[caption id="attachment_61233" align="aligncenter" width="800"] Боджэкъо Бэл.[/caption]

Дэн-бзэныр, дышъэидэныр, хъэныр, хэдыкIыныр – а зэпстэур адыгэ пшъашъэхэм, адыгэ бзылъфыгъэхэм яIэпэIэсэныгъэ щыщыгъ. Непэрэ уахътэм ахэм тIэкIу апэчыжьэ тыхъугъэми, афэкъулэе IэпэIасэхэр джыри къытхэнэжьыгъэх. Цурмыт Рузанэрэ Боджэкъо Бэлэрэ ахэм ащыщых.

Зигугъу къэсшIыгъэ IэпэIасэхэр зыфеджагъэхэм ямылъытыгъэу Тхьэм къахилъхьэгъэ сэнаущыгъэр агъэкIодыгъэп. Адыгэ лъэпкъ шъуашэхэм ядын ящыIэныгъэ фагъэшъошагъ. ГущыIэм пае, Цурмыт Рузанэ адыгэ шъуашэхэм яшIын илъэс 11 хъугъэ зыпылъыр. Салон иIэу адэлажьэ. Адыгэ къэралыгъо университетыр къызеухым, зыфеджэгъэ кIэлэегъэджэ сэнэхьатым зы мафи Iоф ришIэнэу хъугъэп. ИцIыкIугъом щегъэжьагъэу ыгу къыщыущыгъэ сэнаущыгъэм фэшъыпкъагъ, иIэпэIэсэныгъэ хигъахъозэ дэн-бзэным ишъыпкъэу зыфигъэсагъ, джы республикэм щыпсэухэрэм ямызакъоу, ишъуашэхэр адыгэхэр зэрыс IэкIыб къэралхэми анэсых.

Цурмыт Рузан: «Тыркуем нысэ джэнэ пчъагъэ язгъэщагъ. ЕджапIэр къэзыухыгъэ пшъашъэ­хэу Дубай щыпсэухэрэр къыкIэ­лъэIухи адыгэ шъуашэхэр афэсыдыгъагъэх. Пшъэшъэжъыехэу ежьхэм яхэушъхьафыкIыгъэ мэфэкI мафэхэм адыгэ шъуашэр къыхэзыхэу зыщызылъэхэрэм адыгэ культурэм хэхъоныгъэшхо фашIы».

Боджэкъо Бэлэ экономист сэнэхьатыр къыIэкIэхьагъ, ап­шъэ­рэ гъэсэныгъэ иI, ау ыгуи, ыпси зыфэщэгъэ Iофым – адыгэ шъуашэм ишIын — зыритыгъэу Iоф ешIэ. Рузанэ игъусэу къэгъэлъэгъон, зэнэкъокъу зэ­фэшъхьафхэм ахэлажьэ. IэпэIасэхэм зэныбджэгъуныгъэ азыфагу илъэу, цыхьэ зэфашIэу, лъытэныгъэ зэфыряIэу зэдэлажьэх.

[caption id="attachment_61221" align="aligncenter" width="800"] Цурмыт Рузан.[/caption]

Боджэкъо Бэл: «НыбжьыкIэхэм жъугъэу къахэхьагъэу экономист, юрист сэнэхьатым феджэх. Мыщ фэдэ сэнэхьатэу тэ тыгукIэ къыхэтхыгъэм – дэн- бзэным — теукIытыхьэх, ашIо­къы­зэрыкIу. Обществэм теубыты, телъахъэ. Ау мыщ ылъапсэ куу — генетическэ кодэу тхэлъ, «лъым къыдакIо» зыфаIорэм фэд, утеукIытыхьанэу щытэп, узкIэлъыплъэжьзэ уисэнаущыгъэ хэбгъэхъон, IэпэIасэм ишапхъэ­хэр къызIэкIэбгъэхьанхэ фае. Мыр лъэпкъ культурэм, адыгэм ихъарзынэщ, идышъэ кIэн занкIэу япхыгъ. Ар къыдгурыIозэ тыдэлэжьэн фае. Мары сэри экономист сэнэхьатым сыфе­джагъ, ау Iоф рысшIагъэп. Си­щыIэныгъэ гъогу адыгэ шъуашэм ишIын епхыгъэ хъугъэ».

