ЦIыфхэр зэрэзэфэмыдэм фэдэх, тхылъхэри зэфэдэхэп. Узеджэгъэ уж бэрэ пщымыгъупшэжьэу узыфэзыкъудыирэ тхы­лъыр зэрэгъэшIэгъоным щэч хэлъэп.

ГутIэ Саныет итхылъэу «ГущыIэр макIэу» зыфиIорэр ащ фэдэ тхылъ. Мыщ гупшысэхэр, сатыриплIхэр ыкIи поэмэхэр къыдэхьагъэх. УсакIом гъашIэр, уахътэр, щыIэныгъэм илъэныкъо зэфэшъхьафхэр зэрэрилъэгъу­кIыхэрэм ахэр яхьылIагъэх, гупшысэр зэфэдэкIэ ащэIорышIэ. ЦIыф Iушым ыгуи ышъхьи зэхашIэрэм гъуни нэзи иIэп, етIани ар тхакIоу, усакIоу, зэ­дзэкIакIоу, чэщи мафи гупшысэм хэтмэ, игущыIэ кIуачIэ зэ­ригъотыгъэм, шIоигъор бгъэгум шъхьафитэу къыдэкI зэрэхъу­гъэм ищыс мы тхылъыр.

ГутIэ Саныет я ХХ-рэ лIэшIэгъум ия 70 — 90-рэ илъэс­хэм адыгэ литературэм къы­хэхьэгъэ кIочIакIэхэм ащыщ, лъэпкъ поэзиер ибзылъфыгъэ къэлэмкIэ дахэу елэжьы. Ытхы­хэрэр 1983-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу къыхеутых, гъэзетэу «Адыгэ макъэм», журналэу «Зэкъошныгъэм» иапэрэ усэхэр къащыхиутыгъэх, непи ныбджэгъуныгъэ пытэ адыриI. Саныет усэхэр зыдэт тхылъхэу «Къеблагъ», «Уаипчъ», «Гупшысэр жьыкорен», повестьхэр зыдэтэу «ШIэныгъэ шъэф», роман-эссеу «ОшъогуитIум азыфагу» ыкIи джы зигугъу къэсшIыщт поэтическэ сборникэу «ГущыIэр ма­кIэу» зыфиIохэрэр ытхыгъэх, къыдигъэкIыгъэх.

Ауми, адыгабзэкIэ тхыгъэ художественнэ тхылъхэр щымыIэхэу, адыгэ усэри гъоты­гъуаеу, адыгэ гущыIэри кIодыжьыгъэу зыIохэрэр респуб­ликэм икIэлэпIухэми, икIэлэ­егъаджэхэми ахэтых. Арышъ, кIэсэгъэтхъы, адыгэ тхылъ щыI гупшыси, акъыли, гъэсэпэтхыди хэлъэу, ау щымыIэр, зышIуи­гъэIофэу, тIысэу ахэм яджэн цIыф — тхылъеджэхэу ныбжь зэфэшъхьафхэм арытхэр арых.

ГутIэ Саныет итхылъэу «ГущыIэр макIэу» зыфиIорэр къо­джэ еджапIэхэми, сэнэхьат зэ­гъэгъотыпIэ колледжхэми, адыгабзэр ыкIи литературэр къыхэгъэщыгъэу зыщызэрагъэшIэхэрэ апшъэрэ еджэпIэшхо­хэми, ахэм Iоф ащызышIэхэрэ кIэлэегъаджэхэми, студентхэми, аспирантхэми агъэфедэн алъэ­кIыщт, къашъхьапэнэуи сэгугъэ, адыгэбзэ къэбзэ куукIэ тхыгъэ.

Тхылъэу «ГущыIэр макIэу» зыфиIорэр щэу зэхэт: гупшысэхэр, ахэр хьарыфылъэм хэт хьарыф пэпчъкIэ авторым къы­регъажьэх, сатыр пэпчъ, Iудэнэ пхъэтет къызэтещыкIэу, акIоцIипшэгъэ гупшысэр бгъэшIагъо икъоу къащыреIотыкIы, мы­хэм адыгэ гущыIэжъхэм яфэмэ-бжьы­мэ къатео, ау авторым илэ­жьыгъэ иных. ГущыIэм пае, хьарыфэу «А» зыфиIорэмкIэ къежьэхэрэр ыкIи ащ къы­кIэ­лъыкIорэ хьарыф пэпчъ гу­пшысэр ащышъхьэлъагъэу тапашъхьэ къырегъэуцо.

