэдэу псынкIэу тызэгурыIуагъ. Апэрэ орэд сфэхъугъэ «Солдатым иписьмэ» зытетхэгъэ тхьапэр къысфищэий, къыситыгъ. Зэо­шхор сынэгу икIэрыкIэу кIэкIы­жьыгъ, дзэкIолIхэр письмэхэм зэряжэщтыгъэхэр, ахэм зэракIэгуIыщтыгъэхэр сынэгу къыкIэуцуагъэх. Аккордеоныр сыныбашъо тетэу сыщэлъыфэ мэ­къамэр къыхезгъэщызэ, орэдыр стхыгъэ. КъедэIугъэмэ агу ри­хьыгъ, Адыгэ радиом орэдыр щытеттхагъ. Зэхэзыхыгъэ пшъа­шъэхэм иджэуап зэрагъашIэмэ ашIоигъоу къыкIэлъэIухэу фежьагъэх. Къырымызэ псынкIэу ари къытхи, къыситыгъ. Джа мэкъэмэ дэдэм джэуап письмэу пшъа­шъэм ытхыжьыгъэри илъэу радиом къырагъэIуагъ. Ары орэд тхыным сыфежьэнэу зэрэхъу­гъэр».

1957-рэ илъэсым Урысыемрэ адыгэхэмрэ язэпхыныгъэ илъэс 400 зэрэхъугъэм фэгъэ­хьыгъэу культурэм и Мафэхэр Москва щызэхащэгъагъэх. Джащ Тхьабысымэ Умарэ пщынэмкIэ къыздыригъэ­Iожьызэ, «Мэлахъом иорэд», «Си Хьабидэт», «Солда­тым иписьмэ» къыщиIогъагъэх. Москва дэс профессиональнэ музыкантхэу, композитор цIэры­Iохэу Вано Мурадели, Борис Чайковскэр, Кирилл Мацютиныр залым чIэсыгъэх. Ахэм Умарэ иорэдхэм осэшхо къафашIыгъ, гушIуагъом зэрихьэу, гушхоу Умарэ къэкIожьыгъ.

ЦIыфэу псыфалIэм ыгъэлIагъэм зызэримыгъэшъокIыжьырэм фэдагъ Умарэ иорэд тхыкIагъэр. КIочIэ мыухыжьэу иIэр рихьылIагъэу заом итыркъо уIагъэу къы­тырищагъэхэр щи­гъэгъупшагъэу творческэ жъотыпIэм хэтыгъ.

1954-рэ илъэсым къалэу Ленинград дэт консерваторием щеджэнхэу хэкум ныбжьыкIэу ыгъэкIогъагъэхэм Тхьабысымэ Умарэ ахэтыгъ. Пщынэр ыIы­гъэу вокальнэ классым зычIахьэм, «Пщынэр Iофыгоп, зыфэдэ щымыIэу умакъэу зэхэсхыгъэм Iоф дэтэгъашI, ар зыпкъ идгъэуцон фае» кIэлэегъаджэм къыриIо­гъагъ. Умарэ консерваторием бэрэ щеджэнэу хъугъэп, шIэх дэдэу къыгъэзэжьыгъ. «СисабыиплI яквартет мэкъэ зэпэджэжь сымакъэ нахь лъэшыгъ», — зигъэсэмэркъэузэ, ыIощтыгъ. Нэ­ужми Умарэ иорэдхэр зэтыра­хыхэу орэдыIохэм ежь къадыригъаIозэ къаIо зэхъуми, къедэ­Iухэрэм Тхьабысымэм орэд къырамыгъаIоу сценэм тырагъэ­кIыжьыщтыгъэп. Джарэу ыма­къэрэ иорэд къэIуакIэрэ цIыфмэ якIасэщтыгъ.