ЯIэпэIэсэныгъэкIэ шэпхъэ гъэнэфагъэмэ анэсыгъэхэу, ацIэ раIоу Цурмыт Рузанэрэ Бо­джэкъо Бэлэрэ республикэм дэгъоу щызэлъашIэх. НыбжьыкIэх, чъэпхъыгъэх, ушэтыпIэ зэфэшъхьафхэм апхырыкIыгъэх. ЩыIэныгъэм ыкIи шIу алъэгъурэ сэнэхьатым еплъыкIэ гъэнэфагъэхэр афыряIэх. ЯгупшысакIэ лъэпсэ куоу иIэр лъэпкъ зэхашIэм, лъэпкъ пIуныгъэм афэ­кIожьы.

Цурмыт Рузан: «Синэнэжъ янэжъ ишъхьатехъо ыкIи иты­жьын бгырыпх сэ къысэнэсыжьыгъэх. ЛIэшIэгъу аныбжь, сэркIэ пкъыгъо лъапIэх, спсэ щыщых. Лъэпкъ шIэжьыр фэдэ унэгъо, лIэкъо пкъыгъохэр арых къызщежьэрэр. Лъэпкъ тхып­хъэр дгъэкIодырэп, мары сишъуа­шэхэм тхьэпищ зэгуакIэр ахэ­сэдыкIы, бжъэкъо къэгъэщыгъэ­мэ афэдэ тхыпхъэхэр бэу сэгъэфедэх. Ахэр тикультурэ инэпэеплъых, тичIыопс идэхагъэ къагъэшъыпкъэжьы, тишъуашэ адыгэ дунаир къещы».

Боджэкъо Бэл: «Бзылъфыгъэу дэн-бзэным пыхьэрэм ишэн зэблехъу. Мыщ нэмыкI дунай ухещэ. Пшъэшъэжъыер ехьыжьагъэмэ, ишэн псынкIэмэ, дэным къыгъэIасэщтыгъэ. Ахэр пэсэрэ адыгэмэ къыдыхалъытэщтыгъэ, пIуныгъэм пстэури къыгъэгъунэщтыгъэ. Гъэсэныгъэм куцI иIагъ! Шъуашэм итарихъ гъогу тылъып­лъэмэ, Кавказым ис цIыф лъэпкъ­хэм щыгъынкIэ зэраштагъэм бэмэ уарегъэгупшысэ. ПкIырапкIынэ хэмылъэу, пкъым дахэу къекIоу, псыхьагъэ уехъу­лIэу, адыгэм ижъи, джыри —тишъуашэ фэдэ бгъотыщтэп.

Адыгэм иакъыли, ишхыни, ищыIэныгъи зэгъэзэфагъэу щытыгъ. ЛIэшIэгъухэм къахэкIыгъэ шIэныгъэр ыгъэгъощагъэп».

Цурмыт Рузанэрэ Боджэкъо Бэлэрэ лъэпкъ Iофыгъомэ чанэу ахэлэжьэрэ пэрытых. Зэнэ­къокъу ыкIи къэгъэлъэгъон зэ­фэшъхьафхэу Москва, Бытырбыф, Налщык, Щэрджэскъалэ ащыкIуагъэхэм ащыIэнхэу янасып къыхьыгъ. Лъэпкъыр зыгъэ­дахэрэ, ымакъэ чыжьэу зыгъэ­Iурэ Iофыгъохэм ахэлэжьагъэх.

Цурмыт Рузан: «Санкт-Петербург тызэрэкIогъагъэр лъэгэпIэ ин сфэхъугъ. Адыгэу щыпсэухэрэм ямызакъоу, нэмыкI лъэпкъхэу дэсхэми лъэшэу ташIогъэшIэгъоныгъ. КъытэкIуа­лIэщтыгъэх, къыткIэупчIэщты­гъэх, тишъуашэхэр агу рихьыщтыгъэх, тиIэшIагъэхэр зэпаплъыхьэщтыгъэ. Уасэ къызэрэтфашIырэм гу лъытигъэтагъ. Тилъэпкъ культурэ урыпэгэнэу шэпхъэ лъагэмэ адештэ. Зыгорэм тызыкIокIэ такъызэрахэщырэмкIэ ар зэу нафэ къэхъу».

Боджэкъо Бэл: «Тинасып къехьы Рузанэрэ сэрырэ тызэгъусэнэу, гъогу тызэдытехьанэу. Этно-эрата зэнэкъокъум Москва тыщыхэлэжьэгъагъ. НэмыкIхэм зябгъэпшэныр, лъэпкъ шъуа­шэ­хэр зыдыгъэ шъыпкъэхэм заIубгъэкIэныр, ахэм дахэкIэ уянэ­къо­къуныр зымыуасэ щыIэп».

