Хэкум икIыгъэ артистхэмкIэ апэрэу мы хэгъэгум кIогъагъэр «Ислъамыер» ары.

«Си ри-ра-рохэр садэжь къэ­кIуагъэх» — Кфар-Камэ щыщ кIэлэ ныбжьыкIэу Натхъо Саусэр ихъопсапIэ нэфапIэ зэ­рэфэхъугъэр ышIошъ мыхъупэзэ, Адыгэ къэралыгъо орэдыIо-къэшъокIо купэу «Ислъамыем» къыпэгушIуатэзэ къыпэгъокIыгъ. КIалэм янэу Симэ шIуфэс гущыIэм хэтэу къеIо: «СикIалэ паеми, псэпэ ин къэ­жъугъэхъагъ шъукъызэрэкIуа­гъэмкIэ. ШъушIэнэу шъуфаемэ, тэ тиунагъокIэ мафэр ныдэлъф мэкъамэхэмкIэ тэублэ». ГъэшIэгъоны адыгэ лъэпкъымкIэ тизэфыщытыкIэ. Километрэ мин пчъагъэхэр тазыфагу илъых, илъэс заулэрэ тызэрэмылъэ­гъоуи е тызэрэмышIахэуи тэпсэу. Ау тызэрэзэIукIэу егъа­шIэм тызэхэтыгъэм фэдэу хэхэ­си хэкурыси тэхъу. ТызэгурыIонымкIэ, гуфабэр тазфагу къи­тэджэнымкIэ, тызэрэзэщыщыр къэтшIэжьынымкIэ зы «шIуфэс еблагъэр» зэхэтхымэ екъу.

Зипчъэ зэфэзымышIырэ Кфар-Камэ

Кфар-Камэ хьэкIэ пэгъокIыныр, хьэкIэ гъэшIоныр ихабз. Ыгу зэIухыгъэ, иIаплI фабэ итамыгъэу пчъэ зэIухыгъэхэр чылэ гузэгум итых. Гъэмэфэ мэзищым куп-купэу Адыгеим, Къэбэртаем, Щэрджэсым, Тыркуем, Иорданием къарыкIырэ лIыкIохэр къоджэдэсхэм ра­гъэблагъэх. Зыр агъэкIотэжьышъ, адрэм пэгъокIых. Мары тэ Адыгэ Республикэм къэдгъэзэжьыгъэ къодыеу, къалэхэу Налщык, Амман къарыкIыгъэ ныбжьыкIэхэм апэгъокIыгъэх.

Адыгэ Республикэм ипэрыт ансамблэу «Ислъамыер» апэрэп Кфар-Камэ ипчъэ зэIухыгъэхэм зэрарыхьагъэр. Израиль ит адыгэ къуаджэу Кфар-Камэ куп цIэрыIор мыгъэ ятфэнэрэу кIуа­гъэ. ЯнэIуасэхэр, ягупсэхэр бысымхэм мымакIэу ахэтых. ЗэIукIэгъум ащ IэшIугъакIэ, кIэщыгъо зэхашIэр къыхелъхьэ. Ау апэрэ кIогъуми гуфэбэны­гъэу хэлъыгъэр нахь макIэп. Сыда пIомэ хэкум икIыгъэ артистхэмкIэ апэрэу мы хэгъэгум кIогъа­гъэр «Ислъамыер» ары.

Нэхэе Аслъан — Урысыем инароднэ артист, композитор, ансамблэу «Ислъамыем» ипащ:

— Къыхэзгъэщымэ сшIоигъу, Израиль екIурэ хэку гъогур апэ­рэу къызэIузыхыгъагъэр тэры. 1994-рэ илъэсым Кфар-Камэрэ Рихьаниерэ апэрэу адыгэ культурэм ифестивальхэр зызэхащэм, тикупкIэ тырагъэблэгъагъ. Тизэпхыныгъэхэр джащ къыщежьагъэх.

