Поэзиер ищыIэныгъэ дэхагъ

Я 60-рэ илъэсхэм адыгэ литературэм кIочIакIэу къыхэхьагъэхэм зэу ащыщыгъ Нэхэе Руслъан. КъыгъэшIагъэр бэп – илъэс 56-рэ, ащ щыщэу илъэс 30-м ехъур тхэн-усэным фигъэшъошагъ.

Нэхэе Руслъан ипкIыкIынэу щымыт ыкIи шъыпкъэгъэ ин зыхэлъ усэхэр къыIэкIэкIыгъэх, тхылъ зэфэшъхьафыбэ къыдигъэкIыгъ. Ипшъэрылъ ин зэхишIэу, къыгурыIоу Нэхаим поэзиер зыфэдэн фаер – псы­хьагъэу, кIэракIэу, лъэшэу – кIигъэтхъыныр фэукIочIыгъ. Къоджэ еджапIэм щеджэзэ, ны сымаджэм фишIэщтыр, иуз зэрэтырихыщтэу, зэрэфигъэ­псынкIэщтыр ымышIэу Iуплъы­хьэу щысызэ, гоу пэрэм зыгорэ къыщыущыгъ ­– ар усэр арыгъэ.

МыпкIыжьыщт усэхэр джащ къыщыублагъэу Нэхаим ытхыхэ хъугъэ. Ахэр 1960-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу хиутыщтыгъэх. Усэхэр, поэмэхэр, рассказхэр дэтхэу тхылъхэу «Мафэр нэфылъым къыщежьэ», «Джэмакъ», «Хыбзыухэр», «Псы­къефэх», «КъэкIозэпыт», «Тыгъэ ощх», «Косынкэ плъыжь», «Ошъогу нэф», «ГъашIэм игъатх» ыкIи зыщымыIэжь уж рассказхэмрэ повестхэмрэ зыдэт тхылъэу «Псыархъуан» зыфиIохэрэр адыгабзэкIэ къыдигъэкIыгъэх.

Руслъан ытхылъхэу «Колодец отца», «Слово о матери», «Ветры судьбы» урысыбзэкIи Москва ыкIи Мыекъуапэ къащыдэкIыгъэх. Нэхаим ипоэзие уасэ фашIэу журналхэу – «Смена», «Москва», «Дон» ыкIи зэхэт сборникхэм къадагъахьэщты­гъэх.

Нэхаим ипоэзие лъапсэ фэхъугъэр икъуадж, ипсыхъу, иурам, къешIэкIыгъэгъэ цIыф хьалэлыбэр ары. Мэкъуогъум и 25-м, 1941-рэ илъэсым Нэхэе Руслъан Мыхьамодэ ыкъор къуаджэу Очэпщые къыщы­хъугъ. Гурыт еджапIэр къызеухым колхозым щылэжьагъ, ащ ыуж мэкъумэщ техникумым чIэхьэгъагъ, ау къыухыгъэп. 1962 – 1967-рэ илъэсхэм Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым щеджагъ. А уахътэм де­джагъэхэм къызэраIотэжьрэмкIэ, Нэхаир игулъытэ-IупкIа­гъэкIэ, игупшысакIэкIэ, еджэныр зэрикIасэмкIэ илэгъухэм къахэщыщтыгъ, зыгорэ зэрэхэлъыр ыкIи къызэрэхэкIыщтыр гъуащэщтыгъэп.

Институтыр къызеухым, Адыгэ хэку радиом редакторэу илъэси 10 фэдизрэ Iоф щи­шIагъ. 1979-рэ илъэсым Москва дэт Литературнэ институтэу М. Горькэм ыцIэ зыхьырэм иап­шъэрэ курсхэр къыухыгъэх. Адыгеим къызэкIожьым хэку гъэзетэу «Социалистическэ Адыгеим» Iоф щишIагъ. 1984-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу Адыгеим итхакIохэм я Союз литературнэ упчIэжьэгъоу щылэжьагъ гъэзетэу «Адыгэ макъэм» къыгъэзэжьи, культурэмкIэ иотдел ипащэу щы­тыгъ. Аужырэ илъэсхэм Адыгэ телерадиокомпанием иIофышIагъ.Нэхэе Руслъан иусэхэр, ипоэмэхэр анахьэу зыфэгъэхьы­гъэхэр ичIыгу, Родинэр, ихэку, илъэпкъ, икъуадж, ныр, къе­шIэкIыгъэ дунэе дахэр арых.

Сэры уаем ыгъэпскIыгъэр Уцэу. Сэры чъыгэу ащ хэтыгъэр ЩхыпцIэу. СкIышъо псыхъо цIыкIухэр Ечъэхыгъэх. ЧIыгуи огуи агухэр Гупсэфыгъэх.

Ау усакIомкIэ пстэуми анахь шъхьаIэр, лъагэр, лъапIэр, гъэшIэ къежьапIэр Ныр ары. Ащ игукIэгъу мыухыжь цIыфлъэпкъым псэу, гоу хэлъыр. Ным фэгъэхьыгъэ усэхэри, поэмэу «Тян» зыфиIорэри ыгу ахигуащэу ытхыгъэх.

