Адыгэ лъэпкъыр зэфэзыщэрэ Дунэе зэхахьэу «Хэгъэгу джэгушхор» бэдзэогъум и 31-м Къэбэртэе-Бэлъкъар Республикэм икъэлэ шъхьаIэу Налщык щыкIуагъ. Хэгъэгу зэфэшъхьафхэм ащыпсэухэрэ тилъэпкъэгъухэр зэIукIэгъу фабэм къыщызэрэугъоигъэх, яшэн-хабзэхэр, якультурэ, ятарихъ зэрагъэлъапIэрэр къаушыхьатыгъ.

Адыгэхэр зэзыпхырэ джэгушхор мы илъэсым ящэнэрэу зэхащагъ. Апэрэр Налщык щашIыгъагъ, блэкIыгъэ илъэсым Адыгеим тилъэпкъэгъухэр къеблэгъагъэх. Мыгъэ джыри Налщык щызэIукIэжьыгъэх. Абхъаз­хэм ацIэкIэ щыт гупчэм щы­жъотыгъ. Америкэм, Тыркуем, Израиль, Иорданием, ткъош республикэхэм ащыIэхэ адыгэхэр уджынхэу, лъэпкъ мэкъа­мэр чыжьэу агъэIунэу къыщызэрэугъоигъэх.

Iофтхьабзэм изэхэщакIохэм ащыщэу, Нарт-Хэку Хасэм ипащэу Ашхъот Анзор къызэри­IуагъэмкIэ, ныбжьыкIэхэм ялъэпкъ шэн-хабзэхэр аIэкIэмызынхэм мыщ фэдэ зэIукIэхэр фэлажьэх.

— Хэгъэгу джэгушхор нахь гъэшIэгъонэу зэрэтшIыщтым илъэс къэс тыдэлажьэ, — къыт­феIуатэ тигущыIэгъу. — Мыгъэ къэшъонымкIэ зэнэкъокъу за­къоу щымытэу, ныбжьыкIэхэр щыIэныгъэм езыгъэгупшысэнхэ къэгъэлъэгъонхэр пхырыщыгъэ­щтых. «Ачъэм икъашъо» ахэм ащыщ. Тэрэзэу мызекIорэ цIы­фым гупшысэ пхэнджхэр зэрэ­фэпшIырэр къыраIотыкIыщт. Къэзэрэугъоигъэхэм еплъын­-хэм, тапэкIэ зэфэхьысыжьхэр ашIынхэм ар афэIорышIэщт. Джащ фэдэу анахь дэгъоу къэ­шъуагъэхэр зэрэхэдгъэунэфыкIыщтхэм дакIоу, адыгэ мэкъа­мэхэр зыгъэжъынчыхэрэ ныбжьыкIэхэри дгъэшIощтых.

ДжэгуакIохэм зэращэ

Нэфышъ Тимур, Битэкъо Науркъан, НакIэ Аслъан Хэ­гъэгу джэгушхор зэращэ. Адыгэ шъуа­шэхэр ащыгъхэу пчэгум къихьагъэх.

— Мыщ фэдэ джэгухэм яшIуа­гъэкIэ адыгэ лъэпкъыр зэрэлъэгъу, ныбжьыкIэхэр нахь зэрэшIэх, — къытфеIуатэ джэгуакIоу Нэфышъ Тимур. — Адыгэ Iанэр лъэкъуищ, ащ къыкIэлъыкIоу хьатыякIуищыр джэгум зафэу итымэ теплъыгъ. Тинахьыжъхэм унашъо къытфа­шIэу, ныбжьыкIэхэр зэкъотхэу типчыхьэзэхахьэ чэфэу редгъэ­кIокIын гухэлъ тиI.

Нэфышъ Тимур нысэщэ джэгухэр зэрищэхэ зыхъукIэ, хъохъу дахэхэр, гупшысэ куу зыхэлъ псалъэхэр къеIох, ау Хэгъэгу джэгушхор ахэм атекIы.

