1970-рэ илъэсым ибжыхьэ маф. Апшъэрэ гъэсэныгъэ къязытырэ еджэпIэшхоу АГПИ-м – мы зыр арыгъэ ащыгъум Мыекъуапэ дэтыгъэр – ушэтынхэу птынхэ фаехэр атыгъахэу, институтым аштагъэхэу, ау общежитием имыфагъэхэу бэ фэтэрмэ арысыгъэр…

Мафэ горэм, зыдгъэпсэфэу тыщылъы­зэ, пчъэм къытеуагъэх. «КъакIо, къакIо», — ыIуи джагъэ дэгъоу еджэщтыгъэу, сурэтшIыным фэIэзэ дэдэу, пщынэм дахэу дежъыузэ адыгэ орэдхэр мэкъэ Iужъу шъабэкIэ къэзыIощтыгъэ Къонэ Руслъан.

Пчъэр къызэIукIыгъ. Тыплъэмэ, ынапци, ышъхьаци, ынэгуи фыжьыбзэхэу урысым фэд кIалэу щытыр, ау адыгэбзэ къабзэкIэ къэгущыIэ. Ащ кIыгъугъ кIэлэ къопцIэ шъхьац тIыргъор. «Сыд, пелыуан щыр, зыуж уитыр?» — ыIуи Руслъан еупчIыгъ сырыфым. Мыдрэм, фэхьазырыгъэм фэдэу а упчIэм, «Се­джэщт, сытхэщт, сыбэнэщт!» — къызIуип­хъотыгъ. Тапэ зы курскIэ итыгъэу, общественнэ IофшIэнмэ чанэу ахэлажьэщтыгъэ Уджыхъу Амзан мэкъэ Iэтыгъэ гъэтIылъыгъэкIэ къыIуагъ: «Мыщ лIы хэкIыщт, еджэщт! ШъузыгъэгумэкIырэр къашъуIо».

«Нахьыжъхэр, институтым тыкъы­чIэхьагъ, ау общежитием тифагъэп. Джы шъо шъуащыщмэ институтыр къаухыгъ, «ахэм ячIыпIэхэр къышъоттыщт» аIуагъэти, зэдгъэлъэгъунэу тыкъэкIуагъ. ЕмыкIу къытфэшъумышI…»

А кIэлэ сырыф цIыкIугъэр джы зэлъа­шIэрэ шIэныгъэлэжь, тхакIо, филологиемкIэ факультетым самбэмрэ дзюдомрэкIэ апэ дэдэ мастерыцIэр къыдэзыхыгъэу, Къунчыкъохьаблэ икIэлэ пIугъэу Къуекъо Асфар ары.

Бэмэ сягупшысагъ, бэ сыгу къэ­кIыжьыгъэри: олахьэ ухигъэлъыхъу­хьанэу лIыбэ къыдэкIыгъэм Къунчыкъо­хьэблэ чылэ зэдэIужь цIыкIум! Непэ зигугъу къэсшIы сшIоигъор ахэм зэу ащыщ. Илъэс пчъагъэрэ Асфар хэкум, Адыгэ Республикэм IэнэтIэ зэфэшъхьафхэр щиIыгъыгъэх, Адыгэ Респуб­ликэм иобщественнэ организациеу «Адыгэ Хасэм» итхьамэтэ гуадзэу щытыгъ. Джыри чанэу ищыIэныгъэ лъе­гъэкIуатэ. Адыгэхэр къэралыгъохэу зэрысхэр, зэкI пIоми хъунэу, къэзыкIухьагъэу, бэ зылъэгъугъэу, бэ зынэгу кIэкIыгъэу, цIыф гъэшIэгъон бэдэдэмэ аIукIагъэу, яныбджэгъугъэу щыт мы кIалэр.

Спортым пылъызи бэ къыкIухьагъэр, комсомолым Iоф щишIэ зэхъум макIэп цIыфэу зыIукIагъэр, гъэзетэу «Адыгэ макъэм» иотделмэ Iоф ащешIэфи, а гъэзет дэдэм иредактор шъхьа­Iэу загъэ­нафэми бэ пэкIэкIыгъэр. Хэкум, Адыгэ Республикэм, къэралыгъо зэфэшъхьафхэм ащыпсэухэрэ адыгэхэм ашIэ идунэететыкIи, идунэееплъыкIи.

