ЛIэуж хьакъ Уянэрэ уятэрэ бгъэтIылъыжьынхэм Нахь хьазабышхо щыIэу пфэIонэп. Ау опсэуфэхэ зышъхьамысыжьхэу ТызыщапIугъэ хэпIэжъ унэм Къыщытфэсакъхэу апсэ къенэжьышъ, Ар тыухъумэныр хьакъэу тфэхъужьы. А лъэпкъ шэнэу тятэжъ пIашъэхэм ЛIэшIэгъу чыжьэмэ къащыдежьагъэр, Сыдырэ уахъти зэлъагъэлъапIэу, Неущырэ мафэр ащкIэ яплъапIэу, Унэгъо лъачIэр аухъумагъ, Джэныкъо машIор апсэу щыблагъ. Зэманхэр тэркIэ анахь жъалымхэу, Е шIуцIэр зыкIи къытшъхьамысыхэу, Аджалы кIэкIыр щытфыхахыгъэу ХэкIыпIэ закъор зыщыпщэгъуагъэми, Нарт Саусырыкъо имыстхъо машIоу ЛIэужышэнщтыгъ хьакъым игъашIо. Джыри адыгэу тэ тызэплъыжьми, Иплъышъошъ зибэ къытхэнэжьыгъэр, Лъэпкъым къехъулIэрэм гур ыгъэузэу, Гупшысэ хьылъэр ренэу сигъурзэу Тызфэдэ хъугъэр сфэмыгъэнафэу Тызынэсыгъэр зэсэгъэзафэ: Лъэпкъшъхьэлъытэжьыр непэ тимакI, Тигушхоныгъэ блэкIыгъэ закI. Илъэс миныбэм тищхэпсы лъачIэу, ГъашIэм тиIэгъэ тыжъ унэгъуачIэм МакIэп ахэтыр джы бгынэжьыгъэу, Джэныкъо яжьэр щыутысэжьыгъэу. Слъэ къызэрихьэу чIым сытетыгъ Гъэпсэф зимыIэ гу ехьыжьагъэр Алахьэм ешI къызщыуцущтыр, СшIонахь мэфэшIоу сызщемыжагъэр АрынкIи мэхъу ар зытефэщтыр. КIэлэцIыкIугъор джы пшысэ дахэу, Зыщытлъэгъужьырэ ныбжь хэкIотагъэм КъыщыдгурэIошъ тпсэ зэрэмахэр, ТшIоигъу дгъэлъапIэ уахътэу къэнагъэр. Ау гугъэ лъагэу зэ тызыIати, Тынэмысышъузэ ткIуачIэ зэттыгъэр, ТигъашIэ фэдэу нахь чыжьэ хъугъэу Тпсэ дэкIосэжьы тIысыжьырэ тыгъэу. Гъэпсэф зимыIэ гу ехьыжьагъэр СшIэрэп сыхьатэу къызщыуцущтыр, Анахь гушIуагъом сызыщежагъэр АрынкIи мэхъу ар зытефэщтыр. Ау сэ сыпсэузэ къэсIон слъэкIыщт: «Слъэ къызэрихьэу чIым сытетыгъ. СылIагъэу бащэ къыслъымыгъыжьми, Къыслъыбгэжьыщтыр нахь мэкIэщт.» ПкIэнчъэу ошъугъо ПшIоигъоу бжьыгъэр о къысэбгъэпкIы, Сичэщ кIэлъынэу къызыщыбгъэхъоу Сиусэ сатыр пэпчъ оутхыпкIы, Шъэфэу скъолъ щыIэмэ укъыщылъыхъоу. Ау къыбгурыIорэп сэ сыгу бэшIагъэу Бгъэгур шIозэжъоу зэрибгынагъэр, Дунаим щыхъурэ сыд хъугъэ-шIагъи ИгумэкIыгъоу ащ зэриштагъэр. Рэхьат имыIэу ащ пае сакъэу ЧIым ижьыкъащэ сыкIэдэIукIы. Хэти ер филъми, ишхъухьэ цакъэ Сэ силыузэу сыгу кIоцIырэкIы. Анахь гугъэшхом сырищэжьагъэми, ЦIыфыгум ищэч сыдигъуи зэспхырэр. Джары сыд усэ сэ къысэджагъэми, Сшъхьэ къырыкIуагъэм фэдэу зыкIэстхырэр. * * * Мы дунаижъым зэкIэ щытIасхъэу, Псыхъо гуIалэу щыблэчъы уахътэр. ЗэтетIэжэнэу тIэкIэлъэп нахътэр, Ар тшIэзэ мылъкур зэхэтэпIастхъэ. * * * ЗыхатшIэу хьадэгъур нахь благъэу къэкIуатэ, ЗыIэкIимытIупщэу аджалым иIадэ Зэпимыгъэоу мэIэтхъо-лъатхъо, Зэхэдз ымышIэу тпсэмэ къалъэтхъо. * * * Жэдэлъ зимыIэ шы ехьыжьагъэу Къэмыуцухэу уахътэр лъэкIуатэ. Гугъэр ытамэу псэугъэу хэта Ащ дэхъу