Акъыл зыхэмылъ Iофыр лъэпсэнчъэ. АкъылышIом къыIорэр гущыIэжъ. Акъылыр ныбжьым елъытыгъэп. Акъылым ылъапсэр гупшыс. Акъылыр кIуачIэм нахь лъэш.

Мыхэм афэдэ усэ сатырхэу гупшысэр зыщыIорышIэхэрэм узIэпащэу уяджэ, о гу зылъымытэгъабэ усакIом исатыр кIэкIхэм къызэращигъэгъунэрэр, гущыIэу «акъылым» ишIуагъэ, иинэгъэ-лъэшыгъэ кIигъэтхъызэ къегъоты.

Ау акъыл зыхэмылъыр е акъыл зимыIэр зэрэтхьамыкIэри егъэунэфы мыщ фэдэу: Акъылынчъэр насыпынчъ, — нэмыкI гупшысэ-сатырхэри.

Нахь тылъыкIотэнышъ, гупшы­сэхэр зыфэдэхэр зэдгъэшIэн. Хьарыфэу «З» зыфиIорэмкIэ къежьэхэрэр:

Зыгу губж имылъыр ары шIу зышIэрэр. Зыгу гумэкI илъ цIыфыр чэфынчъэ. Зыгу гушхор къушъхьэ шыгум нэсы. Зыгу къабзэм инэплъэгъу зэIухыгъ. Зыгу къабзэм ыбзэ убзэ хэлъ.

Мы гупшысэхэм шIыкIэшIур ащыкIэгъэтхъыгъ. Ежь усакIори «нэгъунджэшхомкIэ» цIыфхэм гуфаплъэу зэряплъырэр къэошIэ. УсакIом хэукъогъэнчъэу, психолог шъыпкъэу, дэгъури дэири зэфэдэу ипсэлъэ псыхьагъэкIэ нэм къыкIегъэуцо. ГущыIэм пае: Адыгэ гущыIэжъым «пыижъ блэгъэжъ хъурэп» еIомэ, ежь Саныет мыщ фэдэ къэIуакIэхэр егъэфедэх:

Зы пыир ныбджэгъуи­пшIым апеIэ. Зы пый уиIэнри, пыишъэ уиIэнри зэфэдэ.

Акъыл-шIэныгъэу къолъыр ГутIэ Саныет зэрэбэр, игупшысэ сатырхэм кIуачIэ зэряIэр укIуа­тэу, сатырхэм уяджэ къэс нахь къыпфэнафэ.

ГущыIакIэрэ шIыкIэрэ зыхэлъымкIэ псэлъэ шIыныр зэрэ­Iэрыфэгъур тхылъэу «ГущыIэр макIэу» зыфиIорэм къеушыхьаты. Гупшысэ сатыр бэгъуагъэ­хэм ауж къекIых сатыриплIхэр, ахэм усакIом идунэелъэгъукIэрэ идунэееплъыкIэрэ икъу фэдизэу ащызэхэошIэ. ШIумрэ емрэ, дэгъумрэ дэимрэ, шъып­къэмрэ пцIымрэ зэгопчынхэу щымытэу сыдигъуи щыIэныгъэм зэрэщыIорышIэхэрэр къащыри­IотыкIыгъ. Щысэхэр:

ЩыIэныгъэр нарэм фэд, Нарэм фэдэу кIэко дэд. Дэгъуи дэий, къини хъяри ТащыIокIэ ори сэри. * * * Пчэдыжьымрэ пчы­хьэмрэ азфагу дэтым IофшIэгъэ пчъагъэр Iапшъэм реIэты. Нэфылъ-нэфшъагъор щагум къыдахьэмэ, ЦIыфым Iоф Iахьэр къы­фызэхелъхьэ. * * * УщыIэныр джэгу-къэшъо за­къоу зэрэзэхэмылъыр, къини гушIуагъуи къызэпыпчыжьзэ, Iофыр мафэ къэс къыбготэу упсэуныр зэрэшапхъэр къыбгурегъаIо. Ауми, щыIэх бзэгум нахьрэ Iоф зимыIэхэри ыкIи ахэр еумысых тхакIом.

