Адыгэ ашугэу Теуцожь Цыгъо ыпхъоу Симэ идунай зихъожьыгъэр бэдзэогъум и 31-м мэфэ 40 мэхъу.

Журналист Iофхэр дгъэца­кIэхэзэ Теуцожь районым тыщыIэ зыхъукIэ, Гъобэкъуае тыдахьэу зэп къызэрэхэкIыгъэр. Iэшъынэхьаблэ тызынэсыкIэ бзылъфыгъэ нэшхъо лъхъанчэр къытфэнэгушIоу къызэрэтпэ­гъо­кIыщтым тицыхьэ телъэу щагу къэлапчъэр къыIутхыщтыгъ…

Гум къео, ау сыд хэтшIы­хьащт – Симэ ымакъэ Iэтыгъэу «шъу­къеблагъ» къытиIон ылъэ­кIыщтэп. Щагур къызэпичъыхьэу зэрэтымылъэгъужьыщтым имызакъоу, зыми къыкIэупчIэжьыщтэп. Гум ишъэбагъэ, псэ зыпыт гущыIэхэм зафэдгъазэмэ, тарихъым инэкIубгъохэр джэрпэджэжь тфэхъух.

БлэкIыгъэр мэкъэнчъэп

— Илъэс 16 сыныбжьэу Адыгэ кIэлэегъэджэ училищым сыщеджэзэ унагъо сихьагъ, — нэщх-гущхэу Iэшъынэ Симэ къыIуатэщтыгъ. — Седжэнэу, сэнэхьат зэзгъэгъотынэу сыфэ­ягъ, ау сыныбжьыкIэ дэдэу ны сызэрэхъущтым фэшI училищым бэрэ зыщязгъэлъэгъуныр къысфегъэкIугъэп. Унэгъо хъызмэтым зестыгъ.

Симэ шъхьэгъусэ зыфэхъугъэ Iэшъынэ Нухьэ кIэлэегъаджэу илъэс 46-рэ Iоф ышIагъ. Шъэуи 4-рэ пшъэшъи 4-рэ зэдапIугъ. ЯкIалэхэм Москва, Краснодар, нэмыкIхэм апшъэрэ еджапIэхэр къащаухыгъэх.

Анахьыжъхэу Къэрали, Свети, Юри кIэлэегъэджэ сэнэхьатыр къыхахыгъ. Юрэ ятIонэрэ апшъэрэ еджапIэм ишIэныгъэ щыхигъахъуи, хэбзэ къулыкъу­шIэу щытыгъ. Рае, Рэмэзан, Руслъан агу рихьырэ сэнэхьатым феджагъэх. Рэмэзан Мос­ква къэралыгъо университетыр къызыщеухым, журналистэу ихэку гупсэ къыгъэзэжьыгъ, редакцие зэфэшъхьафхэм Iоф ащишIагъ.

АнахьыкIэр адыгэмэ сыди­гъокIи нахь агъашIо. «Теушъыищтыгъ Юныс, къыткIырыплъы­нэу етIощтыгъ. ЗэрэдгъашIорэр къызыхэдгъэщыщтыгъэп», — къеIотэжьы щхызэ Iэ­шъынэ Юрэ.

Юныс дзэм къулыкъур щихьызэ нахь благъэу нэIуасэ тызэфэхъугъагъ. Гъобэкъое колхозым итхьаматэу хадзи, къоджэ щыIакIэм гукIэ нахь фэщагъэ зэрэхъугъэм рыгушхоу къэбар гъэшIэ­гъонхэр къытфиIуатэщтыгъэх.

— Колхозым сырипащ, цIыфхэр сэгъэдаIох, районым имызакъоу, республикэм ипащэхэм саIокIэ — ащи мэхьанэ есэты. Пчыхьэ хъугъэу унэм сы­къихьажьэу, тянэ ыпашъхьэ сызитIысхьэкIэ, къысиIорэм седэIущтыгъ.

Ным къыуиIорэм уедэIу къо­дыекIэ икъущтэп. Ынэхэм уакIэплъэн, инэплъэгъу фабэ гупшысэ хэхыгъэ къыхэпхын, игущыIэхэр зэхэпхынхэ фае. Iэшъынэ Симэ ыныбжь илъэс 80 зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъэу сыкъыфэтхэнэу Гъобэкъуае сызэкIом, игукъэ­кIыжьхэр мэкъэнчъэу зэрэщымытхэм сынаIэ тесыдзэгъагъ.

