Адыгэ литературэр анахь лъэпкъ литературэ ныбжьыкIэхэм ахалъытэ, игъогоу зытетыр джыри илъэси 100 хъугъэп. Ащ елъытыгъэу мы творческэ хьэсэшхом хэтэу зигупшысэ лажьэрэ пэпчъ игугъу тшIын, ишIушIагъэ тIотэн фае.

Я 50-рэ илъэсхэм творческэ кIо­чIакIэхэу, гугъэпIэ инхэр зэрапхыхэу литературэм къыхэхьагъэхэм Хьамидэ ащыщ, усэкIо пшъэрылъ мыпсынкIэри щытхъу хэлъэу зэшIуихыгъ. Илъэс 40 Iэпэ-цыпэм адыгэ лъэпкъ поэзиер ылэжьыгъ, Хьамидэ иусэхэр, ипоэмэхэр зыдэт тхылъыбэу къыдигъэкIыгъэм дэхагъэм, къэбзагъэм ыгуи, ышъхьи, игущыIэ зафи афэгъэзэпагъэу зэрэусэщтыгъэр къыуагъашIэ. Бэрэтэрэ Хьамидэ гъэсэныгъэ-шIэныгъэ дэгъуи, гулъы­тэ-зэхэшIэ чани, тхэн-усэн амалышхори зэфэдэу хэлъыгъэх. АдыгабзэкIэ зэрэтхэрэм готэу, урысыбзэкIи ипоэтическэ тхылъ зэфэшъхьафхэр къыдэкIыгъэх. ЗэдзэкIын лъэныкъомкIи гъэзагъэу Iоф ышIагъ, урыс тхакIоу Павел Резниковыр игъусэу, усэ шъуашэм илъ очеркэу «Дочери аула» зыфиIорэр 1964-рэ илъэ­сым Мыекъуапэ къыщыдигъэкIыгъ. Бэрэтарым урыс, лъэпкъ ыкIи IэкIыб къэрал усакIохэм ащыщхэм япроизведениехэр адыгабзэм рилъхьэхи къыдигъэкIыгъэх. Ахэм ащыщ Шота Руставели ипоэмэ цIэрыIоу «Витязь в тигровой шкуре» зыфиIорэр. УсакIом иусэ гущы­Iэхэм арылъ орэдыбэ адыгэ композиторхэм аусыгъ, мэкъэмэ дахэхэр агъотыгъ. Ахэм ащыщых «Апэрэ шIулъэгъу», «Ситхьаркъо фыжь», «ШIулъэгъу гу­жъуагъ», мыхэм анэмыкIхэри.

Бэрэтэрэ Хьамидэ усэкIуагъэ, тарихъ шIэныгъэлэжьыгъ, Пшызэ мэкъумэщ институтым общественнэ шIэныгъэхэмкIэ икафедрэ икIэлэегъэджэ шъхьаIэу, идоцентэу ыкIи ипащэу 1985-рэ илъэсым нэс Iоф ышIагъ. 1985-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу Адыгэ къэралыгъо университетым хэгъэгу тарихъымкIэ икафедрэ идоцентэу, нэужым ипрофессорэу опсауфэ лэжьагъэ. Ау сыд Iоф ышIагъэ­ми, ар ыгукIи ышъокIи усэкIо шъып­къагъ. Ыгу пхырищыгъэр зэкIэ ихэгъэгу, иадыгэ лъэпкъ, къешIэкIыгъэ дунэешхо нэфым ялъэпIагъ. Ежь Хьамидэ ынэгукIи, ып­къы­кIи зэдиштэу, Iэдэб нэхъоир къыхэщэу дэхагъэ; иусэхэри, игупшыси ежь тешIыкIыгъэхэу фабэхэу, шъабэхэу, уяджэ зэпытыгъэкIи уямызэщынэу гъэп­сыгъэх.

Мамыр шIуфэс

О сихэгъэгу, Нэф къызэрэшъэу ШIуфэс сэламыр къытпэогъохы, Тыкъэбгъэущэу, Макъэ къытэпшъэу, ЦIыфхэм уипсалъэ къызэхэтэхы. Опсэу дунаир, Уашъор, опсэу! Псыхъомэ ячъэ къыкIерэмыч! – Джар уипщыналъэ сэ къыщысэIу, Джар уигущыIэ сэ хэсэшIыкI. Сэ къызгурэIо – Гухэлъыр дахэшъ, Мафэр нэхъойкIэ тфызэIуох, Сэ къызгурэIо – Уигугъэ лъагэшъ, Мамыр шIуфэсыр чIылъэм еох!

