Артистышхоу, драматургэу Мурэтэ Чэпай Исмахьилэ ыкъор къызыхъугъэр мэкъуогъум и 12-м илъэс 80 хъугъэ.

Мурэтэ Чэпае сценэм тетыфэ къышIыгъэ ролишъэм ехъурэмэ гукIэ зафэбгъазэмэ, нафэ къып­фэхъурэр титеатральнэ искусствэ ежь ие шъыпкъэу зыми хэмыкIокIэн лъагъо щыпхырищын зэрилъэкIыгъэр ары. Идраматургие зыфэбгъазэми джащ фэд. Театральнэ искусствэм лъэпсэ пытэ щыриIагъ. Ежь итворческэ кIуачIэкIэ, игу­лъытэ чанкIэ, исэнаущыгъэкIэ иIофшIэгъумэ, иныбджэгъумэ ахэтэу щытхъур къылэжьыгъ ифэшъошэ шъыпкъэу.

Къуаджэу Блащэпсынэ 1939-рэ илъэсым мэкъуогъум и 12-м къыщыхъугъ. Хэгъэгу зэошхом ятэу Исмахьилэ хэкIодагъ. Янэрэ ежьырырэ язакъоу къанэхи, къин макIэп зэпачыгъэр. Ежь фэдэ кIалэмэ ахэтэу къэтэджыгъ, янэ колхоз хьасэм IофышIэ зыкIокIэ зыдищэщтыгъ, лэжьакIохэм орэд къафиIощтыгъ. Чэпае къызэри­IотэжьыщтыгъэмкIэ, къелъэIу­жьынхэу щытыгъэп, ежь къы­ригъажьэти, зыгъэпсэфыгъо уахътэм зэпымыоу орэд къафиIощтыгъ. ЕджапIэм ихудожественнэ самодеятельность чанэу хэлажьэщтыгъ, едзыгъо цIыкIу­хэу ежь зэхилъхьагъэхэри къышIыщтыгъэх.

Орэдым, зыкъэшIыным, езбыр къэIоным зэрапылъыгъэм артист сэнэхьатым екIурэ гъогум теуцонымкIэ ишIогъэшхо къызэре­кIыгъэр къэлъэгъуагъ 1957-рэ илъэсым Московскэ театральнэ институтым щагъэсэнхэу Адыгэ студие зэхащэ зэхъум. Комиссием хэтхэр емыхъырэхъышэхэу Чэпае аштагъ. Дэгъоу еджагъ, артист сэнэхьатыр икъу фэдизэу къызэрэIэкIэхьащтым пылъыгъ, кIэлэегъэджэ режиссерхэр ыгъэ­разэхэу институтым щагъэхьазырыгъэхэ диплом спектаклэхэм ахэлэжьагъ.

Иапэрэ роль

Ар урыс драматургием иклассикэу А. Островскэм ипьесэу «Не было ни гроша, да вдруг алтын» зыфиIоу тхакIоу Бэрэтэрэ Хьамидэ адыгабзэкIэ зэридзэкIи («Чапыч зимыIагъэм уплэжъ ыгъотыгъ») театральнэ институтым щагъэхьазырыгъэм хэт Крутицкэм ироль ары. Артист езыгъэжьэгъакIэм сценэм щытигъэлъэгъугъэр лIыжъ тхьамыкIэу, щыгъыныжъ зэтеуцоцуа­гъэхэр анахь мэфэ фабэми зыщимыххэу («хэткIэ жъоркъыми, сэркIэ жъоркъэп» ыIоу), ымакъэ кIэзэзэу, зэрэщынэрэр ынэгу кIэплъагъоу зызыплъыхьэ зэпытрэ Крутицкэм иобраз. КъэпшIынкIэ роль къиныр Чэпае фызэшIокIыгъ, егъэжьэпIэшIу хъугъэ иартист сэнэхьаткIэ.