«О унитIу» зыфиIорэ орэдэу Тхьабысымэ Умарэрэ Жэнэ Къырымызэрэ зэдатхыгъэм ­Шъэожъ Розэ орэдыIо ныбжьыкIэу къытфызэIуихыгъагъ. А уахътэм Розэ консерваториер къыухыгъэ къодыеу, Iоф зыщишIэн щымыIэу Адыгэ радиом музыкальнэ редакторэу Iухьэ­гъагъ. Умарэ ащыгъум иорэдхэр ащ фэдэу орэдыIомэ къаригъа­Iоу, аритэу щытыгъэп. Консерваториер къэзыухыгъэ купым Пэнэшъу Рае къахигъэщыгъэу иорэд заулэ къыригъэIогъагъ. Академическэ къэIуакIэм Умарэ иорэдхэр иуцощтыгъэхэп, ахэр орэд чэфхэу шъо пчъагъэкIэ зэтепшIыкIутIукIыщтыгъэх, ар къэ­зытыщт къэIокIэ-шIыкIэ мэкъэ шъхьаф ищыкIэгъагъ. Розэ къы­зэриIожьырэмкIэ, ежьыми ащ фэдэу Умарэ иорэдхэр къы­фэ­Iонэу ицыхьэшхо телъыгъэп.

«Жэнэ Къырымызэ ихьатыркIэ «О унитIу» зыфиIорэ орэдыр къэсIонэу хъугъагъэ, — еIо Розэ. — Радиом щытеттхи, эфирым зы­тэтIупщым, зы письмэм ыуж адрэр итэу къакIохэу фежьа­гъэх. Орэдыр джыри зэхахымэ ашIоигъоу цIыфхэр къыкIэлъэIущтыгъэх. Орэдри цIэрыIо хъугъагъэ, сэри ащ орэдыIо сыдэхъугъагъ. Ащ ыуж Тхьабысымэ Умарэ орэдхэр сфитхыхэу ригъэжьэ­гъагъ. Бэ иорэдэу къэсIуагъэр, Умарэ сэ сикомпозиторыгъ».

Къуаджэмэ адэс лэжьакIохэм Адыгэ радиом зэIукIэгъухэр адашIынэу зырахъухьэм, къоджэ орэдхэр ащ къыдэкIуагъэх. Апэрэ къуаджэу зыфэтхагъэхэр Пэнэхэс. Къырымызэ гущыIэхэр ытхыгъ, Умарэ ащ ежэщтыгъэм фэдэу псынкIэу орэдышъом рилъхьагъ. Шъэожъ Рози орэдыр елбэтэу зэригъашIи, гъогум те­хьагъэх. Джащ фэдэу къуаджэу зыдакIохэрэ пэпчъ орэдыр фызэхалъхьэмэ, къаIозэ, къоджэ орэдхэр ащ къыдежьагъэх. Орэд пчъагъэ, пшIыкIубл фэдиз, зэ­датхыгъагъ: Фэдз, Блащэпсынэ, Кощхьаблэ, Пэнэхэс, Нэшъу­къуае, Ленинэхьаблэ, Еджэр­къуае, Джамбэчые, бэ... Къуа­джэу щыIэхэр къызэдиубытэу «Си­къуадж» зыфиIорэ орэдыр тыдэкIи къыщаIоу, лъэхъаным иорэдэу хъугъагъэ. «Жэнэ Къы­рымызэ ыуж тиусакIохэм нахь цыхьэ къысфашIыгъэу усэхэр къысатыхэу фежьэх, — къы­Iотэжьыщтыгъ Тхьабысымэ Ума­рэ. — Ситворчествэ лъыплъэщтыгъэ КIэрэщэ Тембот анахьэу къыхигъэщыщтыгъэхэр МэщбэшIэ Исхьакъ иусэхэм арылъэу стхырэ орэдхэр арыгъэ. «Ащ игущыIэхэр куух, ары ахэр лъэш зышIыхэрэр», — ыIощтыгъ». МэщбэшIэ Исхьакъ иусэхэм лирикэ гупшысэу ахэлъым Тхьабысымэ Умарэ иорэдышъо зэ­кIищыгъ. Ахэр «Шъэогъур», «СшIэ­щтыгъэр сшIэрэп усимыIагъэмэ», «Шъузабэхэр», «Къэ­рэ­ухэр». Аужырэ орэдым Умарэ имэкъамэ нэмыкI къэIукIэ къыритыгъ. Тызэсэгъэ орэд псын­кIэхэу купмэ апхъуатэу къаIощтыгъэхэм ар афэдагъэп. Мэкъамэр зэкIэщыгъэу къохьэ-­къокI пчъагъэкIэ зэблэщыгъагъ. Ма­къэр къызщипщыщтыри зы­щыбгъэIэсэжьыщтыри хэлъыгъ. «Къэ­рэухэр» орэд къызэрыкIуа­гъэп, романсыгъ. Ар къэпIоным пае академическэ мэкъэ къэIуа­кIэм гузэхэшIэ куу кIыгъужьын фэягъэ. Бэп вокалистэу орэдыр къэзыIуагъэр. Адыгэ радиом щытезытхагъэр АР-м инароднэ, УФ-м изаслуженнэ артисткэу Жэнэ Нэфсэт ары.