Симэ седэIузэ сянэ къыси­Iуагъэхэм ащыщхэр сыгу къыщыдэоягъэх.

ЩыIэныгъэм иуниверситет

«Шъо тхылъхэм шъуяджэзэ, шъутхэзэ университетхэр къэшъоухых. Тэ щыIэныгъэм иуниверситет къэтыухыгъ», — къысиIогъагъ сянэ. Iэшъынэ Симэ гукъэкIыжь пытэу иIэр зэзгъэ­пшэщтыр сымышIэу, упчIабэ естыныр къысфемыгъэкIоу седэIущтыгъ.

Ятэу Теуцожь Цыгъо дунаим зехыжьым илъэс 13 Симэ ыныбжьыгъэр. Iэшъынэхэм яунэ цIыф кIуапIэу зэрэщытыгъэр гъобэкъуаехэм непи ащыгъуп­шэрэп. Пчыхьэм ашугым ыдэжь къакIощтыгъэхэм къэбарыкIэ зэхахы ашIоигъуагъ. Адыгэ хьакIэщым Теуцожь Цыгъо иусэхэр щызэхахыщтыгъэх. Анахь гъэшIэгъоныгъэр мы­хъо-мышIагъэхэр зезыхьагъэхэм, дэеу зекIуагъэхэм е щытхъум дихьыхыхэрэм Цыгъо кIэнэкIэ­лъэ усэхэр, орэдхэр зэрафиусыщтыгъэр ары.

Орэдыр зыфэгъэхьыгъэ цIыфым усэм хэлъ гущыIэхэм закъыщишIэжьыщтыгъ. ХьакIэщым исхэм Симэ псы афихьыщтми, шхыныгъор Iанэм тыригъэуцощтми зихьэкIэ, аIорэр зэхихыщтыгъ.

— Iэшъынэ Нухьэ сыригъэ­джагъ, иунагъо ищыIакIэ сыщыгъуаз, — къеIуатэ Гъобэкъуае щыщэу, колхозэу Лениным ыцIэ зыхьырэм ипартком исекретарэу, къоджэ Советым итхьаматэу илъэсыбэрэ щытыгъэ Къэтбамбэт Сахьидэ. — Лъэпкъ шэн-хабзэхэр Симэ дэгъоу зэрихьэхэзэ икIалэхэр зэрипIугъэ­хэр шIушIагъэкIэ фэсэлъэгъу. Симэ апшъэрэ еджапIэр къымыухыгъэми, гущыIэ щэрыохэр зэригъэфедэщтыгъэхэр, шIэжьым къыпкъырыкIызэ гупшысэу уигъэ­шIырэр щыIэныгъэм епхыгъэу зэрэщытыгъэр къыхэзгъэщыхэ сшIоигъу. Симэ ышэу Бухьарэ механизаторыгъ, колхозым Iоф щызэдэтшIагъ.

ТхакIохэм язэIукIапI

КIэрэщэ Тембот, Андырхъое Хъусен, Лъэустэн Юсыф, Пэрэныкъо Мурат, Кэстэнэ Дмитрий, нэмыкIхэри Гъобэкъуае бэрэ къакIощтыгъэх. Пщыщэ инэпкъ тесхэу литературэм тегущыIэщтыгъэх. Теуцожь Цыгъо, КIэрэщэ Тембот, фэшъхьафхэр Пщы­щэ икIэуххэм, псыхъор «губжыгъэу» къызилъыкIэ зыкъызэриIэтырэм, щыIэныгъэм инэмыкIырэ зэхъокIыныгъэхэм яплъыхэзэ, ягупшысэхэр тхьапэм рагъэ­кIущтыгъэх. Симэ ашхыщтыр афихьыгъэу къызалъэгъукIэ, пшъэшъэ нэгушIор зэзыубыты­лIэщтыр язэрэмыгъашIэу къыпэгъокIыщтыгъэх, усэм тамэу ратыщтым нахь псынкIэу зырагъэIэтыщтыгъ.