Ролишъэм ехъоу къышIыгъэм ролышхохэри нахь цIыкIухэри къыхэфагъэх. Режиссерым къы­фигъэнэфэрэ ролыр хиIухьэрэ щымыIэу ыштэщтыгъ. Пьесэр зэрылъ жанрэр драмэу, комедиеу, трагедиеу орэхъу, зэхэдз иIагъэп. Образыр къызэрэптын фэе сценическэ лъагъоу режиссерым ыгъэнафэрэм дэмыхэу творческэу Iоф дишIэщтыгъ. Гу лъымытэнэу щытыгъэп къышIырэ роль пэпчъ зэригъэгушIощтыгъэр. Актерскэ гузэхэшIэ лъэш зэриIагъэм ар ишыхьат.

Апэрэ ролым къыкIэлъыкIуагъэмэ ащыщ гум къинэжьыгъэу драматургэу Мамый Ерэджыбэ идрамэу «Насыпыр ежь-ежьырэу къакIорэп» зыфиIоу КIуращынэ Аскэрбый ыгъэуцугъэм Ожъубэн Шъалихьэ иролэу къыщишIыгъэр. ЛIыжъ зэкIоцIылъэу, ичыракIохэр хьэу къыримыдзэхэу, тетыгъоу къуаджэм щыриIэм ышъо ригъэ­кIыгъэу, хэбзакIэм ипый мэхъа­джэу зэрэщытыр IупкIэу къыхигъэщэу, зэпэуцужьэу спектаклым хэлъыр нахь ыгъэлъэшэу образыр Чэпае къытыгъ.

КъэшIыгъо зэфэшъхьафхэр

ШIошъхъуныгъэшхо зиIэгъэ адыгэлI революционер бланэу, щыIэкIакIэм игъэпсын пае зыпсэ зыгъэтIылъыгъэ Шэуджэн Мосэ иобраз спектаклэу «Шэуджэн Мос» (Хь. Шъхьаплъэкъу) зыфи­Iоу режиссерэу Шэуджэн Мэ­джыдэ ыгъэуцугъэм Мурэтэ Чэ­пае еIолIапIэ имыIэу къызэрэщитыгъэм театрэмкIи артистымкIи мэхьэнэ хэхыгъэ иIагъ. Гу­кIочIэ лъэшэу ролым хилъхьагъэмкIэ титеатрэ ихъишъэ епэсыгъэ чIыпIэ артистэу Мурэтэ Чэпае зэрэщиубытыщтыр нэ­рылъэгъугъ.

Классическэ репертуарыр пштэмэ, артистым иIофшIагъэмэ апэ ибгъэшъынэу щытыр Отелло иобразэу къытыгъэр ары. Шекспир итрагедие бгъэуцуныр сценическэ Iофышхоу зэрэщытыр гъэнэфагъэ, роль шъхьаIэр къэ­зышIын зылъэкIыщт артист зимыIэ театрэр ащ фежьэщтэп. Режиссерэу ХьакIэгъогъу Къэ- сэй Чэпае ар фызэшIокIыным ицыхьэ телъэу ролыр рити, 1981-рэ илъэсым спектаклэ пшъхьапэ ыгъэуцугъ, театрэр ыIэтыгъ. Мурэтэ Чэпае адыгабзэкIэ Отелло къыгъэгущыIагъ (зэзыдзэкIыгъэр ЩэшIэ Казбек). Адыгэ театрэм итворческэ кIуа­чIэрэ иамалрэ зыфэдэхэр спектаклым дэгъоу къыгъэлъэгъуагъ. Джарэущтэу Шекспир ехьылIагъэкIэ ятIонэрэу титеатрэ ыцIэ раIуагъ. Апэрэу Шекспир идраматургие титеатрэ зызыфигъэзагъэр 1976-рэ илъэсыр ары. Комедиеу «Укрощение строптивой» («Пшъэшъэ мыгъасэр зэрагъэсагъэр») зыфиIоу Къуекъо Налбый зэридзэкIыгъэр КIуращынэ Аскэрбый лъэшэу агъэшIагъоу ыгъэуцугъагъ. Мы спек­таклыми Гремио ироль Чэпае къыщишIыгъ.