— Зинасып къэкIонэу щыт кIалэхэр, пшъашъэхэр пчэгум къыщызэрэугъоигъэх, — игущыIэ лъегъэкIуатэ Тимур. — Ащ къы­хэкIэу непэ дгъэхьазырыгъэхэ хъохъухэр нахьыбэрэм тиныбжьыкIэхэм афэгъэхьыгъэ­щтых.

Битэкъо Науркъан къызэри­IуагъэмкIэ, Хэгъэгу джэгушхор илъэсым зэ зэрашIырэр. Ащ къыхэкIэу ар зэрифэшъуашэу рекIокIыным, къекIолIагъэхэм агу къинэжьыным яшъыпкъэу пылъыгъэх.

— Сэ сишIошIкIэ, дунаим щыпсэухэрэ адыгэхэр тилъэпкъ къашъо зэрепхых, нахь зэпэблагъэ ешIых, — игупшысэхэмкIэ къыддэгуащэ Науркъан. — АщкIэ нэмыкI цIыф лъэпкъхэм татекIы.

Джэгушхор етэгъажьэ

Неущрэ мафэр зыIэ илъхэ сабыйхэр пэублэм пчэгум къы­рагъэблэгъагъэх. Ахэм къафагъэхьазырыгъэ джэгукIэхэмкIэ, хырыхыхьэхэмкIэ джэгушхор къызэIуахыгъ. Нэужым гъогу пхэнджыр къыхэзыхырэ цIыфым илъэпкъ зэриумысырэр къизыIотыкIырэ къэгъэлъэгъонымкIэ Iофтхьабзэр лъагъэкIотагъ.

Хэгъэгу джэгушхом къеблэгъагъэхэм шIуфэс гущыIэхэр зэхэщакIохэм къапагъохыгъэх, пшъашъэхэр къыхэзыщыщтхэр агъэнэфагъэх. ДжэгокIуищ пчэгум зэритыщтым фэдэу пшъэшъищмэ къэшъощтхэр къыхащыщтых. Къэбэртэе-Бэлъкъарым, Къэрэщэе-Щэрджэсым, Адыгэ Республикэм, Ингушетием, Темыр Осетием — Аланием янароднэ артистэу Нэфышъ Чэримэ къэзэрэугъоигъэхэм гущыIэ фабэхэр апигъохыгъэх, орэд къафиIуагъ. Нэужым къэшъоныр рагъэжьагъ. Джэгуа­кIохэр пчэгум итхэу, ныбжьыкIэхэу къызэдашъохэрэр бзыум фэдэу быбатэхэзэ пчыхьэр дахэу лъыкIотагъ.

Тилъэпкъэгъухэр щызэIукIагъэх

Америкэм икъалэу Нью- Джерси щыщ Пщыгъон Нур адыгабзэр тIэкIу къин къыщэхъу­ми, илъэпкъ игушхуагъэ зэрэ­хэлъыр зэхэошIэ. Илъэс 18 зы­ныбжь кIэлэ ныбжьыкIэр Хэгъэгу джэгушхом хэлэжьагъ, къэшъо дахэкIэ пчэгум щыу­джыгъ.

— Джэгушхор зэрэщыIэщтыр сшIэщтыгъэ, ащ тефэу Налщык сыкъэкIуагъ, — къытфеIуатэ Нурэ. — Америкэм щызэхащэхэрэ джэгухэм мыр атекIы. Адыгэ лъэпкъым иIэ къашъохэр зэкIэ къыщашIых. Ащ Iофтхьабзэр нахь бай, нахь гъэшIэ­гъон къешIы. Адыгабзэр сшIэрэп, ау къэкIорэ илъэсым нэс зэзгъэшIэн, сыкъызэрэшъо­рэм фэдэу бзэри сIэкIэлъэу Хэгъэгу джэгушхом сыхэлэжьэн гухэлъ сиI.

Иорданием къикIыгъэ Къо­джакъэ Фатимэ ипшъашъэ Нал­щык щэпсэу. Илъфыгъэ дэжь бэрэ къэкIо, ихэку гупсэ зыщигъэгъупшэрэп.