…Къин къысэкIугъэми, апэу сыкъешIэ… О пцIэ къасIозэ, Псыхъом, губгъом зэхяз­гъэхыщт. О пцIэ къасIозэ, ЗэкIэ псэ зиIэр езгъэдэIущт. О пцIэ къасIозэ, МашIом ыштагъэр згъэкIо­сэжьыщт. О пцIэ къасIозэ, Пчыхьэм сабыир згъэгъо­лъыжьыщт. О пцIэ къасIозэ, Iанэм ныбджэгъухэр пэзгъэ­тIысхьащт. О пцIэ къасIозэ, Унэм сикIыни, гъогу сытехьащт. (поэмэу «Тян»)

Ным пэпшIын кIуачIэ зэрэщымыIэр Нэхаим итворчествэ куоу пхырыщыгъ. Ным фэдэу икIас Родинэр, Хэгъэгур, игукIэгъу-къэбзагъэ, ихьалэл-зэфагъэ къыщыIуагъ усэм.

Сихэгъэгу Сихэгъэгу Сычъыягъэп сэри – Ощ фэдэу Къиныри къысэкIу. Зэхэоха, Сырэхьатрэп сэри – Ощ фэдэу ЧIыгум сыкIэдэIу. Сыкъэщтагъэп сэри – Ощ фэдэу Слъакъо зезгъэIэтэу, СыбдыщыI. СыщэIугъэп сэри – Ощ фэдэу, Зэхэмыхэу, Нэпси гум ещыI… О гъэрет огъотыфэ Сэ, сичIыгу, Гъэретынчъэу Пчъаблэм сыготыгъ. Птамэ – Тамэу сфэхъуфэ, Сихэгъэгу, Огум симыбыбэу Сыхэтыгъ.

ЧIыгур, ЛэжьакIор, Огур – зэкIэ зэрэзэпхыгъэхэр ыгъэ­унэфэу, усакIом игупшысэ зэпегъащэ:

ЧIыгур ныбжьи тыгъэм езэщыгъэп, Пщэхэр текIмэ, ыIэхэр фещэи, Тыгъэм инэбзыйхэр зэкIи­хьагъэп –

ЧIыгум ыIэгушъо щеугъои. ЗэкIэ адыгэ лъэпкъым, цIыф пстэуми афэгумэкIэу тхэщтыгъэ Нэхаир. УцIыфыныр анахь пшъэ­рылъ инэу зэрэуиIэр ыкIи цIыфыгъэр уухъумэн зэрэфаер «Умытыгъэу тыгъэу укъепсына, уцIыфымэ, цIыфыгъэ пхэрэлъ» зыфиIорэ усэ-орэд сатыритIумкIэ къыриIотыкIыгъ.

Ары. УсакIом итворчествэ куу ыкIи бай. ИгупшысэкIэ зынэмысыгъэ щыIэныгъэ лъэныкъо гори зэрэщымыIэр огъэ­шIагъо. ИкIас иадыгабзэ, адыгэ бзылъфыгъэу лъэпкъ джэны­къор зыухъумагъэр – Ныр, псэогъу- ныбджэгъур. КIэлэцIыкIухэри щыгъупшагъэхэп тхакIом, ахэр гукIэ ришIыкIхэу бэ афитхыгъэр, шэн-хэбзэ дахэхэм афипIухэу: «ГушIо, нэнэжъ», «Пцэжъые сешэ», «Тэтэжъ ишхэр», «Къан­гъэбылъ», «Бжыхьэ», нэмыкI­хэри.

Сыбзэ тыгъэу Сыбзэ тыгъэу сэ къысфе­псы Чэщи мафи сегъэфабэ. Сыбзэ сэркIэ Iэзэгъупсы, Адыгабзэр сэгъэлъапIэ. ПIэ къысэт, моу адыгабзэр! Сиорэдэу, сыгоу, сыпсэр!..

Руслъан иусэхэр зэрылъ орэдхэр композиторхэу Тхьабысымым, Натхъом, Андзэрэ­къохэу Вячеславрэ Чеславрэ, КIыкI Хьисэ, нэмыкIхэми аусыгъэх. «Умытыгъэу тыгъэу укъе­псы­на…» зыфиIорэм изакъоми, екъу.

Нэхэе Руслъан Урысые Федерацием итхакIохэм я Союз 1975-рэ илъэсым къыщыублагъэу хэтыгъ. УсакIом зэчый гъэнэфагъэ зэрэхэлъыгъэм ыкIи ар дахэу зэригъэфедагъэм, лъэпкъ гупшысэр, литературэр ыкIи культурэр ипоэзиекIэ, иушъый-гъэсэпэтхыдэ сатырхэмкIэ зэригъэбаигъэм ищысэх икъэлэмыпэ къыпыкIыгъэ тхыгъабэр. Ахэр акъыл къэкIуапIэх, адыгэхэр озыгъашIэх, яшэн-хабзэхэр, IокIэ-шIыкIэ дахэхэр, нэмыкIхэр къызыщиIотыкIыгъэх.

УсакIор творчествэм фэгъэшIыгъагъ, лъэшэу фэщэгъагъ. Гупшысэ дунаим дахэу хэуцогъэ усэкIо чъэпхъыгъагъ, ау гъэшIэшхо иIагъэп. Иусэхэр, ипоэмэхэр, ирассказхэр, иповестхэр мыпкIыжьын, мыкIодыжьын псэтын лъапIэхэу къытфыщинагъэх.

Мамырыкъо Нуриет.