Кфар-Камэ зэ зыплъэгъукIэ, нэужым пщымыгъупшэжьэу, икъэбар пIотэжьэу охъу, уахътэу щыбгъэкIуагъэр гукъэкIыжь дахэу къыпфанэ. Мары мыгъэ­рэм ыпэкIэ 2016-рэ илъэсым сызэкIом (къыхэзгъэщын, ащыгъуми «Ислъамыем» иорэдыIохэм сырягъусагъ) урамыцIэу слъэгъугъагъэхэр сщыгъупшагъэ­хэп, бэрэ нэужым сIотэжьыгъэ. Кфар-Камэ ихьаблэхэм зэкIэми адыгацIэ афиусыгъ. «Хьамэ», «Мые», «Мыекъуапэ», «Шап­сыгъ», «Шы», «Адыгэ», «Бжъэдыгъу», «Къужъыпс» ыкIи нэмы­кIыбэхэр, зэкIэмкIи урам 67-у иIэм адыгацIэкIэ яджагъ. Къэралыгъо чIыпIэ гъэунэфылъэ тхылъыми адыгабзэкIэ къызэрэIу шъыпкъэхэу ахэр хитхагъэх. Мызыгъэгуми згъэшIэгъон тхыгъэхэр къоджэ урамхэм атеслъэгъуагъ. Чылэм IэзапIэ, хъызмэтшIапIэ, гъэсэныгъэ, хьисап унэу дэтыр зэкIэ зыдэщытхэр къэозгъэшIэрэ гъогунэпцэ тамыгъэхэр адыгабзэкIэ тхыгъэх. Ащ фэдэу зы гущыIэ сынаIэ тесыдзагъ, ар «тхыгъэзехьэун». КъикIырэр сымышIэу сызкIэупчIэм, почтэр арэу къы­чIэкIыгъ. Джаущтэу тэ тымыгъэ­федэу, гущыIэ гъэшIэгъонхэр кфар-камэхэм къаIоу зэхэпхыщт. Машинэр — ку, рулыр —гъэзалъэ, плинтусыр — лъэ­гупкъ, зажигалкэр — мэшIуалъ.

Ермэлыкъыр гъэбэжъугъ

Къоджэ щыIакIэр гъэ къэс зэрэзэтырагъэпсыхьэрэм фэдэу Кфар-Камэ фестивалми иамалхэм ахэхъо. Гъэ къэс кIэу зы едзыгъо гъэшIэгъон горэ хагъахьэ. Ащ фэдэу ящэнэрэ илъэс хъугъэу ермэлыкъ — къэ­гъэлъэгъон ин зэхащэ. Бэдзэр шIыкIэу ар зэIухыгъ, щапIэхэр гъэкIэрэкIагъэхэу, нэфынэ зэпэшIэтхэр апылъагъэу зэтырагъэпсыхьэх. Къуаджэм щыпсэурэ IэпэIасэхэм — пщэрыхьа­кIохэм, пхъашIэхэм, дакIохэм, тыжьынашIэхэм, сурэтышIхэм яIэшIагъэхэр къырахьылIэх. ЯмышIыкIэу шIыгъэ­хэм унаIэ зэлъаштэ. Ащ фэдэу зы сурэт сыблэкIышъугъэп, адыгэ бзылъфыгъэхэм шхъонтIэшъо саехэр ащыгъхэу, анэгухэр къэмылъагъохэу ащ тешIыхьэгъагъэх. Ар зиIофшIагъэу ЛIыIужъу Линэ гупшысэу сурэтым хилъхьагъэр къытфиIотагъ.

ЛIыIужъу Лина – сурэтышI, Кфар-Камэ щэпсэу:

— Мыгъэ апэрэу Истанбыл сыкIуагъ. ХьэзабкIэ силъэпкъ къызэпичыгъэ хы ШIуцIэр слъэ­гъугъэ. Хы нэпкъым бэрэ сыIутыгъ, хэкумкIэ сыплъагъ. Сшыпхъухэу, тинанэхэу хэт мы хымэ хэгъэгум зышъхьэ егъэзыгъэу къэзыхьыгъагъэхэр? СшIэрэп, ацIэхэр сшIэрэп, анэгухэр слъэ­гъугъэхэп. Джары сисурэт тет бзылъфыгъэхэм анэгухэр къызфэмылъагъохэрэр.