КIэрэщэ Тембот, нэмыкI тха­кIохэм чэщым щагум щычъыенхэр шэнышIу афэхъугъагъ. Симэ къызэриIотэжьыщтыгъэу, жьы ор къабзэу Пщыщэ Iушъо къытырихырэм гур ыгъэушъэбыщтыгъ, щыIэныгъэм идэхагъэ къызэIуихыщтыгъ.

— Теуцожь Цыгъо ишIуагъэ­кIэ Адыгеим итхакIохэм Гъобэ­къуае зэIукIапIэ афэхъугъагъ, — игупшысэхэм тащегъэгъуазэ Урысыем итхакIохэм я Союз хэтэу ГъукIэлI Нурбый. — Тищагу къыпэгъунэгъу кIэим хэтэрыкIхэр, нэмыкIхэр къыщагъэ­кIыщтыгъэх. Бзылъфыгъэу щылажьэхэрэм Сими ахэтыщтыгъ. Теуцожь Цыгъо гущыIэхэр къэ­IогъошIухэу, гурыIогъошIухэу зэрэусэщтыгъэр бзылъфыгъэхэм къаIотэжьыщтыгъ.

ГъукIэлI Нурбый тизэдэгущыIэгъу лъигъэкIуатэзэ Iэшъынэ Нухьэ физикэмкIэ, хьисапымкIэ зэрэригъаджэщтыгъэхэм иеп­лъы­кIэхэр къыриIолIагъэх. «Тхылъым итхагъэм изакъоп тызфигъасэщтыгъэр, щыIэны­гъэм шIэныгъэр зэрэщыбгъэфедэщтым тыфипIущтыгъ. Симэ гущыIэгъу тызыфэхъукIэ, ашугым ифэмэ-бжьымэ къызэрэтырихьэрэр, унэгъо зэкIужьым зэрэщыпсэурэр къыхэщыхэзэ, игукъэкIыжь чыжьэхэр непэ зэхихыгъэхэм фэдэу псэ апытэу къытфиIуатэщтыгъэх».

ГукъэкIыжьхэр

Шыкъунан цIыкIур изакъоу къызэнэм, Симэ янэ ыпIужьи, ины зэхъум колхозым ритыжьыгъагъ. Симэ ихатэ къэб бэгъуа­гъэр къыщигъэкIи, Гъобэкъуае дэсхэм афигощыгъагъ. Адыгэмэ зэраIоу, ным ишэныр пхъум шапхъэ фэхъугъэу щытыгъ.

Симэ ышыхэу ЛютIэ граждан заом хэкIодагъ. Яхьыер ыкIи Умар Хэгъэгу зэошхом щыфэхыгъэх. Бухьарэ колхозым щы­лэжьагъ, шыпхъуитIу иIагъ. Симэ янэ илъэс 80-м ехъу ыгъэшIагъ.

Теуцожь Цыгъо имэфэкI мафэхэу къуаджэм щыкIорэмэ Симэ арамыгъэблагъэу загъорэ къыхэкIыщтыгъэми, ашугым ыпхъу зыми ыгу ебгъэщтыгъэп. Адыгэ Республикэм культурэмкIэ иминистрэу Къулэ Мыхьамэт илъэс заулэкIэ узэкIэIэбэжьмэ, Гъобэкъуае Теуцожь Цыгъо июбилейнэ медаль къызэрэщыфагъэшъошагъэр, министрэм гущыIэ фабэу къыIуагъэхэр Симэ гукъэкIыжь лъапIэу иIагъэх.

УишIушIагъэкIэ, уинэплъэгъу рэхьаткIэ, уигущыIэ щэрыохэмкIэ укъытхэт, утэгъэлъапIэ, Сим. Илъэс 92-рэ къэбгъэшIагъ, сымэджэщым зыкIи учIэлъы­гъэп. Сымэджэщым умыкIоу уисабыйхэр унэм къыщыпфэхъущтыгъэх, къыкIэлъыкIорэ мафэм унэгъо хъызмэтыр зепхьэщтыгъ. ТилъапIэу Сим, Тхьэм джэнэт къыует. О уишIушIагъэ тщы­гъупшэщтэп.

ЕмтIылъ Нурбый. Сурэтхэм арытхэр: Симэ иIахьылхэм ахэс.