ЗыфасIорэр тилъэпкъ литературэ хахъо фэзышIырэ Хъунэго Саид ары. Бзылъфыгъэм зэфэдэу поэзиеми, прозэми Iоф ащешIэ. Сценариехэри, сэмэркъэухэри ытхыгъэх, ахэм артистхэр къяджэх, телевидением къегъэлъагъох.

ТхэкIо куп ятхыгъэхэр зыдэт тхылъэу «УблапIэ» зыфиIоу Адыгэ тхылъ тедзапIэм 1985-рэ илъэсым къыдигъэкIыгъэм Саидэ ирассказ заулэ дэхьагъ. Ащ ыужыIоу Хъунэго Саидэ тхылъхэу «Осэпсыц», «ГъашIэм илъа­гъохэр», «Макъэр шъхьафит» (усэхэр, эссехэр, монологхэр) къыдигъэкIыгъэх.

Саидэ рассказ кIэкI щхэнхэр, сценэжъыехэр етхых. Ахэр спектаклэ-миниатюрэ зэхэгъэуцуагъэхэу республикэ телевидениемкIэ, радиомкIэ къатых. Хъунэго Саидэ 1996-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу УФ-м итхакIохэм я Союз хэт.

ИхэшыпыкIыгъэ зэхэугъоегъэ тхыгъэхэр дэтхэу 2012-рэ илъэ­сым къыдэкIыгъэ тхылъым Саидэ игупшысэ дунай зыфэдэр, псэм зэхишIэу, гум ыщэчырэр къыриIотыкIын амалэу IэкIэлъыр зынэсырэр зэхыуегъашIэ. ТхакIом игупшысэ дунай ипчъэ усэ сатырэ зэфэшъхьафыбэм къыпфызэIуахы. Гур чъэрмэ, зынэмысрэ ыкIи къымыгъэгъу­нэрэ щыIэп. УсакIом ылъэгъоу, зэхихэу, ыщэчэу зыгъэразэу, зыгъэгушIоу ыкIи гупсэфыгъо къезымытэу гум пхырыкIырэ пстэумэ яджэуапых мы тхы­лъым къыдэхьагъэхэ усэхэр.

«Сэплъэшъ — слъэгъурэр зыми къымылъэгъу», — еIо ащ. Уеджэнджэшынэуи зыкIи хъурэп, бэшIагъэу гупшысэ дунаим щыхэгърэй хъугъэ тхакIом инэплъэгъу закъокIи бэ къыгъэ­гъунэу, ыгъэунэфэу зэрэщытым.

Усэу «Ори сэри тызэфэд!» зыфиIорэм цIыфыпсэ къабзэхэр зэлэгъу-зэщыщхэу зэрэзэте­хьэхэрэр къыщиIуагъ бзэ зэкIу дахэкIэ:

Ори сэри тызэфэд, СигухэкI оуием фэд, СигушIуагъо — жъогъо лыд — УигушIуагъо фэрэлыд!

Уилыуз сэсыем фэд, КIышъор къесты — Жъокум фэд, УишIулъэгъуи, уинэплъэгъуи ЦIыфым яем фэдэкъабз, ГукIэгъу шIыныр зигъэхабз. Ори сэри сыд дгощын? – къэ­упчIэ усакIор ыкIи тIэкIу кIотагъэу иусэ щыкIегъэтхъы:

«Арышъ, сэри ори непэ Щегъэжьагъэу — ты ЦIыфын».

Адыгэ поэзием илъэпсэхэщэу, усакIоу Хьаткъо Ахьмэд «цIыфыным пае цIыфыр къэхъугъ» ыIуагъ шIошъхъуныгъэ пытэ, теубытагъэ хэлъэу. Саидэ бзылъфыгъэ IокIэ-шIыкIэ шъабэр къебэкIэу, унашъоу щымытэу, гъэсэпэтхыдэр кIи­гъэт­хъэу гущыIэр къешIы.

ГъашIэмкIэ анахь мэхьанэ зиIэу, псэм кIэгъэкъон фэхъурэ гукIэгъур дгъэкIоды е чIэтынэ зэрэмыхъущтыр сатырэ закъокIэ — «ГукIэгъу шIыныр зигъэхабз» ыIуи, къыухыгъ.