Урыс классикэм къыфэбгъэзэжьмэ хэбгъэунэфыкIын фаер А. Пушкиным итрагедие цIыкIумэ атехыгъэу «Тэлаум щые­шхэ-ешъу» («Пир во время чумы») зыфиIоу режиссерэу ХьакIэгъогъу Къэсэй ыгъэуцугъэм (зэзыдзэкIыгъэр Емыж МулиIэт) Чэпае Рыцарь хьацэм ироль къызэрэщишIыгъэр ары. Пушкиным иилъэс 200 юбилей спектаклыр пагъохыгъагъ. Рыцарь хьацэу Чэпае къыгъэлъагъорэм мылъкушхоу иIэр къылэжьыгъэу щы­тэп, тыгъон-хъункIэным хэтэу зэIуигъэкIагъ. ХэIабэу зыми зи фишIэщтэп, ишIуагъэ ригъэкIыщтэп. Ащ ихьарамыгъэ-хьэцагъэ ежь трагедие шъыпкъэ къызэрэ­фихьыжьрэр ары образым ­икъэтын лъапсэу фашIыгъэр. ДжащкIэ зэхьщыр ролитIумэ актерскэ къэшIыкIэ-­къэты­кIэу къафигъотыгъэм къыхэкIэу образхэр зэфэшъхьаф шъыпкъэ хъугъэх.

Мурэтэ Чэпае итворчествэ иятIо­нэрэ лъэныкъоу щытыгъ драматургиер. Апэрэ пьесэу ытхыгъэр «Батыр» зыфи­Iоу 1973-рэ илъэсым режиссерэу КIуращынэ Аскэрбый театрэм щигъэуцугъэр ары. Ащ Чэпае къыщишIыгъ ХьэматIэ ироль. Ежьыри ары зыфэягъэр. Колхозым етыгъорэ купым ХьэматIэ ахэщагъ, ауми, цIыф кIодыгъэ дэдэу ар зэрэщымытыр къыхегъэщы. Колхозым итхьамэтакIэу хадзыгъэ Батыр иIорэ ишIэрэ зэтефэжьхэу гъогу занкIэ зэрэтетыр инэрылъэгъушъ, зыхэтыгъэ купым иIоф зэрахэмылъыжьыр къызэрэгурыIуагъэр кIигъэтхъызэ, шъэбагъэм сэмэркъэур хэгъэщагъэу ролыр гъунэм ни­гъэсыгъ.

«Шъузабэхэр»

Ар Мурэтэ Чэпае иятIонэрэ пьес. Ащ лъапсэу фишIыгъэр ежь шъэожъыезэ ылъэгъугъэу, пэкIэкIыгъэр ары. Зишъхьэгъу­сэхэр зэошхом хэкIодагъэхэ шъузабэмэ яхъишъ пьесэр зэ­хьылIагъэр. Илъэс зэфэшъхьаф­хэм: 1978-рэм А. КIуращынэм, илъэс 18 тешIагъэу Н. ТхьакIумащэм, 2009-рэм Зыхьэ Заурбый пьесэр титеатрэ щагъэу­цугъ. Аужырэм хэгъэхъонхэр Чэпае фишIыгъэх, персонажыкIэу Авторыр — зезыщэрэр хигъэхьагъ, ащ къэгъэлъэгъоныр ыгъэлъэшыгъ, ихудожественнэ мэхьанэ къыIэтыгъ.

Спектаклым уегъэнэшхъэи ыкIи уегъэгушIо, узэредзэ ыкIи уегъэгушхо. Хэгъэгу зэошхом илъэхъан шъузабэу къэнагъэхэ тянэхэу хъулъфыгъэмэ ачIыпIэ иуцуагъэхэм спектаклыр ягимнэу плъытэнэу щыт. Лъэшыщэу къэс­IогъэнкIи мэхъу, ау народнэ драмэм инэшанэхэр зыхэлъ къэ­гъэлъэгъонэу художественнэ кIочIэ лъэш зыхэлъым ар епэсыгъ. Мы спектаклымкIэ Мурэтэ Чэпаерэ Зыхьэ Заурбыйрэ Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо премие илауреат хъугъэх. Хэгъэгу зэошхом тхьамыкIагъоу, къиныгъо-гузэжъогъоу цIыфмэ къафихьыгъэм ехьылIэгъэ темэр ылъапсэу Мурэтэ Чэпае ытхыгъ пьесэу «Ным игумэкI» зыфи­Iорэр. Ар 1985-рэ илъэсым режиссерэу ХьакIэгъогъу Къэсэй ыгъэуцуи къагъэлъэгъуагъ. Ным иобразэу гупчэм итым изэфэгъэ-цIыфыгъэ зэхыуигъашIэу, монолог лъэшкIэ куоу чIэIабэзэ спектаклым къыщитыгъ зэлъа­шIэрэ артисткэу Айтэчы­къо-Жэнэ Нэфсэт.

