Адыгеим изаслуженнэ сурэтышIэу ГъукIэ Замудин итхылъэу «Адыгэ шыкIэпщынэм и Атлас» зыфиIорэр Адыгэ Рес­пуб­ликэм и Къэралыгъо премие зэтыпхъэхэм ащыщэу къагъэлъэгъуагъ.

Лъэпкъ пщынэ Iэмэ-псымэ хьалэмэтым епхыгъэ шIэныгъэ пстэури ащ щызэхьылIагъ: шыкIэпщынэр къызэрэхахыгъи, зэрашIи, къызэрэрагъаIуи, пшъэ­рылъэу ыгъэцакIи, лъэпкъ гу­пшысэм итамыгъэу зэрэщыти зэгъэкIугъэу тхылъым къеIуатэ. Я XIX-рэ лIэшIэгъум ыкIэхэм къащегъэжьагъэу джырэ уахътэм къынэсэу адыгэхэр зыщы­псэурэ чIыпIэ пстэуми ащы­зэрахьэхэрэ шыкIэпщынэхэу 150-м, шыкIэпщынаохэу 127-м, шыкIэпщынэо купхэу 66-м ате­хыгъэхэ сурэтхэр — зэкIэмкIи 343-рэ — Атласым дэтых. ШыкIэпщынэм къырагъаIохэрэ мэ­къамэхэм анахьышIухэр СD-м тетхагъэхэу тхылъым ­игъус. Бзищ­кIэ тхылъыр тхыгъэ ­(адыгабз, урысыбз, инджылы­зыбз), нэкIубгъо 468-рэ мэхъу.

Студентхэм абзэ шыкIэпщынэм къытIэтагъ

2006-м къыщыублагъэу илъэси 5 — 6 фэдизрэ ГъукIэ Замудин зипэщэгъэ орэдыIо купэу «Жъыур» адыгэ факультетым епхыгъэу Адыгэ къэралыгъо университетым Iоф щишIагъ. Орэд къэIуакIэ, шыкIэпщынэеуа­кIэ зэзыгъэшIэнхэу фаехэр щэ­джэгъоужым, еджэгъу сыхьатхэр зауххэкIэ, ащ ыдэжь кIощтыгъэх. Замудин ахэтэу зы илъэс горэми факультатив гъэпсыкIэ иIэу апэрэ курсым истудентхэм «Нарт пщыналъэхэмкIэ практикум» зыфиIорэ дисциплинэр акIугъ. Ахэм яшIуагъэкIэ адыгэ факультетым щеджэгъэ студентыбэ адыгэ культурэм, орэ­дыжъхэм ахэщагъэ хъугъэ, цIыф хэ­хьэ-хэкIыкIэм зыфагъэсагъ, сэнэхьатэу зэрагъэгъотрэм — кIэлэегъэджэным ишъэфхэр нахь куоу къагурыIуагъэх. Студентхэм къахэлыдыкIыгъэх Абыдэ Иринэ, Чэмышъо Римэ, Шъхьабэцэ Маринэ, Даур Рэмэзан ыкIи «Жъыум» иорэдыIо-шыкIэ­пщы­нэо IэпэIасэхэу ахэм ацIэ рарагъэIуагъ. Маринэ адыгэ кIэлэцIыкIу IорыIуатэмкIэ диссертацие ытхи, къыгъэшъыпкъэ­жьыгъэу непэ ГъукIэ Замудин игъу­сэу искусствэхэмкIэ Адыгэ республикэ кIэлэцIыкIу еджапIэу Лъэцэрыкъо Кимэ ыцIэ зыхьырэм кIэлэегъаджэу Iоф щешIэ. Мы зигугъу къэтшIырэ къэбарым джыри зэу къыушыхьатыгъ ­адыгэ лъэпкъ культурэм ихэгъэхъон, изегъэужьыжьын зы мэфэ Iофэу зэрэщымытыр; шыкIэпщынэм имызакъоу, бзэри, хабзэри, лъэпкъ тарихъри, литературэри зэхэгъэщагъэхэу адыгэгу зиIэхэ ныбжьыкIэхэр зэрапIухэрэр, адыгэ гупшысэр зэралэжьырэр.

Тхылъым шIэныгъэу пкъырылъыр

Адыгэхэм ямызакъоу, Уры­сыем щыпсэухэрэ цIыф лъэпкъхэр пштэхэми, ГъукIэ Замудин итхылъэу «Адыгэ шыкIэпщынэм и Атлас» зыфиIорэм фэдэу зы пщынэ Iэмэ-псымэм ехьылIэгъэ пстэури — къыхахынэу зэрэ­хъугъи, ишIыкIи, игъэпсыкIи, къегъэIокIэ амалхэри, джырэ уахътэм къызэрэсыгъи — зэ­кIэри зы чIыпIэ щызэхэугъоя­гъэу къы­зэрэтырадзэрэр апэрэ.

Адыгэхэм ямузыкальнэ культурэ изы пкъыгъо гъэшIэгъонэу шыкIэпщынэм игъашIэ илъэныкъо пстэури мы тхылъым къыщыгъэ­лъэгъуагъ. Атласыр пэублэ науч­нэ тхыгъитIумэ къызэIуахы: зыр искусствоведэу Алла Соколовам ий, адрэр — ГъукIэ ­Замудин.