«Тхьабысымэ Умарэ орэдыр къэсIонэу сакъызыхегъэщым, сымакъэ зыфэдэри ышIэу, си­къэIуакIи зэхихыгъэу щытыгъ, — къеIуатэ Жэнэ Нэфсэт. — Ащыгъум филармониеми театрэми Iоф ащысшIэщтыгъэ. Концертхэр блэсымыгъэкIхэу са­хэ­ла­жьэщтыгъэ. Тхьабысымэ Умарэ мафэ горэм къысаджи, тызэIукIагъ. Аккордеоныр къы­шти, «Къэрэухэр» къысфыри­гъэ­Iуагъ. А мэфэ дэдэм орэдыр зэдгъэшIагъ. Лъэцэрыкъо Кимэ къыздыригъаIуи, радиом щытеттхагъ».

1960-рэ илъэсым Тхьабысымэ Умарэ иорэдхэр зыдэт апэрэ сборникыр къыдэкIыгъ. Ащ уса­кIохэу Жэнэ Къырымызэ, Пэрэныкъо Мурат, МэщбэшIэ Исхьакъ, ЯхъулIэ Сэфэр, Хьэдэгъэ­лIэ Ас­кэр, Кощбэе Пщымафэ яусэхэм арылъ орэд тIокIитIу къыдэхьагъ. Ащ ыуж сборникхэу «Здравствуй, Кавказ», «Гум иорэдхэр» зэуж итхэу къыдэкIых. Умарэ иорэдхэр радиостанциехэм тыдэкIи къаубытэу Темыр Кавказым щэIух, ащ шъхьарыкIыжьэу IэкIыбым щыпсэурэ адыгэхэм, Тыркуем, Иорданием, Сирием анэсы.

Апэрэ къэралыгъо орэдыIо къэшъокIо ансамблэм Тхьабысымэ Умарэ илъэси 10 орэд къыщиIуагъэу ар зэхагъэкIыжьы ыкIи къалэу Краснодар дэт филармонием епхыгъэу Мыекъуапэ ащ икъутамэ къыщызэIуахы. Ащ Умарэ агъакIо. Аккордеоныр шIохэлъагъэу зэкIужьэу, дахэу фэпагъэу Умарэ эстраднэ купмэ ахэтэу фотографиеу къэнагъэр бэ. Ахэм узяплъыкIэ, «эстрадэми зыкъыщимыгъотыгъэу щытыгъэп» уагъаIо. КъызхэкIыгъэр теубытагъэу зыми къыIонэу ышIэ­рэп, ау Умарэ ащ бэрэ Iоф щимышIэу IокIыжьышъ, Къэбэр­тэем, Налщык, мэкIожьы. Ащыгъум ар зэлъашIэрэ орэдыIоу, орэдусэу, пщынаоу щытыгъ, РСФСР-м культурэмкIэ изаслуженнэ IофышIагъ. Хэкум зекIы­жьым, бэхэм агу къеуагъ.