Чатэм нахьи нахь чанэу Бзэгум уеуIэ, бзэм уеукIы. Ау къитэфы жабзэм ынэ — Гум римыхьырэр пытэупкIы. * * * Зэчыишхо хэлъ — ФэIазэу пцIыр зэхелъхьэ. Хыер пцIым релъахъэ, Мысагъэр ыпашъхьэ релъхьэ.

Бзэгухьагъэр, хьилагъэр зэ­рэшэныжъ дэйхэр, ау ахэр уцлъэнтхъэим фэдэхэу, хыер ыпсэ хагъаIэу щыIэныгъэм джыри зэрэхэлъхэр тегъашIэ Саныет. АщкIэ щыIэныгъэ гъогур хэти тызэрэфаеу зэшъхьэзашъоу, зы лъэпэогъу цIыкIу гори хэмылъэу зэрэмыхъурэм гу лъытигъатэзэ, къиным цIыфыр пэшIуекIошъоу сыдигъуи есэн зэрэфаем, сыд хъугъэкIи гур бгъэкIоды зэрэмыхъущтым кIегъэтхъы. Ушъый-гъэсэпэтхыдэр игупшысэхэми, исатыриплIхэми, ипоэмэхэу «Гур зэгу­пшысэрэр», «IулIэIуданэу хыя­гъэр нафэ», «Iэджи щэхъу мы дунаим» зыфиIохэрэм тха­кIом ахигощагъ. ЦIыфыр цIыфыным пае къызэрэхъурэр, ощ фэдэ цIыфым ышъхьэ урыкIоныр зэ­рэмытэрэзыр, шъхьэкIэфэ-лъы­тэныгъэр зыхэлъыр зэрэтынч насыпышIор, ау жъалымыгъэ-­дысыгъэр зиIусхэм, шIур ракIызэ, ежьхэм яакъыл пэтагъэкIэ зэкIэ агъэIорышIэн ыкIи аIэ ралъхьан мурадэу яIэр зэрэ­пкIэнчъэр, мы дунаир зыIыгъыр шIур арэу зэрэщытыр Саныет поэмэхэм ащыкIигъэтхъыгъ. ШIоигъу адыгэ лъэпкъэу шIукIэ зыцIэ дунаишхом щыIугъэм идахэ хэти ымыулъэгоу, шъыпкъэр, лIыгъэр, зэфагъэр — цIыф къэрар къабзэр тыухъумэу, тызэфэсакъыжьэу тыщыIэнэу. Джащыгъум адыгэри хэхыгъэу, бжьышIоу къызэрэзэтенэщтыр, узфэсакъыжьыным имэхьанэ илъэшыгъэ ащыкIэгъэтхъыгъ поэмэхэм.

МэлэIич закIэу цIыфхэр зэхэтхэп, Ер зипыщэгъуи, шъэфэп, ахэт. Ем зэщифыгъэм игухэлъ бзаджэ Зэхытигъэхырэп шIур къакIоу къаджэми. Арэущтэу зыхъурэм, ем тыдехьыхы, Анахь кIуачIэу ер къы­хэтэхы. Пкъэоу, пчэгъушхоу ер тэгъэуцу, ТыкIэгъэкъонышъ, ем тегъэуцо. ЗыкъызытшIэжьырэм шIум тыкъылъэхъу, Зэ къэтлъэгъунба? — Зыфэтэплъыхьэ. Ор дэтэшIэхы, ер итэупкIы, Мо пкъэу джэдэшхор ­зэдитэкIыкIы. ШIоу тыулъэгуи IэкIыб тшIыгъагъэм, ЗыкъызэIуехы гъэтхэ къэгъагъэу. Ыгу хэдгъэкIыгъэми шIум къытфегъэгъу — Лъэгъо-гъогу зафэр къытегъэлъэгъу.

УсакIоу ГутIэ Саныет ныбжьышхо имыIэми, игущыIэ шIы­кIэкIэ ригъэжъыкIыжьыгъэм фэд, гупшысэкIэ амал дэгъухэри, усэ­кIэ шапхъэхэри, бзэ гъэфедакIэри икъу фэдизэу зиIэры­лъхьэх, игущыIэ макIэми, IэшIу, гум нэсы. Бэдзэогъу мазэр Са­ныет къызыхъугъэ уахът, тыгу къыддеIэу псауныгъэ пытэ иIэ­нэу, имурадхэр псынкIэу зэ­шIуихынхэу ыкIи щыIэныгъэм итхъэгъо-тынчыгъо щымыкIэнэу тыфэлъаIо.

Мамырыкъо Нуриет.