ЩашIэ Артур Хъусен ыкъор 1982-рэ илъэсым Мыекъуапэ къыщыхъугъ, илIакъокIэ Джамбэчые щыщ. 2005-рэ илъэсым Адыгэ къэралыгъо университетым июридическэ факультет къыухыгъ. Джыри еджэзэ, 2003-рэ илъэсым бзэ­джэшIагъэ зезыхьагъэхэм пшъэдэкIыжь ягъэхьыгъэнымкIэ федеральнэ къулыкъум и ГъэIорышIапIэу Адыгэ Республи­кэм щыIэм апэу IофшIэныр инспекторэу щыригъэжьагъ.

Нэужым Мыекъуапэ иследственнэ отдел следователэу Iоф щишIагъ. 2004-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу 2008-рэ илъэсым нэс АР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ епхыгъэу хэгъэгу кIоцI къулыкъум и Гъэ­IорышIапIэу Мыекъуапэ щыIэм иотдел следователэу Iоф щи­шIагъ. 2008-рэ илъэсым хэгъэгу кIоцI къулыкъум иследственнэ ГъэIорышIапIэу Мыекъуапэ щы­Iэм иотдел ипащэу агъэнэфагъ. 2011-рэ илъэсым экономическэ бзэджэшIагъэхэм якъычIэгъэщынкIэ отделым ипащэу ­щытыгъ. 2013-рэ илъэсым къыщегъэ­жьагъэу 2018-рэ илъэсым нэс Урысыем хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ иотделэу Мыекъопэ районым щыIэм ипащэ игуадзэу, следственнэ отделым ипащэу Iоф ышIагъ. Полицием иподполковникэу ЩашIэ Артур 2018-рэ илъэсым мэкъуогъум къыщегъэжьагъэу Урысыем хэгъэгу кIоцI къулыкъум и ГъэIорышIапIэу Мые­къуапэ щыIэм иотдел ипащэу Iоф ешIэ. Урысыем ыкIи АР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ яминистерствэхэм ящытхъу тхылъхэр мымакIэу къыфагъэшъошагъэх. Я 2-рэ ыкIи я 3-рэ степень зиIэ медальхэу «За отличие в службе» зыфиIохэрэр къыратыгъэх. Унагъо иI, ишъхьэгъусэрэ ежьыр­рэ сабыитIу зэдапIу.

— Артур, хэ­гъэгу кIоцI IофхэмкIэ отделэу Мыекъуапэ щыIэм ипащэу Iоф зыпшIэрэр илъэс хъугъэ. А уахътэм изэфэ­хьысыжьхэр сыд фэдэха? Пшъэрылъхэу зыфэбгъэуцужьыгъагъэ­хэр зэшIохыгъэхэ хъугъа?

— Мыщ ыпэкIи мы структурэм сыхэтэу IэнэтIэ зэфэшъхьафхэм саIутыгъ. IофшIэным имэхьанэ къызгурыIозэ, сиIофшIэн къин къысфэхъугъэп. СапэкIэ тетыгъэ пащэм IофшIэнымкIэ къэгъэлъэ­гъонышIоу иIагъэр къызэрэсыухъумэщтым сыпылъыгъ ыкIи тапэкIи ар нахьышIу зэрэсшIыщтым Iоф дэсэшIэ. Джащ фэдэу пшъэрылъхэу щытхэм ащыщ къалэм щыпсэухэрэм цыхьэу къытфашIырэм хэгъэхъогъэныр. Мы мафэм ехъулIэу сызипэщэ отделым нэбгырэ 530-мэ Iоф щашIэ. Адрэ илъэсхэм ягъэпшагъэмэ, мы IэнатIэм сызыIууцуа­гъэм къыщегъэжьагъэу ныбжьыкIабэмэ мыщ Iоф щашIэ хъугъэ. Ахэм лъэшэу сынаIэ атет, сыда пIомэ сэри ныбжьыкIэ дэдэу IофшIэныр езгъэжьагъ, арышъ, къызгурэIо къинэу пылъыри. Ныб­жьыкIэхэр ренэу яIофшIэн зэрэкIэзгъэгушIыщтхэм, ящытхъу зэрязгъэIощтым сыпылъ.