шIоигъоу демычъэжьагъэр? СигъашIэ щыщ КIэлэгу стырыр сэ стIупщыгъащ: А зы нэбгырэр джы сижьыкъащ, СыщыIэжьышъурэп сыкIэрычыгъэу, СшIоигъу сигъашIэ исхмэ къыскIыгъоу. Сыфай сыд къини къыстыригъакIэу, СигъэшIо дахэ щысымыгъакIэу, Спсэ тхьам сIехыфэ сыфэпсэунэу, ИгугъэпIэшIоу сэ сыриIэнэу. Ау ежь ыгу илъыр гурыIогъуай, АщкIэ сыдигъуи гущыIэгъуай. Ау сэ сыубытрэп ащ ытыкъын, КъызфезгъэшIынэу псэ закъор тын. ГущыIэ закъу о къыпфэмыIорэр Уишэн зэокIыкIэ зызэрэбгъэпсырэм Джыри джэнджэшыр сшъхьэ къырегъахьэ. Ар о къимыдзэу узэрэгушIопсырэм, Нахь сигъэгубжэу сыкъыбжэхахьэ. Зызакъу джыдэдэм сшIэнэу сызфаер,                                                                                          — КъэпIонэу ары угу зыдэщыIэр. Ау о олъэгъуми сынэгу хэфаеу, Шъырыты дэдэу укъэгущыIэ. ОIо: «Гыеныр хъулъфыгъэ напэп, Гуцэфэ нэкIыр ращэкIырэп Iапэм. О лыегъащэу ащ ухелъасэ, УзфычIэтIыхьарэм имыIэу лъапсэ.» Олъэгъу машIом сэ сызэристырэр, ГущыIэ закъу о къыпфэмыIорэр. Ау зэхэсэхы угоу къытеорэр, СычIэмынэнэу ар зэрэгуIэрэр. Ухэдэшъурэп ХъулъфыгъитIур О пфэгощырэп — Угу щэчалъэу зэдытес. ШIулъэгъуитIур Гум фэщэчырэп — ЗыпфагъэлIэу къыодыс. О джэнджэшэу узэхэтым Щытеолъхьэ. Щытеохы, Ау джэуапыр умыгъотэу Зэм опыхьэ, Зэмэ омэхы. Адэ псынкIа узпэзышIырэр Угу пымыкIэу, Ау нэмыкIэу КъыкъокIыгъэм зызэришIырэр, ИIущхыпцIэ Шхъухьэ уцэу КъыпIуфагъэу Къыпщыхъугъэу МашIом уистэу ухэтыныр, ПфэмылъэкIмэ ухэдэныр? ХъулъфыгъитIур О пфэгощырэп, Угу щэчалъэу Зэдытес. Зым тIэкIу шIагъэу о укIыгъу, Адрэр непэ уикIэщыгъу. НэпIэхъ Поэм 1 А пшысэ мафэм мэлэIич нурэр къыптешIэтыкIэу, Уидэхэ машIо шIулъэгъу закIэу къысщыхъугъагъ. УзэрэсшIагъэм иIэшIугъакIэ Iушъхьэм темыкIэу, А зы дунаим тызэрэтетыр сигушIогъуагъ. 2 Усимыягъэми, учIэсынэным сытещыныхьэу, Нэужым инэу сыпфэгумэкIэу къэсыублагъ. Тхьапшыри хъугъа шъуиIэгъо-благъо сэ къыщыскIухьэу, Сыкъэплъэгъунышъ, о къысэпIонэу: «Садэжь еблагъ!» 3 ЕтIанэ гуитIоу зэкъорыпсэум зэфигъэлIагъэхэр, ЗэфэкIэщыгъохэу гугъэпIэ IэшIум зэрищэлIагъэхэу, СигъашIэ тыгъэу укъыщепсыгъэу, сыгу укъихьагъ, Тизэфэшъыпкъэ Нэпсэу чъэгъонэу ПIэ зыкъислъхьагъ. 4 Джы сэ къысшIошIщтыгъ сызыщыпсэурэр джэнэт дунаеу. Сигъэбыбатэщтыгъ шIулъэгъу насыпэу щысиунаем. О пщыпэ мазэм зэпигъэшIэтырэ нарт Сэтэнаеу, ШъхьэгъэшIо лъагэм игощэ пагэу усипкIыхьагъ. 5 Ау пшысэ дахэу къызшIозгъэшIыгъэр бэгъашIэ хъугъэп, СеуцолIэжьы, сэры рымысэр сызэрплъэхъугъэм. Дэгъоу сшIэ пэтми тызхэты гъашIэр зэрэнэмыкIыр, Джэнэт нэпцIыр гугъэпIэ нэкIым мэхъу щызгъэпсэу. 