2008-рэ илъэсым Тхьабысымэ Умарэ итворчествэ фэгъэхьыгъэу «Снова звучит голос твой» ыцIэу тхылъ композиторэу Тыкъо Къэплъан къыдигъэкIыгъ. Ащ къызэритхырэмкIэ, творческэ цIыфым ыгу щышIэрэр къызыгурыIоу щыIэр макIэ. Умарэ итворчествэ ухэгущыIэныр икIэ­сагъэп, къымылэжьыгъэ щытхъу зыгорэм фаIоми, ыдэщтыгъэп. Ащ фэдэу зэрэщытыр агу римыхьэу, Умарэ шэн дэй хэлъэу, Iоф дэпшIэнкIэ екIугъуаеу ма­къэхэр фагъэIущтыгъэх.

Творческэ цIыфыр сэнаущыгъэу хэлъыр ары щызыгъаIэрэр, зыгъэпсэурэр. Ащ зэкIэ фэIорышIэ, игурышэ-гупшысэ чыжьэу маплъэ, творчествэр зэрэкIощтым лъэхъу, зэрещэ, ары Ума­рэ Налщык зыщагъэри. ЗыдэкIуа­гъэри ихымэп, адыгэ культурэр зыщыпсэоу, зыщылажьэрэр ары. Къэбэртаехэм ащыгъум респуб­ликэ яIагъ, телевидением абзэ­кIэ эфирым къихьэщтыгъэх, ком­позиторхэм я Союз зэха­щагъ, кантатэхэр, ораториехэр, симфоническэ-инструментальнэ музыкэр атхы. Музыкальнэ искусствэ зэтегъэуцуагъэ респуб­ликэм илъыгъ. Филармонием исимфоническэ оркестрэ увер­тюрэхэр, симфониехэр къырегъаIох. Музыкальнэ театрэм пьесэхэр егъэуцух. Музыкэм феджагъэхэу профессиональнэ музыкантхэр бэу яIэх.

Къэбэртаем Умарэ италант апэ уасэ къыфэзышIи, къыкъоуцуагъэр ХьэпэкIэ Хьаджэбый ары. Ар зэлъашIэрэ музыковедыгъ, УФ-м искусствэхэмкIэ иза­служеннэ IофышIэшхуагъ, Ленинград консерваторием ирежиссерскэ отделение къыухы­гъагъ. 1958-рэ илъэсым респуб­ликэм филармониеу къыщызэ­Iуахыгъэм иапэрэ художест­веннэ пащэу щытыгъ. Нэужым, 1968-рэ илъэсым, КъБР-м икомпозитор­хэм я Союз итхьамэтагъ. Джа лъэхъаным тефэу Умари Къэ­бэртаем къэкIо. Ныбджэгъу хьалэлыгъэ къыфыриIэу КъБР-м инароднэ поэтэу КIэщэкъо Алим къыгоуцо. Орэд дэхабэ зэдатхыгъ, зэкIыгъухэу къуаджэхэр къызэдакIухьэ, орэдыжъхэр къаугъоих. Ахэм зэу ащыщ «Губгъом ис тхьаркъохэр». Умарэ орэдыр нэмыкI шъып­къэу зэригъэзэфагъ, непэ тэ тшIэрэ, шIу тлъэгъугъэ орэдыр ащ къы­хэкIыгъ. «Пшъашъэм игупшыс» зыфиIорэ орэдми игущыIэхэр чылэ горэм щызэхихыгъ, ащ орэдышъор къыфигъотыгъ.

ИлъэсипшIэу Умарэ Къэбэртаем къызэрэтыгъэм итворчествэ зыригъэушъомбгъугъ, классическэ музыкэм ижанрэу хоровой музыкэмкIэ зыкъыщызэ­Iуихыгъ. 1976-рэ илъэсым Тхьабысымэ Умарэ КъБР-м икомпозиторхэм я Союз аштэ.