— Къэлэдэсхэм нахьыбэрэмкIэ сыд фэдэ гумэкIыгъохэмкIэ зыкъы­шъуфагъазэра?

— Мы илъэсым имэзи 5-у пыкIыгъэм цIыф­хэм ядэо тхылъ 516-рэ тиотдел къыIэкIэхьагъ. А уахътэм къыриубытэу ОМВД-м идежурнэ часть дэо тхылъ мин 11-м ехъу къатыгъ. Ахэр зэкIэ зэфэшъхьафых: бзэджэшIагъэхэр ыкIи административнэ хэукъоныгъэ­хэр зэрэзэрахьагъэхэм афэгъэхьыгъэх. Дэо тхылъ пэпчъ зыщытэ­гъэгъуазэ, нэужым подразделениехэу ахэм Iоф адэзышIэщтхэм афэтэгъэхьых. КъэIогъэн фае мыхэм анэмыкIэу анонимнэ письмэхэри къызэрэтIэкIагъахьэ­хэ­рэр. Хэбзэгъэуцугъэм къызэрэдилъытэу, ахэмкIэ уплъэ­кIунхэр зэхэтэщэх. БлэкIыгъэ илъэсым мыщ фэдэ иуахътэ егъэпшагъэмэ, бзэджэшIагъэ зэрэзэрахьагъэмкIэ дэо тхылъхэу къытIэкIэхьагъэхэм япчъагъэ мыгъэ 242-кIэ нахьыб.

— БзэджэшIагъэм икъы­чIэгъэщын сыда къинэу пылъыр?

— Анахьэу телекоммуникацием (телефоным), интернет зэпхыныгъэм иамалхэм ыкIи электроннэ шIыкIэр къызфагъэфедэзэ банкым ифэIо-фашIэхэр зыгъэцакIэхэрэм алъэныкъокIэ гъэпцIагъэ зыхэлъ бзэджэшIа­гъэхэу зэрахьэхэрэм якъычIэгъэщын къинэу щыт. Мы лъэныкъомкIэ бзэджашIэхэм якъы­чIэгъэщын охътабэ ехьы ыкIи псын­­кIэу ужыр тфын тлъэкIырэп. Сыда пIомэ зэкъо­дзакIохэм гъэпцIагъэ зыхэлъхэ бзэджэ­шIа­гъэхэр зэрахьэхэшъ, псын­кIэу ужыр агъэкIодыжьы. Ахъщэ зэ­блэгъэкIынхэр псынкIэу ашIы­хэшъ, ащкIэ агъэфедагъэхэ телефон номерхэр чIадзыжьых. Ащ тиIофхэр къегъэхьылъэх.

— БзэджэшIэгъэ хьы­лъэхэу зэрахьэхэрэм япчъа­гъэ нахьыбэ хъугъа, хьауми нахь макIа?

— Мыхэм афэдэ бзэджэшIагъэхэу зэрахьэхэрэр зыпкъ ит. Мы илъэсыр къызихьагъэм къы­щыублагъэу гъогогъуи 181-рэ бзэджэшIэгъэ хьылъэ ыкIи хьы­лъэ дэдэ зэрахьагъэу къыхэд­гъэщыгъ. Процент 84,5-м кIахьэу ахэр къычIэдгъэщыгъэх. БлэкIыгъэ илъэсым мыщ фэдэ иуахътэ егъэпшагъэмэ, къычIэдгъэщырэм ипчъагъэ хэдгъэхъон тлъэкIыгъ. Ащ къегъэлъагъо къалэм Iоф щызышIэрэ полициехэр бзэ­джа­шIэхэм апэуцужьынхэ зэралъэ­кIырэр.