— Налщык сызыщыIэр тхьа­мэфэ заулэ хъугъэ. Хэгъэгу джэгушхор зэрэщыIэщтым, ащ сеплъын зэрэслъэкIыщтым сагъэгушIуагъ. Силъэпкъэгъухэм сызэраIукIэщтым, ныбжьыкIэгур къашъом зэрэзэлъиубытырэр нэрылъэгъу къызэрэсфэхъущтым сагъэгу­шхуагъ.

Адыгеим икIыгъэ купым щыщэу Хьаткъо Симазэ адыгэ къашъохэр лъэшэу икIасэх, джэгухэу зэхащэхэрэм ахэлэжьэ зэпыт. Ар Адыгэ кIэлэегъэджэ колледжэу Андырхъое Хъусен ыцIэ зыхьырэм щеджэ.

— Сыкъашъо зыхъукIэ щыIэныгъэр къэуцугъэ фэдэу къысщэхъу, сыгуи, спси къэсшIырэ къашъом есэпхых, — къытфеIуа­тэ Симазэ. — Адыгэ къэралыгъо университетым иансамблэу «Нарт» зыфиIорэм сыкъыщэшъо, тапэкIи сэнаущыгъэу схэлъым хэзгъэхъон гухэлъ сиI.

Анахь дахэу къэшъуагъэхэр къыхагъэщыгъэх

ОсэшI купэу агъэнэфагъэр пчыхьэ реным къэшъогъэ ныбжьыкIэхэм алъыплъагъэх. Ахэм ащыгъым къыщегъэжьагъэу, апкъ зэраIыгъым, къашъом икупкI къызэрэраIотыкIырэм лъыплъагъэх, шIухьафтыныр анахь зытефэхэу алъытэхэрэр къыхагъэщыгъэх. Пстэуми анахь зытефэу алъытэгъэ пшъашъэр Адыгеим зэрэщыщым тигъэгу­шхуагъ. Еутых Бэллэ джэгушхор зырагъажьэм апэрэу пчэгум къыращагъ.

— Пшъэшъэ пстэуми апэу пчэгум сыкъызэрэращагъэм тIэкIу сыкъигъэгумэкIыгъ, сыда пIомэ Iофтхьабзэм къекIолIагъэ­хэм зэкIэми янэплъэгъу оры зыфэгъэхьыгъэр, — къытфеIуатэ тын лъапIэр къызфагъэшъошэгъэ Еутых Бэллэ. – Дахэу къашъоу, шIухьафтыныр зытефэрэ пшъэшъабэ джэгум хэлэжьагъ. Пстэуми сэ сыкъызэрэхахыгъэр сигуапэ хъугъэ.

Илъэси 5 ыныбжьыгъ Бэллэ адыгэ къашъом зыфигъэсэнэу зырегъа­жьэм. Егъэджэн курсхэм ятэжъ ыщэщтыгъэ. Илъэс 14 хъугъэу къашъом екIурэ гъогур тигущыIэгъу щыгъупшагъэп. Исэнаущыгъэ зэрэхигъэхъощтым, ицIыкIугъом къыщегъэ­жьагъэу пэблэгъэ къашъохэр нахь куоу зэрэзэригъэшIэщтхэм пылъыгъ. Мы уахътэм Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо академическэ лъэпкъ къэшъокIо ансамблэу «Налмэсым» хэт.

КIалэхэм алъэныкъокIэ пстэуми къахагъэщыгъэр чыжьэу къикIыгъэ хьакIэ лъапIэу Пщыгъон Нур. Ащ адыгэгу зэриIэр, исэнаущыгъэ джэгушхом зэкIэ къекIолIагъэхэм къыхагъэщыгъ.

Хэгъэгу джэгушхом сабый цIыкIухэми, IэкIыбым къикIыжьыгъэхэу хэкужъым къэзыгъэзэ­жьыгъэхэми осэшI купым ынаIэ атыригъэтыгъ. КIэлэцIыкIухэм ащыщэу анахь чанэу зыкъэзыгъэлъэгъогъэ Сэбэнэ Шъэлихьэ пчэгум къыращагъ, шIухьафтын ратыгъ. Тыркуем къикIыжьы­гъэу Адыгеим щыпсэурэ Нэщ Октай лъэпкъым ыгу фэщагъэу, икъа­шъо пстэуми агу зэрищэфы­гъэр осэшI купым игущыIэ къыщыхигъэщыгъ.