Ермэлыкъыр зыщыкIорэ чIыпIэри тарихъIуат. Кфар-Камэ апэу дашIыхьэгъэ унэхэр зытет урамым ар щызэхащэ. ГъогужъкIэ ащ еджэх. ЦIэр урамыцIэ шъыпкъэуи щыт. ХьакIэу къыдахьэрэм ар елъэгъу, адыгэм ыбзэ зэхехы, итарихъ, икультурэ фаIуатэ. Мы къуаджэм къыдэтIысхьэгъагъэхэр Кавказ заом ыуж апэ Балкан лъэныкъом илъэс 12 исыгъэх, нэужым Осмэн пачъыхьэм къыгъэкощхи, джурт хэгъэгур насып афэхъугъ. Гъогужъым псыхъом фэдэу цIыфхэр жъугъэу щызэблэкIыщтыгъэх. Джурти, араби, ер­мэли, урыси — бэ ермэлыкъым къекIолIагъэр. Кфар-Камэ фестивалыр хэгъэгум щыцIэрыIу. Еплъы зышIоигъор макIэп.

Наталья Кызыл — Израиль щэпсэу:

— Адыгэхэр макIэу Израиль зэрэщыпсэухэрэр сэшIэ. Минитф ныIэп зэрэхъухэрэр, ау хэмыкIуакIэхэу зыкъызэрагъэнэшъугъэр сэгъэшIагъо. Мары мыщ фэдэ шэн-хэбзэзехьэ Iофтхьабзэхэр ащ фэIорышIэх. Кфар-Камэ фестивалыр тикIас, тыхэмылажьэу блэдгъэкIырэп.

Урыс бзылъфыгъэм ыгъэшIагъорэр нэмыкIыбэми агъэшIагъо. Тыркуем миллион пчъагъэу исыр екIуадэмэ, Израиль ис минитфым ащкIэ инасып къы­хьыгъ. Зыхэсхэ лъэпкъым ар иекIолIакI. Умыджуртэу джурт егъашIэми уишIыщтэп. Узэрэ­адыгэу укъыгъэнэщт, умыкIодынэуи IэпыIэгъу къыпфэхъущт. Тыркуем ис тилъэпкъэгъухэм сыд яхьакъ, тырку ашIынхэу ауж ихьэгъагъэхэмэ? Адыгэ хабзэр, бзэр, культурэр аухъу­мэнэу ахэм зыми ахъщэ аритыгъэп. Израиль иполитикэ фэшъхьаф. Лъэпкъ цIыкIухэм ар акъоуцо, мылъку ини афегъэкIуатэ.

Адыгагъэр зэрахьэшъугъ

Израиль щыпсэурэ адыгэхэм къэралыгъом мылъку инэу къа­фитIупщырэр Кфар-Ками, Рихьании ятеплъэ къегъэлъагъо. ТыкIо къэс къуаджэхэр нахь кIэракIэ зэрэхъухэрэр къыхэтэгъэщы. Яхьэблэ зэгъэфагъэхэм, ящагу зэIухыгъэхэм, яурам кIэракIэхэм заушъомбгъу. Адыгэ культурэм ифестиваль зэрэзэхащэрэ шIыкIэми уегъэгушхо. Фестивалым иIофтхьэбзэ шъхьа­Iэу «Ислъамыем» иконцерт нэбгырэ минитф къекIолIагъ. Ащ фэдизыр зыдагъэтIысын зэIухыгъэ щагу театрэ къуаджэм дэт. Ари мызыгъэгум зэрэзэтырагъэпсыхьагъэр къэтлъэ­гъугъ. ГъэлъэгъопIэ гупчэмрэ ащ тет бгъагъэмрэ кIэу ашIыгъэх. ИщыкIэгъэщт остыгъэхэр, мэкъэгъэIухэр дыкIыгъоу пчэгур гъэпсыгъэ.