Цурмыт Рузанэ фэдэу лъэпкъ IэпэIасэхэм Адыгэ телевидением ипроект зэфэшъхьафхэр къагъэбаигъэх. Ахэр зыхэлэжьэгъэ къэтынхэр хъарзынэщым изы дышъэ Iахьэу хэуцуагъэх. Джащ фэдэу адыгэ культурэм имафэхэу гъэрекIо тишъолъыр щыкIуагъэхэм мэфэкI концертэу щызэхащэгъагъэм дэлэжьэгъэгъэ творческэ объединениеу «Ошъадэм» ипащэу Едыдж Викторие къэшъо гъэшIэгъон щигъэуцугъагъ. Ныхэм ясабый­хэм лъэпкъ шIулъэгъур ахалъхьан зэралъэкIыщтыр къыушы­хьатэу, адыгэ шъуашэхэр ащыгъэу ныхэмрэ ахэм ясабыйхэмрэ сценэм къытыригъэхьэгъагъэх. А къэгъэлъэгъоным Цурмыт Рузанэ ишъэо нахьыжъэу Саусыр игъусэу хэлэжьэнэу хъугъэ.

Цурмыт Рузан: «Сэ сценэм сицIыкIугъом щегъэжьагъэу сытетыгъ. Едыдж Викторие сикIэлэегъэджагъ. Проектым сыхэлэжьэнэу сызырегъэблагъэм лъэшэу сигуапэ хъугъэ. Сишъао цые зэриIэр, ар зэрэщыслъэрэр Викторие ешIэти, тыригъэблэгъагъ. Лъэшэу гухахъо хэзгъуа­тэу сыхэлэжьагъ. Ащ пае «тхьауе­гъэ­псэу» есIожьмэ сшIоигъу!»

Боджэкъо Бэл: «Сэ сикIэлэегъэджагъэр – сипшъашъ» сIомэ, сыхэукъонэп. Ды­шъэидагъэм фэгъэхьыгъэу къэ­бэр­тэябзэкIэ тхыгъэ тхылъыр къы­зысэхьым, ащ итым къысфеджэзэ, къысфызэхифызэ сиIэпэIэсэныгъэ хэзгъэ­хъуагъ. Нэужым дышъэидэмкIэ сэ сиегъэджэн программэ зэхэзгъэ­уцуагъ».

Цурмыт Рузан: «Мыр сыгукIэ зэрэсиIофыр – ар апэдэд. ЯтIуанэрэу къа­кIорэр – лъэп­къым сызэрэфэлажьэрэр ары. Ар сигухэлъхэм ахэт зэпыт, сыда пIо­мэ лъэшэу сикIас сызырагъэблагъэ­кIэ къэгъэлъэгъон­хэм сахэлэжьэ­нэу, тикультурэ къэзгъэлъэгъонэу, сырыгушхоу ар сэгъэлъапIэ. Си­IэшIагъэу схьы­хэрэм тарихъэу апылъыр зэкIэ къафэсIуатэзэ сахэтыныр – джар сищыIэныгъ, джащ сыхэтынэу лъэшэу сикIас!»

Боджэкъо Бэл: «Сыплъэмэ тапэкIэ, унагъо пэпчъ пшъэшъэ­жъые исымэ, мыщ фэдэ Iофым фэлэжьэнэу сыфай. Ар анахь дэгъоу къыддэхъун тлъэкIыщтыр ары. «Анахь макIэу къыддэхъун фаер еджэпIэ зэтегъэпсыхьагъэ хабзэм иеу, фаер къакIоу» сIо­нэу сыфэягъ шъхьае, ащ унэсыным пае лъэш дэдэу пропагандэ ищыкIагъ. ЕтIани сызэгупшысагъэр, шхынхэр зэра­шIыхэрэм фэгъэхьыгъэу те­левидениемкIэ къэтын зэфэшъхьафхэр къагъэлъагъохэба, джащ фэдэу дышъэ­идагъэхэр зэрэпшIыщтым, хъэным, дэн-бзэным уафэзыщэщт къэтынхэри зэхэщэгъэнхэ фаеу къысшIошIы. Джащ фэдэхэр сшъхьэ къехьэх. Тэрымэ, тыкъэ­кIонышъ, къы­шъод­гъэлъэгъущт».

Цурмыт Рузанэрэ Боджэкъо Бэлэрэ IэпэIэсэ къодыехэп. ЩыIэмэ анахь дахэу хахыгъэ бзылъфыгъэ сэнэхьатым ялъэпкъ гупшысакIи ригъэкъужьыгъ, яакъыл ыпсыхьагъ. ШIу плъэгъу­рэ Iофым уфэшъыпкъэу уфэлэжьэныр насыпыгъ, шъхьафитныгъ, дэхагъ!

Тэу Замир. АР-м изаслуженнэ журналист.