6 О пцIэ къесIожьрэп Себгъэзэщыгъэу уикъангъэбылъ. ШIулъэгъу дэхащэм бжьыгъэ шIуцIэшхоу тыребгъэхьагъэр, Тизэфэшъыпкъэ ицыхьэмышIэу шъхьам къитIысхьагъэу, Псэм узэрхэлъызэ, гум уиздзыжьынэу джы сэ сыпылъ. УзэрэнэпцIым сеуцолIэжьыгъ СэркIэ шIулъэгъум уритхьэ закъоу, Тыгъэу усштагъэу, усигушIуагъоу, Цыхьэу къыпфэсшIырэм симыгъэсакъэу, Спсэ ухэлъыгъ анахь гъэшIуагъэу. ГугъэпIэ дахэу о къысфэпхьыгъэм, ГъашIэр нэмыкIэу джы ­сигъэлъэгъущтыгъ. Уишэн шъырытэу сыгу ребгъэхьыгъэм, Джэнэтыбзыоу укъысщигъэхъущтыгъ. Ащ пай щымыIэр къэсыугупшысызэ, Пшысэ дунаеу къыосшIэкIыгъэм Насып сурэтыр пщыхэсшIыкIыгъэу Щагъындакъ лъагэм ущезгъэшэсызэ, ЦIэ пстэуми сэркIэ анахь сшIодахэм Сырыоджэныр сэ сикIэсагъ. Сиджэнджэшыгъоми сигъэрэхьатэу, Орэд мэкъэмэу ар сигъусагъ. Ау къысфэшIагъэп о уишIулъэгъу ИIэгъэ напэр зыфэдэ шъыпкъэр. ШъорышIы закIэу о уиIуплъэгъу, УщыI кIэщыгъор уичэуцэпкъэу. Ащ гу хьафизэр къыгъэплъэжьыгъэу Нэфынэ шъыпкъэр къыщепсыжьыгъ, УишъорышIыгъэ очэпэ бжьыгъэу ШIулъэгъу нэпIэхъыр щыутысэжьыгъ. Джы псэм игъае зэпыужьыгъэу, УзэрэнэпцIым сеуцолIэжьыгъэу Уисурэт инурэ нэгъыф мэхъужьы, Гоу кIэшIэгъагъэри мэрэхьатыжьы… Угу гощыгъэ Угу зэфэдитIоу гощыгъэ, СэркIэ икIыгъэу кIэщыгъор. ЗэкIэри пщыгъупшэжьыгъэу, Зы ныкъом сытелъ джы бжьыгъэу. О адрэм спсэ щыхэохы: ШIулъэгъоу къысфэпшIыгъагъэу ЗиIашIуи сэбгъэшIэгъагъэр, НэмыкIым щыпэогъохы. Джэнджэш Ащ ышIагъэп джынэс зыфэпсэури… Ау о пчыкIэу ынэ укIэшIати, Гоу зизакъор лыгъэм зэлъебгъашти, Уидэхагъэ фэдэу шIугъэ пстэури Зэрэпхэлъым джэнджэш фыримыIэу, Псэм упишIызэ, къыплъыджагъ ар гуIэу. Ори а зым нэмыкI уемыжагъэу КъышIобгъэшIызэ, фэпщэигъэу Iапэр Къэолэжьы лIымкIэ гопэ-псапэр. Адэ таущтэу тхьашхом уезгъэпшагъэу, ЗэIуплъэгъум зыгукIэ узыштагъэр Къэбгъэнэни нэшIукIэ уемытагъэу? Джаущтэу узфэIазэ зышIытэжьыр Уихъытыоу уяшэ хъулъфыгъэгумэ, МэшIо тэпыр адэптакъоу бгъэгумэ. Ау о мыдрэм игутео ппсэ еджэжьы. Ары шъхьаем, шъыпкъэр пкъэу закъоу Егъэуцушъ, укIырэплъы сакъэу. Гум уIэпэзы Нахьыпэм зыкIи о уфэдэжьэп. Спсэу узилъапIэм сыхэбгъэIэжьэу, Лъы гъоткIо-гъуаткIоу сыгум упэзы, КъасшIэзэ гугъэм ущысIэпэзы. ШIулъэгъу дэхащэм идунай нэ­фыщтыгъэр, Джы чэщы шIункIэу къысэшIэкIыгъ. УиIашIугъакIэу Iушъхьэм темыкIыщтыгъэр­ ДыджыIузэзэу къызэокIыгъ. * * * — НэпIэхъ къодыешъ узылъежьагъэр, Къэуцу, — есэIо сыгу ехьыжьагъэ Фэяхэп ежьым сызэхихынэу, МэIабэ жъуагъор ом къырихынэу. * * * Псыхъомэ зэкIэ ателъ лъэмыджхэр Зэхэкъутагъэу, икIыпIэ закъуи Къэмынэжьыгъэми, псыоры сыджхэм Сакъырычъэнышъ, сыкъыпфэсын. * * * Шъуфэсакъ шIулъэгъу нэпцIым ­инэпIэхъэу, ШъорышIыгъэм ихъытыукIэ зэхъытыгъэм. Хьарам Iуашъхьэ къечъэхыгъэ джанщэрэхъэу, Шъхьас ымышIэу ащ гу макIэп ыупкIэтагъэр. Хъурмэ Хъусен