IэнэтIэ лъыхъохэр…

Чэпае илакъырд комедиеу «IэнатIэм игъэрхэр» театрэм щигъэуцугъ режиссерэу Нэгъой Инвер. Персонажэу хэт пэпчъ къогъу-къуалъхьэ горэ зыдиIыгъ. ЗэкIэ зыфэкIожьырэр къуаджэм къэкIогъэ тхьаматэм къыдеу­шъэкIхэзэ иджыбэ къуалъхьэ рагъэкIошъэныр, зыфэе лъэIухэр къафигъэцэкIэнхэр ары. Щытхъоу палъхьэрэр уашъом нэсы. Тыдэ хъугъэха цIыфыгъэ-адыгагъэр, шъхьэкIэфэны­гъэр, напэр, шъхьэлъытэжьыныр? Джары IэнатIэм игъэрхэр зыфэдэхэу къыгъэлъагъорэр. Адэ хэкIыпIэ иIэба ащ? — урагъэгупшысэ драматургым, театрэм. ХэкIыпIэм цIыфыр ежь-ежьырэу фэкIоным къэгъэлъэгъоным уфещэ. Спектаклым тхьаматэм ироль Чэпае къыщишIыгъ.

Музыкальнэ комедиеу «ШIу­лъэгъур мэшIошху» зыфиIорэри ытхыгъ. Ар Камернэ музыкальнэ театрэу А. Хьанэхъум ыцIэ зыхьырэм режиссерэу Сулейманов Юныс щигъэуцуи, гъэхъа­гъэ иIэу къыщагъэлъэ­гъуагъ. Гъэзет нэкIубгъокIэ Чэ­пае ирольхэм, итхыгъэхэм зэкIэ игъэкIотыгъэу уакъытегущыIэн плъэкIыщтэп. Тиискусствэ, тикультурэ гъэхъэгъэшхохэу ащыриIэхэм тагъэгушхо, тагъэгушIо. Хэбзэ IэнатIэми илъэсипшIым ехъурэ Iутыгъ, культурэмкIэ гъэIорышIапIэм, нэужым министрэм игуадзэщтыгъ. Чэпае ипьесэхэр тхылъ шъхьафхэу щэ къыдэкIыгъэх. ГукъэкIыжь тхы­лъэу «Сидунай — сищыIэныгъ» зыфиIорэри къыдэкIыгъ, ау ежь къылъэгъужьыгъэп.

Творческэ гъогу шIагъоу къы­кIугъэм, игъэхъагъэхэм яшыхьатых тын лъапIэхэу СССР-м культурэмкIэ и Министерствэ итамыгъэу «За отличную работу», РСФСР-м ыкIи КъБР-м язаслуженнэ артист, АР-м инароднэ артист щытхъуцIэхэр, медальхэу «За доблестный труд», «Адыгеим и Щытхъузехь» зыфиIохэу къы­фагъэшъошагъэ- хэр. Ар УФ-м итеатральнэ IофышIэхэм ыкIи итхакIохэм ясоюзхэм ахэтыгъ.

Мурэтэ Чэпае ироль шIагъо­хэмкIэ, ипьесэ зэгъэфагъэхэмкIэ, ицIыфыгъэ бэрэчэтыгъэкIэ, ымэкъэ шъэбэ гохькIэ тыщэIэфэ къытхэтыщт.

Шъхьаплъэкъо Къэсэй.