Нэпсэу Зэкэрый — къуа­джэу Кфар-Камэ итхьамат:

— Фестивалым изэхэщэн тефэщт мылъкур джурт правительствэм къытфетIупщы. Хэлэ­жьэщт артистхэм якъегъэблэгъэни ащ къыдыхэлъытагъ. ТилъэпкъыкIэ тишIоигъоныгъэ­хэр къыддэхъух. Лъытэныгъэ къытфашIы, типроектхэмкIэ джэуап дэгъухэр тэгъотых. Мары зы араб унагъо горэ тичылэ къыдэтIысхьан зеIом, тыдагъэп. Хымэ къызыпхахьэрэм ухэкIо­дэщт, бырсыр къэтIэти, унэшъо штагъэу тшIыгъэ нэмыкI лъэпкъ тичылэ къыдэтIысхьан фимытэу. Къэралыгъоми къыддыригъэ­штагъ.

Израиль иправительствэ илIыкIохэу пчыхьэзэхахьэм къы­щыгущыIагъэхэм къоджэ тхьаматэм игущыIэхэр къагъэшъыпкъэжьыгъ. ПсэолъэшIынымкIэ министрэу Ифаат Саса-Бутон адыгэхэм уасэу афишIырэр, цIыф къабзэхэу, хэбзэ дахэ зыхэлъхэу зэрэщытыр къыIуагъ. Кфар-Камэ фестивалыр зы анахь Iофтхьэбзэ дахэу Израиль щызэхащэрэмэ зэращыщыр къыхигъэщыгъ. ПсэолъэшI Iоф­хэр зезыфэрэ гъэIорышIакIор ау къодыеу культурнэ зэхахьэм къэкIуагъэп. Министерствэм непэ Кфар-Камэ щашIырэ псэуалъэхэм ынаIэ атет. Къуаджэм культурэм, спортым яунэхэр джырэ уахътэм щагъэуцух. Урысыем илIыкIо гъэIорышIапIэу хэгъэгум итым Iоф щызышIэхэрэ Игорь Мартыновыр, Сергей Ланкиныр, Игорь Поповыр, Денис Пархомчук адыгэхэм яфестиваль къеблэгъагъэх. Урысыем илIыкIохэм тилъэпкъэ­гъухэр адэлажьэх, хэку гупсэр зэрыт къэралыгъом зэпхыныгъэ­хэр дыуиIэнхэм мэхьанэ раты.

Хэкум ымакъэ агъэжъынчыгъ

Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат, «Ислъамыем» ипащэу Нэхэе Аслъан яшIуфэс гущыIэхэр Кфар-Ками Рихьании ащыпсэухэрэм, концертым къекIолIагъэхэм зэкIэмэ Адыгеим изаслуженнэ артистэу Агъыржьэнэкъо Саниятрэ Мы­шъэ Андзауррэ араIожьыгъэх. Гуапэ ащыхъоу якупкIэ Кфар-Камэ фестивалым зэрэхэла­жьэхэрэр араIуагъ. Анахь хэшыпыкIыгъэ орэдхэр, мэкъамэхэр, къашъохэр зыхэт программэ къызэрагъэхьазырыгъэри концертым ипэублэ къыхагъэщыгъ. Зиорэд къэIуакIэ, зимэкъэмэ къегъэIуакIэ дунэе музыкальнэ шапхъэхэм анэсырэ «Ислъамыем» цIыфхэр ыгъэдэIуагъэх, ыгъэгупшысагъэх, ыгъэбаигъэх. Адыгэ культурэр шъуашэу зыгъэлъэгъогъэ купым кфар-камэхэр лъэшэу фэрэзагъэх. Зыхэс лъэпкъхэм апашъхьэкIэ ашъхьэ лъагэу аригъэIэтыгъ.

Нэпсэу Зэкэрый – къуаджэу Кфар-Камэ итхьамат:

— Тикъоджэгъухэм ацIэкIэ сыфай Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат, «Ислъамыем» ипащэу Нэхэе Аслъан Тхьэм егъэпсэух ясIонэу. Къытфагъэ­кIогъэ артистхэр тэркIэ лъэпIэ дэдэх. Ахэм къагъэлъэгъогъэ искусствэ лъагэр тилъэпкъкIэ зэрэтиIэр цIыф лъэпкъэу тызхэс­хэм ашIэнэу хъугъэ. Ар зымыуасэ щыIэп.