«Сэ лъэшэу сигуапэу сыгу къэкIыжьы КъБР-м икомпозиторхэм я Союз сызыщыритхьамэтэгъэ лъэхъаным тефэу Тхьабысымэ Умарэ Союзым хэхьанэу зэрэхъугъагъэр, — тхылъэу «Сново звучит голос твой» зыфиIорэм ХьэпэкIэ Хьа­джэбый къыщеIо. — Къэбэртаем къызэкIом, филармонием орэдыIоу, исолистэу аштэгъагъ. ИлъэсипшIэу Iоф зыщишIагъэм Умарэ хэмылажьэу Налщык концерт щыкIуагъэп. Иорэдхэр зыми хэмыкIуакIэхэу, икъэIуакIи зыми фэмыдэу сценэм къызытехьэкIэ, на «бис» зэраIоу, тырамыгъэкIыжьэу шIу алъэгъу­щтыгъэ. Итворчествэ Iэтыгъэу хэгъэгум, хэкум ядахэ къыIоу, иорэдхэр зыми хэмыкIуакIэхэу щытыгъэх. Адыгэ хэкум Тхьабысымэ Умарэ иапэрэ профессиональнэ композитор. Сицыхьэ пытэу телъ адыгэ лъэпкъыр псауфэ Тхьабысымэ Умарэ итворчествэ хэтынкIэ».

«Орэдусым орэд зитхыкIэ, ар зыгорэм епхыгъэн фае, — ыIощтыгъ Умарэ, — темэ щымыIэу сытхэрэп, ар зыхэмылъыр орэд хъущтэп. «Бэрэчэт босын» зыфиIорэ орэдыр зысэтхым, си Адыгей сегупшысэзэ, сызэрэфэразэр есIонэу сыфаеу стхыгъэ, «Синан» зыфиIорэ орэдыр зе­сэгъажьэм, сэри сигъэгъыгъ, ау ащ фэдэ тамэ къыгокIэныр сшIэгъахэп».

«Умарэ хэкум къызегъэзэжьым, сэ филармонием сырипэщагъ, — къеIуатэ Уф-м культурэмкIэ изаслуженнэ IофышIэу Хъот Заур. — Умарэ ащыгъум ныбжьыкIэжьыгъэп, илъэс 60-м къехъугъагъ, изакъоу концертхэр къытыхэу гастроль гъогум тетыгъ. Сценэм къытехьаным ыпэкIэ Iэзэгъу уцхэм яшъоу сырихьылIэу бэрэ къыхэкIыщтыгъ. УIэгъэ хьылъэу телъхэм агъэгумэкIыщтыгъэ. Икъытехьэгъу къызысырэм, аккордеоныр къыпхъуатэти, нэрэ-Iэрэ азыфагу къэмышIэжьынэу кIэлэ ныбжьыкIэ псынкIэу гушIом зэрихьэу сценэм къытелъадэщтыгъэ. Орэд къэIоныр къыримыгъажьэзэ, залым Iэгу тео мэкъэшхом зыкъыщиIэтыщтыгъ. Умарэ сценэм иIумэтыгъ, щэIэфэ фэшъыпкъагъ, нэмыкI щыIакIи иIагъэп».

«УмыкIожь сыкъэбгъэнагъэу» зыфиIорэ орэдыр Тхьабысымэ Умарэ ыныбжь илъэс 75-рэ зэхъум, юбилейнэ концертэу къытыгъагъэм апэрэу къыщиIогъагъ. Концертыр республикэ филармонием щыкIогъагъ. Духо­вой оркестрэу къытехьагъэм ыпашъхьэ кIэко шIуцIэ зэпы­лъыр щыгъэу, шъхьац тхъогъэ Iужъур дэщэягъэу зэкIужьэу Умарэ къэуцугъ. Мыухыжь гукъаор ынэгу кIэлъ. КъэтымышIэжьэу теплъы. «Сыда джыдэдэм ащ нахь хэмылъэу Умарэ къехъу­лIагъэр» тэIо… Лъэцэрыкъо Ки­мэ къыдыригъаIозэ джыдэд ныIэп чэфым зэрихьэу орэдэу къыIуагъэм Умарэ къызыдешIагъэр, къызыдэшъуагъэр, Iэгу тео макъэшхокIэ сценэм зытекIыжьыгъэр. Оркестрэм апэрэ тактэу къы­тыгъэмкIэ орэдыр «Танго» къа­шъом имэкъамэ илъэу зэрэтхыгъэр къэтшIагъ. Умарэ баритон мэкъэ гъэтIылъыгъэкIэ гущыIэхэр IупшIыкIэу къыригъэжьагъ: «УмыкIожь сыкъэбгъэнау сизакъоу»... Орэдыр къэбэртэе диалектыкIэ тхыгъэ. Ыпэрэ орэдым зэкIигъэ­блэгъэ зрительхэр къэзэрэгъэ­Iасэх, телевидением иоператори ахэм анэгухэр къеубытых. Нэмыз-Iумызых, зым ынэпс къэкIо, адрэр гупшысэ куум зэлъиубытыгъ. Умарэ залым чIэсыр зы­IэкIиубытагъ. Орэдым ыумэхъы­гъэхэм ахэсэу Мэт Жаннэ къы­редзэ. Ащыгъум ащ Саратов дэт консерваториер къыухыгъэ къодыягъ. Камернэ музыкальнэ театрэу къызэIуахыгъакIэм Iоф щишIэщтыгъ. Нэужым Адыгэ къэралыгъо университетым имузыкальнэ факультет урыс мэ­къэмэ Iэмэ-псымэхэр зыхэт иоркестрэ кIыгъоу орэдыр Жаннэ Адыгэ радиом щытыретхэ. Адыгэ телевидением 1995-рэ илъэсым «ИлъэсыкIэ хъяр шъутехь» зыфиIорэ концертэу зэхи­щэгъагъэм Мэт Жаннэ орэдыр къыщиIуагъ.