ЗэкIэ игъэхъагъэхэм яIэташъхьэ зыIулIэжьырэр Адыгэ Хэсашъхьэм итхьамэтэ гуадзэу зэрэщытыгъэр ары. А лъэхъаныр ары Асфар зыфэдэр нахь къызылъэгъуагъэр. Ар лъэпкъым паемэ, зышъхьасыжьынэу зэрэщымытыр къыхэщыгъ.

СыгукIи сшъхьэкIи сыфэраз икIэлэ­гъум къыIогъэгъэ гущыIэхэм зэрафэ­шъыпкъэм фэшI. Гъэхъэгъэ шIукIае иIэу спортым зыхэкIыжьым шIэныгъэлэжь бэлахь ыкIи тхэкIо-усэкIо дэгъу хъугъэ. Ащ ишыхьат тхылъхэу къыдигъэкIыгъэхэр, гъэзетмэ, журналмэ къаригъахьэхэрэри, Iэпэрытхыхэу истол телъхэри, лъэшэу сыгу рихьыгъэу сапашъхьэ илъ тхылъэу «ПхъапкIэмэ ралъэсэхыжьы» шъхьэу зыфишIыгъэри. Бэ сыгу къэкIыжьыгъэри, къасIо сшIоигъори. Ау ахэр зэкIэ зы гущыIэкIэ къэпIон плъэкIыщт: «Аферым, Асфар!»

Джы тхылъым игъэпсыкIэ, зыфэгъэ­хьыгъэм, зэрэтхыгъэ шIыкIэм теплъын. Тхылъ кIышъор, адыгэ быракъыр угу къыгъэкIэу, уцышъокIэ гъэкIэрэкIагъэ. Дышъэпс егъэшъогъэ хьарыфхэмкIэ шъхьэр тетхагъ. Уемыджэзэ гушъхьэ гъомылэ зэрэпфэхъущтым гу лъыуегъатэ, гупшысэхэм уахещэ, уакъыфегъэущы…

КъызхэкIыгъэ лъэпкъэу ыпсэ зыхэтIагъэм фыриIэ шIулъэгъум пае зэпимычыгъэ къини, зыдэмыкIуагъи, зызIуи­мыгъэкIагъи, зэфимыхьысыжьыгъи щыIэп. Ар адыгэ шэн, адыгэ екIолIакI, лIыгъэшIапI.

Тхылъым бэрэ щегъэфедэх адыгэ гущыIэжъхэр, IорыIуатэхэр, ежь къыугупшысыгъэ гущыIэхэр — анахьэу къыфаIотэжьыгъэмэ кIэух афишIы зы­хъукIэ. Мыхэр ямэхьанэкIи якъэIуакIэкIи псыхьагъэу щытых.

Гъэзет нэкIубгъом ифэн ылъэкIыщтэпышъ ары нахь, тхылъым дэт шъхьэ пэпчъ укъытегущыIэныр тефэ, гупшысэ куу ахэлъ.

Мы тхылъыр художественнэп – хъугъэ-шIагъэмэ къапкъырыкIызэ гукъэ­кIыжьхэр къытхыжьыгъэх. Ары шIогъэ ин дэдэ къезытырэр Асфар итхылъ. Адыгэ лъэпкъым къыраIуалIэрэм, къе­хъулIэрэм, зыдакIорэм зэфэхьысыжь афишIызэ, непэ адыгэхэм (тыдэ щыIи) ядунэететыкIи, ядунэееплъыкIи, язэхэшIыкIи, политикэми куоу ахэхьэ. Аскъэлае щыщ Гедыоджэ Асхьад ыIуагъэр ыгъэцакIэзэ (къэбарыр къызэраIуагъэм, зэрэзэхэпхыгъэм тетын фае) цIыфхэу зыIукIагъэхэм къызэраIотагъэм фэдэу къетхыжьы Асфар. Ари шIуагъэ зиIэ Iоф.