Иныдэлъфыбзэу ным къыIуилъхьагъэр ыгъашIоу еIэты, убзэ умышIэжьыныр шIоемыкIу усакIом:

…СикIыгъ сэ Пшызи, сикIыгъ хэгъэгум, Ау сщыгъупшагъэп лъэпкъым ылъапсэ, Гупшысэ къабзэу дэлъыр сыбгъэгум КъырысIотагъ сэ сиадыгабзэ.

УсакIоу Бэрэтэрэ Хьамидэ щэIэфэ усэныр къыготыгъ, ащ фэшъыпкъагъ, гупшысэм лъыIэсыныр псэкIэ фызэшIокIыщтыгъ. Илирикэ шъабэ гум идэхэгъэ-къэбзагъэ, дунаишхоу къытэшIэкIыгъэм илъэпIагъэ ащызэхэошIэ.

Усэу «Сыгум ущыщ» зыфиIорэр икъо­джэ гупсэу Къэзэныкъуае фэгъэхьыгъ, Хьамидэ ынэхэмкIэ ар адыгэ чылабэм анахь дах, анахь дэгъу, анахь гупсэ­фыпI.

Псынэшхъо къабзэр нэпкъым къеубзэ, Бзыумэ орэдыр пцелым щагъадж; Сынэгум кIэкIрэп сэ си Псэкъупсэ, Спсэ зыхэтIагъэр къыгосы къуадж.

Усэу «Синан» зыфиIорэр ным ишIу­лъэгъу ыкIи ежь ышъхьэкIэ ащ пишIын фэбагъэ зэрэщымыIэм яхьылIагъ. ЦIыфыпсэр щызыгъэIэрэ шIулъэгъур ным къыщежьэ ыкIи нахь лъыкIуатэзэ, а зэхэшIэ плъыр-стырыр цIыфым ныбжьырэу къыдекIокIы. УсакIом ишIулъэгъу анахь иныр, ежь зэриIоу, зыщапIугъэу, гум иIэшIупIэу, псэм идэхапIэу икъуа­­-д­жэу зэрэщытыр кIегъэтхъы. УсакIомкIэ лъапIэх, дахэх зэкIэ адыгэ лъэп­къым ишэн-хабзэхэр, ицIыф зекIокIэ-шIыкIэ дэгъухэр. Усэм, ипщыналъэ а зэкIэ псэлъэ зэкIужькIэ щигъэшIуагъ Хьамидэ. СыдкIи хэткIи шIулъэгъур къетэкъохэу щыIагъ УсакIор.

СиныбжьыкIэгъум сэ сишIулъэгъум Лъагъо гум фишIи усигъэшIагъ, Ау сэщ нэмыкIым гъатхэм уIукIи, ГъашIэм игъогу удытехьагъ…

Хьамидэ иусэ, илирикэ лъэпсэ пытэ фэхъугъэр ыпсэ икъэбзэгъэ-фэбагъ, щыIэныгъэм шIулъэгъуныгъэу фыриIэр ары. Итворчествэ зэфэдэкIэ, ипоэтическэ тхылъ пэпчъ ащ инэф бзый апхырыщыгъ. ГъашIэр, цIыфхэр, дунаир гъу­нэнчъэу зэрикIасэхэм иусэни къащежьагъ ыкIи а зэкIэми афэкIожьэу игупшысэ усакIом лэжьагъэ. Иусэ сатырхэр нэфынэх, псынэкIэчъ къаргъоу, зипс уемышъокIэу, гум гопэгъур тезыхых. Бэрэтэрэ Хьамидэ иуахътэ иусэкIо ин. АР-м инароднэ усакIу, УФ-м культурэмкIэ изаслуженнэ IофышIагъ. Ныбжьи зигъэиныныр, ежь фэдэ цIыфхэм зашъхьэщиIэтыкIыныр ишэныгъэп, адыгэ поэзиемкIэ игъэхъэгъэ инхэм ямылъытыгъэу, укIытэ, акъыл шэпхъэ дахэ хэлъыгъ.

ШIагъо згъэхъагъэп, ау щыIэныгъэм Лъытэу фэсшIыгъэр хэлъ сиорэд. Гур фэхьалэлэу шIулъэгъуныгъэм Фэстхыгъэ тIэкIур цIыфхэм ясэт.

МакIэп ытхыгъэри, гупшысэу ылэжьыгъэу къыриIотыкIыгъэри; поэзие лъагэм ишапхъэхэми алъыкIэхьагъ, иусэ-псалъэ­кIэ дунаим фэшIу зишIыгъ, цIыфхэм къошышIу-ныбджэгъушIу афэхъугъ.

Бэдзэогъум и 9-р – усэкIошхоу Бэрэтэрэ Хьамидэ къызыхъугъэ маф, тыфэгупшысагъ, тигуапэу тыгу къэдгъэкIы­жьыгъ.

Мамырыкъо Нуриет.