ШыкIэпщынэхэм, шыкIэпщы­наохэм, ансамблэхэм ясурэтхэм къэбар игъэкIотыгъэхэр апыт­хагъэхэу куп-купэу гощыгъэх. Тхы­гъэ гуадзэм къыщытыгъэх СD-м тетхагъэхэ мэкъамэхэр, ахэр къезыгъаIохэрэ шыкIэ­пщынаохэм ацIэхэр, литературэу ыгъэфедагъэхэм яспискэ, шыкIэ­пщынэм ехьылIагъэхэ аудио-видео материалхэу чIыпIэ зэфэшъхьафхэм ащаухъумэхэрэм ацIэхэр. Лъыхъорэм псынкIэу къыгъотын ылъэкIынэу ахэм япаспортхэр зэгъэзэфагъэх. Илъэс 30-м къехъурэ шыкIэ­пщынэм икъэбарэу ГъукIэ Замудин ыугъоигъэр, Iэмэ-псымэм ушэтынэу ришIылIагъэхэр, пасэм къыщегъэжьагъэу шыкIэпщынэ лъэпкъхэу адыгэхэм ахэлъы­гъэхэр зэрэзэтефыгъэхэр, ахэм яшIыкI, къегъэIокIэ амалэу щыIэ хъугъэхэр, непэрэ мафэм шыкIэпщынэр къызэрэхэуцожьы­гъэр игъэкIотыгъэу тхылъым къеIуатэ. Дунаим щызэлъашIэрэ музейхэу Мыекъуапэ, Налщык, Краснодар, Ставрополь, Москва, Санкт-Петербург, Тбилиси, Париж, Тыркуем икъэлэ зэфэшъхьафхэм, Америкэм (къ. Денвер) адэтхэм ачIэлъхэ шыкIэпщынэхэм, унагъохэм арылъхэм якатолог тхы­лъым дэт. ШыкIэпщынэ пэпчъ икъэбар, ипаспорт игъэкIотыгъэ игъус. 1914-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу непэ къэсыфэ шыкIэпщынэм къырагъэIорэ мэкъэ­ми 138-рэ СD-м тетэу тхылъым игъус. Ащ Кавказым щыкIэ­дзагъэу адыгэр зыщыпсэурэ къэ­ралхэм къегъэIокIэ ама­лэу аухъумэгъэ пстэури къызэлъе­убыты. ШIэныгъэм, куль­турэм алъэныкъокIэ шыкIэ­пщынэм мэ­хьанэу, зэшIокIэу иIэр тхылъым IупкIэу къегъэ­лъагъо. Адыгэхэм ялъэпкъ кIэн ухъумэгъэнымкIэ анахь осэшхо зиIэ IофшIагъэмэ ащыщ Замудин «Адыгэ шыкIэ­пщынэм и Атласэу» къыдигъэ­кIыгъэр.

Непэрэ лъэхъаным зэрэдунаеу ыгъэгумэкIэу лъэпкъ культурэ кIэныр къызэрэуухъумэщт шIыкIэмрэ амалхэмрэ алъэхъух, про­граммэхэр зэхагъэуцох, шъхьадж илъэпкъ культурэ илъэ­гагъэ къэзыушыхьатхэрэ Iэпэщысэхэр зэфахьысых, къатхы­хьэх, шIэныгъэлэжьхэм ахэр агъэфедэнхэ алъэкIынэу Iэрылъхьэ афашIых. ГъукIэ Замудин иIофшIагъэ адыгэхэмкIи, къыблэ шъолъырэу тызыщыпсэурэмкIи мыщ фэдэ тхылъхэр къащыдэкIынымкIэ иIофшIагъэ щысэтехыпIэ хъун ылъэкIыщт. Адыгэ культу­рэм хэхъоныгъэхэу ышIыхэрэм якъэгъэлъэгъонкIэ, IорыIуатэр лIэужхэм зэIэпахызэ тинепэрэ мафэ къызэрэсыгъэр къэушыхьатыгъэнымкIэ мы тхылъыр амалышIу.

Зы лъэныкъомкIэ, ГъукIэ Замудин итхылъ къыщытыгъ шыкIэ­пщынэм итарихъ. Пасэм пщынэ Iэмэ-псымэхэр зэрэзэрахьэ­щтыгъэхэм, шыкIэпщынэм икъе­гъэIуакIэ, ишIыкIэ, изэхэлъыкIэ япхыгъэхэ къэбархэр тхылъым дэтых. Адыгэ къэIуакIэхэу, шыкIэпщынэм епхыгъэхэ гущыIэхэу (терминхэу) Замудин зэтыригъэ­уцожьыгъэхэм ауасэ зыфэдизыр къэIогъуай. НэмыкI лъэныкъокIэ уеплъымэ, тхылъым къыIуатэрэр пщынэ Iэмэ-псымэу лъэпкъым шIокIодыжьыпэным нэсыгъагъэр икIэрыкIэу щыIэныгъэм къызэ­рэхэуцожьыгъэм ар икъэбар. Ежь ГъукIэ Замудин илъэс 30-м къе­хъурэ зыдэлэжьэгъэ Iофым къы­хэкIыгъэх Атласым къыгъэлъэгъорэ пстэури. Джырэ шыкIэ­пщынэо-шыкIэпщынэшI Iазэхэу зикъэбар, зисурэтхэр тхылъым дэтхэм янахьыбэр Замудин ыгъэсагъэх. Непэ Iоф зыдишIэ­хэрэ кIэлэцIыкIухэми цIэрыIо хъущтхэр къызэрахэкIыщтхэм щэч хэлъэп. Ащ ишыхьатых непэ зигугъу ашIыхэрэ шыкIэпщынэо ныбжьыкIэхэу Пашты Гупсэрэ Гъогъо Дамиррэ афэдэхэр.