— Тыркуем ит къалэу Измир пэмычыжьэу щыс къоджэ цIыкIум сыкъыщыхъугъ, — къытфеIуатэ тын лъапIэ къызфагъэ­шъошэгъэ Октай. — Ащ пчы­хьэрэ ныбжьыкIэхэмкIэ тыщызэхахьэщтыгъэ, тилъэпкъ орэдыжъхэр къыщытIощтыгъэх, къашъохэр къэтшIыщтыгъэх. Тинахьыжъхэм къытагъэлъэгъу­зэ адыгэ къашъохэр зэдгъэшIагъэх. «Тыркуем къикIыжьыгъэ тикIал» зэраIуагъэр лъэшэу сигуапэ хъугъэ. Сятэжъ пIашъэ­хэр зыщапIугъэхэм сыгу сы­къищэжьыгъ. Тыркуем сыкъыщыхъугъ нахь мышIэми, сихэку гупсэу Адыгеим сыщыгупсэ­фыгъ.

Хэгъэгу джэгушхор зэрифэшъуашэу рекIокIыным джэгуа­кIохэм яIахьышIу хэлъ. Ахэм ясэнаущыгъэ, жэбзэ дахэу аIулъым бэ ялъытыгъэр. Пшъа­шъэхэр къыхэзыщыщтыгъэхэм ащыщэу Дэлэл Марьянэ гущыIэгъу тыфэхъугъ. Ар къашъо зы­хъукIэ хьарзэ фыжьэу ошъо­гум итэу щыбыбырэм фэогъадэ. Икъашъо зэрэдахэм фэ­дэу ежьыри цIыфышIу.

— Илъэсищ сыныбжьэу сыкъэшъонэу езгъэжьагъ, — къыт­феIуатэ Марьянэ. – КIэ­лэцIыкIу IыгъыпIэм Сэралп Жаннэ къызэкIом ащ сэ гу къыслъитагъ ыкIи ансамблэм сыри­гъэблэ­гъагъ. Илъэс 15 сэ­хъуфэ ащ сыкъыщышъуагъ. Ащ ишIуагъэкIэ къэшъоныр къыс­­пэблагъэ хъугъэ ыкIи сищыIэныгъэ еспхынэу сыгу исыубытагъ.

ТигущыIэгъу искусствэхэмкIэ колледжэу Налщык дэтым чIэхьэ, ар диплом плъыжькIэ къеухы. А илъэс дэдэм культурэм ыкIи искусствэм я Къэралыгъо университетэу Москва щыIэм еджэныр щыпедзэжьы. Апшъэрэ еджапIэр диплом плъыжь­кIэ къыухыгъ.

IофшIэпIэ чIыпIиплIымэ ащылажьэзэ Москва илъэси 6-м ехъурэ Iоф щишIагъ. Мыгъэ Налщык къэкIожьыгъ, къызщы­хъугъэ республикэм икультурэ фэлэжьэн гухэлъ иI.

— Хэгъэгу джэгушхо зэрэщыIэщтыр ИнтернетымкIэ слъэ­гъугъэ. Ащ сыхэлэжьэн гухэлъ сшIыгъэ ыкIи зэхэщакIохэм зафэзгъэзагъ, — къытфеIуатэ Марьянэ. — Пшъэшъэхэщэу сагъэнэфагъ. Сызфэгъэзэгъэ лъэныкъор зэрэмыпсынкIэщтыр сшIагъэ, ау ащ сызэкIигъэкIуагъэп. Пшъашъэхэу къе­кIолIагъэхэр зэкIэ къэзгъэ­шъоным, агу хэсымыгъэкIыным сыпылъыгъ.

Мыщ фэдэ джэгушхохэм, зэхахьэхэм мэхьанэшхо зэра­хэлъыр къыхэзгъэщы сшIоигъу. НыбжьыкIэхэр ащызэрэугъоих, лъэпкъым ихъишъэ агу къыщагъэкIыжьы, культурэр аIэты.

Гъонэжьыкъо Сэтэнай.