Мафи, чэщи, ошIуи, уаий гупшысэм зылъещэ тхакIор, усэм усэр къыкIэлъэкIо:

Усэр – гъэсэпэтхыд, Ушъэфыгъэ гукъау, Унэзэгъэ гъогурыкIу, ЕлъэкIонрэ гугъапI. Усэр бэмэ яплъапI, Гъунджэу укъещы, Мазэу щэгъуащэ, Ау угу зынэскIэ – КъыуегъаIо усэкIэ.

Усэн зэчыир зыхэлъымкIэ, усэр сабый папкI, епIу, елэжьы, тамэ ыгъотыгъэмэ, зеIэты. Адэ сыд фэдэнхэ фаеха усэхэр? ТыкIэдэIукIын ащ иджэуап къэ­зытырэм: Сиусэхэм унэ яIэп — шъхьэ­фитых,

Урамым тетых, Зыфаем готых. Зыфаер къаIо, Зыфаем — раIо! Ау шъхьэфит усэр — ШъхьэрытIупщ усэп!

ПсэкIэ дунаир зышырэ усакIом демыгъэштэн плъэкIырэп уасэу усэм фишIырэм. Зэгупшысэу ыпшысыжьырэм гъуни-нэзи иIэп; ыгу цIыкIужъые илъэу къыщекIокIырэр бэдэд: ЧIыгур, огур, лъэпкъыр, гъашIэр, цIыфхэр…

Лъэпкъым ихъишъэ пIэ шъабэп, Гупсэфэу ущычъыенэу, Данэм ухэгъэкIагъэу Учъыезэ къэбгъэшIэнэу.

Лъэпкъым ихъишъэ — чIыфэп, Хьафэуи птынэу уимылъкоп, ЛIакъохэр ипытапIэу, Яакъыл игугъапIэу — Титыгъ, тинэф, тифаб.

Хъунэго Саидэ игупшысэ тэмабгъу: адыгэ лъэпкъым иблэкIыгъи, инепи, инеущи гукIэ ащэIорышIэ ыкIи ущыIэныр —пфэлъэкIырэр зымыгъэбэлэрэгъэу пшIэныр арэу зэрэщытыр кIегъэтхъы. УиIэм уасэ фэпшIэу уухъумэныр ыкIи ащ хэбгъэхъо­ныр хэткIи шапхъэу зыхъукIэ, гъашIэри тынчыпIэ-гупсэфыпIэу зэрэщытыщтым укIегъэгушIу.

Ауми, усакIор гупсэфэп, гумэкIыгъуабэу щыIэмэ зэрадзэ: «СэгумэкIы. Ренэу сэгумэкIы — Ащи къэзгъэшIагъэр къеунэкIы». Дунаим щыхъу­рэ-щышIэрэ пстэумэ ащыгъуазэу, агъэтхьауеу, зэхишIэрэр — тэрэзыр ыкIи мытэрэзыр ыгъэ­унэфыныр, дэир е Iаер уяпэсэкIымэ, къэмыгъэхъунхэ е щыбгъэзыенхэ плъэкIынхэу щытхэмэ зэхифэу, зэхидзэу, зэригъап­шэрэр бэдэд; джарэу усакIом ыгу пщэлъэ ин — зынэмыси, ымылъэгъуи щыIэп, ишъып­къэ мыпшъыжьэу фэкIо.

КъысэмыIу! Сыфаеп зэхэсхынэу! Сызтет чIыгур чэнэу, зэгочынэу, Сефэхынэу чIэ зимыIэ Iуашъхьэм, СыIутынэу къэпIощтым икъашъхьэ, Сэрэмах, сэрэмыпаг егъа­шIэм, Сэщ фэдэу минишъэхэр мэплъызы — Зэмыжэгъэ фыртынэм ефырзых, Хэхэс гугъэу къычIэкIыгъ ягугъэ, Зи къэмыIу! ГущыIэхэр бгъэпшъыгъэ. («Зи къэмыIу»).

Лъэхъэнэ мыджырым имэшIожь стыр гу хыябэр зэрилыпкIырэм, зэо-бэнэ зэпымычыжьмэ цIыфи, нэмыкIхэу псэ зыпытхэри зэрякIодылIэхэрэр мы сатырхэм ащыкIэгъэтхъыгъ; зэкIэ, зэкIэ къызэрыкIырэр ыкIи зыфэкIожьырэр мылъкур ары, цIыф цIыкIур зыкIэхъопсырэри зытекIодэжьырэри а мылъку мыгъор ары.

Сыдэу сигъэпшъыгъа зэо-бэнэ къэбарым СедэIузэ. Седжэзэ. Зэзгъэзэфэжьызэ. Сыдэу сигъэпшъыгъа шъхьа­кIом имашIо СигъашIэ ылъапсэ кIистыкIызэ!