Пчъагъэхэм къаIуатэ

ШыкIэпщынэм и Атласэу Гъу­кIэ Замудин къыдигъэкIыгъэр ипчъагъэкIэ 600 мэхъу. Ащ игъэ­хьазырынрэ икъыхэутынрэ сомэ миллионрэ мин шъитIурэ апэIухьагъ. Ащ фэдиз мылъкур кIэтхапкIэкIэ къаугъоигъ. ЦIыф­хэу тхылъым кIэтхагъэхэм къа­хэкIыгъэх экземпляр 30 — 50 къизытхыкIыгъэхэр. Унагъохэм, еджапIэхэм, библиотекэхэм ахэр афагощыгъэх. Адыгэхэр зыщы­псэухэрэ чIыпIэхэр зэрахэтхэу, зэкIэмкIи чIыпIэ 52-мэ тхылъыр алъыIэсыгъ. Ахэм ащыщых ­Адыгэ республикэр, Къэбэртэе-Бэлъкъарыр, Къэрэщэе-Щэрджэсыр, Краснодар краир, Тыркуер. Францием, Японием, Казахстан, Абхазием якъэлэ шъхьаIэхэм, къалэхэу Москва, Санкт-Петербург, Барнаул яхэшыпыкIыгъэ Лъэпкъ библиотекэхэу, музейхэу адэтхэр. ЧIыпIэ 12-мэ тхылъым фэгъэхьыгъэ зэIукIэхэр, лъэтегъэуцохэр ащыIагъэх. Научнэ журналхэм статьяхэр (3) къыхаутыгъэх. ШIэныгъэлэжь цIэ­рыIохэу нэбгыри 6-мэ осэшхо къыфашIызэ, рецензиехэр къа­тхы­гъэх. Ахэр академикэу Игорь Мациевскэр (Санкт-Петербург), искусствоведениемкIэ докторхэу Асия Мухамбетовар (Алма-Ата), Гюльзаде Омаровар (Казахстан), Ашхъот Бислъан (Налщык), фило­логие шIэныгъэхэмкIэ докторэу Зураб Джапуа (Абхъазыр) арых.

ИгъэкIотыгъэу гъогогъу 26-рэ тхылъым СМИ-хэр тегущыIагъэх. Адыгэ лъэпкъ музеим «Адыгэ шыкIэпщынэм и Атлас» ехьылIэгъэ къэгъэлъэгъонэу мэлылъ­фэгъу мазэм, 2019-рэ илъэсым зэ­хищагъэм цIыфыбэ еплъыгъ.

Къэбарэу, шIэныгъэу тхылъым къызэлъиубытырэмкIэ зэбгъа­пшэ­мэ хъун къэгъотыгъуай. Лъэпкъ­ шIэныгъэм, тарихъым, музыкэм яушэтын пылъхэм, студентхэм, кIэлэегъаджэхэм, кIэкIэу къэпIон хъумэ, зэкIэ адыгэ куль­турэр зышIогъэшIэ­гъон пстэуми тхылъыр зэрашъхьапэщтым щэч хэлъэп. Ащ имыза­къоу, ар зэрэгъэкIэрэкIагъэм, зэрэзэгъэкIу­гъэм, шIэныгъэу пкъы­рылъым яхьатыркIэ шIу­хьафтын лъапIэу узфэупсэрэм фэпщэин плъэ­кIынэу щыт. Бзищ­кIэ тхылъыр зэ­рэтхыгъэм амал къеты Адыгэ республикэм, Урысыем ямызакъоу, IэкIыб хэгъэгухэм ащыпсэухэрэми ар агъэфедэн алъэкIынэу.

Адыгэ филологиемрэ культу­рэмрэ яфакультет икIэлэегъа­джэхэм ацIэкIэ ГъукIэ Замудин итхылъэу «Адыгэ шыкIэпщынэм и Атлас» зыфиIорэр Адыгэ Рес­публикэм и Къэралыгъо премие зыфагъэшъошапхъэхэм ащыщэу къызэрагъэлъэгъуагъэм тигуапэу детэгъаштэ.

Хьамырзэкъо Нуриет, адыгэ факультетым идекан. кIэлэегъаджэхэу Хъуажъ Нуриет, Цэй Зарем, Ахъмэт Джульет, Цэй Бэл.