1994-рэ илъэсым Тхьабысымэ Умарэ ыныбжь илъэс 75-рэ зэ­рэхъугъэм фэгъэхьыгъэ юбилейнэ концертэу тетхыгъагъэр иаужырэ пчыхьэзэхахьэу хъугъэ. Ныбжьым емылъытыгъэу Умарэ лъэшэу зэкIэкIогъагъ. Мэкъэ жъынч лъагэм зиIэтыжьыщты­гъэп, Лъэцэрыкъо Кимэ аккордеоным къыригъэкIырэ мэкъэмэ дахэм зыдиIэты шIоигъоу зыкъы­рихыгъ... МыкIосагъэр узэкIэзыгъэблырэ машIоу ынэмэ къа­кIихыщтыгъэр ары. Сценическэ образэу Умарэ сценэм къытырихьэщтыгъэр зыфэбгъэдэни, къыкIэзыIотыкIыжьыни щымыIэу ар зыдихьыжьыгъ.

ШышъхьэIу мазэу къызыщы­хъугъэм, 1998-рэ илъэсым, илъэс 79-рэ ыныбжьэу Тхьабысымэ Умарэ идунай ыхъожьыгъ. ЛъэужышIоу къыгъэнагъэм ха­бзэм осэ ин къыфишIыгъ. А илъэс дэдэм, чъэпыогъум и 30-м, АР-м иминистрэхэм я Ка­бинет и УнашъокIэ искусствэхэм яучилищэу Мыекъуапэ дэтым Тхьабысымэ Умарэ ыцIэ ­фаусыгъ.

Тхьабысымэ Умарэ дунэе шIу­лъэгъур иорэдхэмкIэ къы­лэжьыгъ, ищытхъуи къылъэ- гъу­жьыгъ.1990-рэ илъэсым РСФСР-м, 1992-рэ илъэсым Адыгэ Республикэм янароднэ артист цIэ лъапIэхэр къыфагъэ­шъошагъэх. Псаоу къылъэгъу­жьыгъ къызщыхъугъэ икъоджэ гупсэу Фэдз ежь ыцIэ зыхьырэ музееу къыщыфызэIуахыгъэри.

Композиторэу, орэдыIоу, пщы­наоу Тхьабысымэ Умарэ псаоу къытхэтыгъэмэ, мы мазэм и 16-м ыныбжь илъэси 100 хъунэу щытыгъ.

«Сиорэдхэр цIыфмэ къахэкIых цIыфмэ ахэхьажьых», — Умарэ ыIощтыгъ. Ары иорэдхэр гум нэсхэу, къэIогъошIухэу, зэхэзых пэпчъ и Умарэу гум иорэд зыкIэхъугъэхэр.

Хъот Замрэт.