Ау тыдэ пхьына о уихьы­лъэ, Хэт птырихына а онтэгъур? Зызысэплъыхьэм — сикIа­лэхэр къызготых — Зыщыщыри къагурымыIоу атезгъэуагъ.

УсакIоу Хъунэго Саидэ щыIэныгъэм, дунаим ипчэгу ит гупшысакIу: лъапи шъхьапи зынэмыси ымы­шIи щыIэп; иакъыл зэтеуцуагъэкIэ, игулъытэ чанкIэ, игущыIэ фытагъэ­кIэ гу минхэм алъэIэсы, арэхьэ, зыкъарегъаштэ.

ШIу усэлъэгъу, Гъа­шIэр! Мафэм ыцакIэ земыгъэ­фэх — ШIу усэлъэгъу!

Гъунэм сыIутэу чэщым ылъачIэ Уитэу сэлъэгъу! ШIу усэлъэгъу!

ГъашIэр — алрэгъоу Шъо зэфэшъхьаф, ШIу усэлъэгъу!

Мачъэ нэплъэгъур — Илъагъо — нэф! ШIу усэлъэгъу!

ТхьэкъэгъэшIыгъэ дунаишхом ыпсэ пызыгъэтырэр зэфэдэкIэ шIулъэгъур арба?! Ар къыгурыIоу мэусэ бзылъфы­гъэр.

ЩыIэныгъэм икъежьапIэри инэфапIэри ЧIыгур ары. «Псэ» зыцIэр пытэу, нэрымылъэгъу кIапсэкIэ ащ епхыгъ. Хъунэго Саидэ гъашIэм хэлъ-хэсыр бэшIагъэу ыгъэунэшкIугъ, усэкIо чъэпхъыгъ, щтапхэп, гукIодыпхэп; чан, сыдымкIи кIочIэгъу зыфырекъужьы; ЦIыфэу мы чIыгум зэрэтетым егъэбжьышIо, зыкIыныгъэу чIыгум дыриIэм егъэлъэшы, еIэты.

О — сэры ЧIыгур мэбыбы — Сэбыбы, ЧIыгур мэлажьэ — Сэлажьэ, ЧIыгур мэпкIантIэ — СэпкIантIэ, ЧIыгур мэгырзы — Сэгырзы, ЧIыгур мэтакъо — Сэтакъо, ЧIыгур мэкъутэ — Сэкъутэ, ЧIыгур мэгуIэ — СэгуIэ, ЧIыгур мэлъаIо — СэлъаIо, ЧIыгур мэдаIо — СэдаIо, ЧIыгур мэкуо — Сэкуо. ЧIыгур мэубзэ — Сэубзэ, ГугъапIэу къэнагъэр… Сыбзэ.

УсакIор акъыли амали щыкIэ­рэп, гущыIэр иIэрыфэгъу, ыкIуа­чIэ из. Иадыгэ лъэпкъ, ичIыгу афыриIэ гукIэгъу-шIулъэгъур гъунэнчъ ыкIи ар исатырхэм ащыкIегъэтхъы. Псауныгъэ пы­тэкIэ тыфэлъаIозэ, хэхъоныгъэ лъэ­бэкъукIэхэмкIэ бэрэ тхылъе­джэхэр ыгъэгушIонхэу фэтэIо.

Адыгэм ынэпс Адыгэ нэпсым сыдрэ гуп­шыса Налмэс-налкъутэу ымгъэлыдыгъэр? Сыд фэдэ къина ЧIыгум щызекIоу, Адыгэ нэпсым ымыгъэпс­кIыгъэр?

ЩыIэп хэгъэгуи, чIыгуи, ошъогуи Адыгэ цIыфым ынитIу ымышIэу. Хэхэсы хъишъэм лъэпкъыр ыулъэгуи, Имыжъо шъхьалы сапэ ар ышIэу...

ОуитIу-оуищэу гъыбзэр иIусэу ЧIыгур хъураеу къырикIу­кIыгъ. Лъэпкъым ишIупIэ игъонэмысэу Хымэ къэхалъэмэ адалъхьажьыгъ.

Адыгэ нэпсым иIэп гъунапкъэ, Ар къэзылъфыгъэм ыцIэ къешIэжь! Адыгэ ЧIыгур тпсэ илъэгапIэу, Адыгэ цIыфым къыфэ­рэнэжь!

Мамырыкъо Нуриет.