Джыри зы мэхьэнэ шIуагъэ хэкум икIырэ артист купхэм къахьы. Сыдэущтэу Мышъэ Андзаур — «Ныдэлъф мэкъамэхэр», Лъэцэр Светланэ «Хьагъэуджым ирапсодие» къырагъа­Iора? Сихъу Руслъан фэдэу къамэхэр сыдэущтэу чIэпсэщтха? ХъокIо Сусанэ, Тыгъужъ Асиет, Шъымырзэ Къызбэч, Къумыкъу Щамсудин ыкIи нэмыкIхэм афэдэу орэд къэпIошъущта? Кфар-Камэ иныбжьыкIэхэр Адыгеим иартистхэм акIырэплъых.

Iапщэ Рустам – Кфар-Камэ икупэу «Типсэ» ипащ:

— Сэ илъэсипшI ыпэкIэ мы къуаджэм иныбжьыкIэхэм къэшъуакIэ язгъэшIэнэу Налщык сыкъикIи сыкъэкIуагъ. Куп цIыкIоу зэхэсщагъэр ащ фэдиз илъэсым щыIэгъэ фестивалхэм ахэлэжьагъ, хэкум къикIыгъэ IэпэIасэхэр алъэгъуба? Ахэр сэ сиIэпыIэгъу кIэлэегъаджэх. «Налмэсым», «Ислъамыем», «Кабардинкэм» анахь гъэсэкIо дэгъу тыдэ къипхыщта? Арышъ, лъэшэу сафэраз сэ хэкум иансамблэ гъэшIуагъэхэм.

Iапщэ Рустам зипэщэ къэшъо­кIо купэу «Типсэ» Кфар-Камэ фестивалхэм ахэлажьэу зэп зэрэслъэгъугъэр. Адыгеими зэ къэкIогъагъ. ЗэхапшIэу нахь дэгъоу къашъо хъугъэ. Гъэ къэс ныбжьыкIэхэм яIэпэIэсэныгъэ хахъозэ къырэкIо. Ары фестивалым ипшъэрылъ шъхьаIэри.

Зы псэ, зы бзэ, зы хабзэ

Фестиваль мафэхэр нахь гъэшIэгъонэу зэрэкIощтхэмкIэ бысымхэм алъэкI къагъэнагъэп. ХьакIэхэм зарагъэгъэпсэфыныр, хэгъэгум ичIыпIэ дахэхэр арагъэлъэгъуныр ягугъугъ. Адыгеим илIыкIо куп Тель-Авив ащагъ, къэлэжъэу Яффо икъэбар къафаIотагъ, Хы фыжьым къухьэкIэ тыращагъ.

Сихъу Руслъан — Пшызэ шъолъыр изаслуженнэ артист, ансамблэу «Ислъамыем» икъэ­шъуакIу:

— Сэ апэрэу сыкъэкIуагъ Израиль. Дахэу, згъэшIэгъонэу слъэгъугъэр бэ. Кфар-Камэ адыгэм идунай шапхъэ фэхъун ылъэ­кIыщт. Нахьыжъи нахьыкIи адыгабзэр агъэбзэрабзэу мэгущыIэх. Сибысымхэу Нэпсэу Омаррэ Но­рэрэ гуфабэх, гукIэ­гъушIэх, анаIэ зы такъикъэ страгъэзырэп.

Хэт удэгущыIэми джары къыIорэр. Шъхьадж ибысым фэдэ щымыIэу къыхегъэщы. «Ислъамыем» хэт нэбгырэ 40-р унагъохэм ащыпсэугъ. Ари шапхъэ. Зэлъэпкъэгъухэр зэхэсхэ хъу­мэ нахь зэфэнэ­Iуасэ мэхъух, лъэпкъ лъэмыджыр мэпытэ. Лъэпкъ мэкъамэр чэщи мафи ахэIукIэу, орэдыр, къашъор, пщыналъэр ягъусэу бысымхэмрэ хьакIэ­хэмрэ охътэ дахэ зэдагъэкIуагъ. Адыгэ хабзэр, бзэр, псэр, культурэр мыкIодыным Кфар-Камэ фестивалыр фэIорышIагъ.

ТIэшъу Светлан. Адыгеим изаслуженнэ журналист.

Сурэтхэр тезыхы­гъэр Цушъхьэ Адам.