Адыгэ Хасэр – адыгэ лъэпкъым игъэ­сэпIэшIоу щытыгъэр – ылъэ теуцожьыным Iоф зэрэдишIагъэр ежь насыпыгъэ­кIэ зыфелъэгъужьы. Зыдэлэжьагъэхэм яIофшIэкIагъэр, ацIэхэр къыриIохэзэ, адыгэгъэшхо адызэрихьэзэ итхыгъэ щыпхырещы. ЗэкIэмэ къахигъэщырэр Алахьым джэнэтыр къызэритын Шъхьэ­лэхъо Абу. Мы лIыр дунаим адыгэу тетмэ ашIэ. Щытхъоу ащ пылъыр уухынэу щытэп. Ар Асфар мырэущтэу къызэриIорэм къеушыхьатыжьы: «Советмэ ялъэхъан хэкум ипэщагъэу, республикэ тиIэ зэхъум ти Президентыгъэу Джарымэ Аслъан ренэу упчIэжьэгъу ышIыщтыгъэр Абу арыгъэ».

Шапсыгъэ къэбархэу тызхигъэдэIуагъэмэ, ахэр къэзыIотагъэмэ япсэукIэ, ядунэееплъыкIэ гупшысэ гъэшIэгъонмэ уакъыфагъэущы. Тхылъым цIэу фишIыгъэри а шапсыгъэхэр ары къызхихы­гъэри. Шапсыгъэмэ тхьапэм «пхъапкIэ» раIо.

Къызхэхъухьэгъэ дунаим щыхъу­рэ-щышIэрэр адыгэм дэгъоу ешIэ. Хьэхъу Аслъан фэдэмэ ашIэрэр, непэ тымыгуIэмэ, дунэе шъхьаIэм зыдахьыжьыщт… Хэт ащкIэ мысэр? ЗэкIэми тымыс. Аузэ тиуахътэ макIо, къэдгъэшIэжьынэу къыт­фэнагъэр уахътэм зыдехьыжьы пхъапкIэмэ – тхьапэмэ афэдэу.

Адыгэм щэIэгъэшхо зэриIэу, теубытэныгъэшхо зэрэхэлъыр дэгъоу къеушыхьаты Хьэхъу Аслъан къытефэгъэ чIыгоу мыжъор зыхизым Iоф зэрэдишIэгъэ шIыкIэм. ЗэкIэмэ анахь къиныр о узтекIожьыныр ары. Ар ышIэшъугъ Хьэхъу Аслъан. Ащ хэшIыкI зыфыримыIэ щыIагъэп пIоми ухэукъощтэп. Изэфэхьысыжьхэр шIэныгъэлэжь бэдэдэмэ ашIогъэшIэгъоныщтыгъ, агъэфедэщтыгъ. Дунаим щызэлъашIэрэ, щагъэшIэгъорэ чъыгхатэхэу адыгэхэм яIэщтыгъэхэм зэра­дэлажьэщтыгъэхэр, чъыгы хъущтыр къызэрэхахыщтыгъэр, дэгъэтIысхьэжь зэрэфашIыщтыгъэри, чъыIэм щымыщынэрэ пхъэшъхьэ-мышъхьэ лъэпкъхэри зэрэщыIагъэхэри – бэдэд Аслъан къыфиIотагъэр ихьакIэ.

Тхылъыр къеухы Ныбэмэ япхъоу, джы Гъуашъомэ ащыщ хъугъэу Щахьэдэт нысащэм къыщишIыгъэ тхьэлъэIу дахэмкIэ. Мыщ фэдизэу цIыкIуи ини афэгъэ­хьыгъэу, жъи кIи афэгъэзагъэу, ныбжьыкIитIоу зэпсэогъу хъугъэмэ закъыфищэизэ, сабыеу къэхъущтхэм ащыгугъызэ бзэ зэгъэкIугъэ, бзэ къабзэкIэ къышIыгъэ тхьэлъэIум гупшысэ пчъагъэ­мэ ягъогу лъэпкъыр тыращэ. Сэ сызэреплъырэмкIэ, мы тхылъыр адыгэ унагъо пэпчъ иIэн фае. Сыда пIомэ лъэпкъым ыбз, ихабз, изэхашI Асфар итхыгъэ къыщытыгъэхэр, ахэм якъэухъу­мэн зыфэIорышIэрэри! Асфар ахэр (бзэр, хабзэр, зэхашIэр) Iэнэ лъэкъуищым фегъадэх, пытэу ар зэрэщытым фэдэу бзэр, хабзэр, лъэпкъ зэхашIэр дгъэпытэхэмэ, тафэшъыпкъэмэ, тылъэпкъэу, тыадыгэу тыкъэнэщт.

СтIашъу Майор. Гъобэкъуай.