— ЦIыфхэм ямызакъоу, полицием иIофышIэхэмкIи гумэкIыгъоу къэуцу­хэрэм ащыщ тыгъон бзэ­джэшIагъэхэу зэрахьэхэ­рэр. Мы лъэныкъомкIэ къычIэжъугъэщыхэрэм япчъагъэ уигъэрэзэнэу щыта?

— Къалэм тыгъон бзэджэшIагъэу щызэрахьэхэрэм ипчъа­гъэ мыгъэ 66-кIэ нахьыбэ хъугъэ. Мы илъэсым имэзитфэу пыкIыгъэм ащ фэдэ бзэджэшIэгъэ 230-рэ зэрахьагъ. БлэкIыгъэ илъэсым мыщ фэдэ иуахътэ а пчъагъэр 164-рэ хъущтыгъэ. ЦIыфым имылъку атыгъугъэу, бэдзэрхэм ащытыгъуагъэхэу ары нахьыбэрэмкIэ хъугъэ-шIагъэу къытIэкIахьэхэрэр. Мы ма­фэм ехъулIэу къэтIон тлъэ­кIыщт гъэрекIо егъэпшагъэмэ, тыгъон бзэджэшIагъэхэр процент 20-кIэ нахьыбэу мыгъэ къызэ­рэчIэдгъэщыгъэхэр.

— Мы мафэм ехъулIэу Мыекъуапэ икриминогеннэ зытет сыд фэда?

— БзэджэшIагъэу зэрахьа­гъэхэм япчъагъэ къалэм зы­къыщиIэтыгъ. Арэу щыт нахь мы­шIэми, сицыхьэ телъэу къэсIон слъэкIыщт щынэгъончъэным ылъэныкъокIэ Мыекъуапэ рэхьатныгъэ зэрэдэлъыр. Ны-тыхэм ясабыйхэр ягъусэхэу, зыми темыщыныхьэхэу къалэм къыщакIухьан, зыщагъэпсэфын алъэкIыщт. Мы лъэныкъомкIэ полицием икъулыкъушIэхэм Iоф­шIэнышхо зэшIуахы, цIыфхэм ярэхьатныгъэ къаухъумэнымкIэ алъэкIын къагъанэрэп.

— Терроризмэ, экстремизмэ нэшанэ зиIэ бзэ­джэшIагъэхэр зэра­хьанхэ мурад яIэу къэ­бар­хэр къышъуIэкIа­хьэха?

— Мы мафэм ехъулIэу а лъэныкъомкIэ гумэкIыгъошхо тиIэп, аужырэ илъэсхэм мы- хэм афэдэ хъугъэ-шIагъэхэм япхыгъэ Iофхэу къытIэкIахьэ­хэрэм япчъагъэ хэпшIыкIэу нахь макIэ хъугъэ. Арэу щытми, ащ фэдэхэр къыхэкIых. ГущыIэм пае, бэмышIэу хъулъфыгъэ горэ телефонымкIэ полицием иде­журнэ часть къытеуи, къалэм дэт тучанышхо горэм къэорэ пкъыгъор чIэлъэу къариIуагъ. Охътабэ темышIэу бзэджашIэр къэтыубытыгъ, ыпэкIи ар хьа­псым чIэсыгъэу къы­чIэ­кIыгъ.

— Къалэм щызэра­хьэрэ административнэ хэбзэукъоныгъэхэм язытет сыд фэда?

— ГъогурыкIоныр щы­нэ­гъончъэу щытынымкIэ къэгъэлъэгъонхэр хэмытхэу мы мафэм ехъулIэу администра­тивнэ хэукъоныгъэ 3288-рэ къыхэдгъэ­щыгъ. Блэ­кIыгъэ илъэсым мыщ фэдэ иуахътэ а пчъа­гъэр 4380-рэ хъущтыгъэ. Ащ къегъэлъагъо ад­министративнэ хэбзэу­къоныгъэу зэрахьагъэ­хэм япчъагъэ мыгъэ нахь ма­кIэ зэрэхъугъэр.

— Ешъуагъэхэу машинэр зезыфэхэрэм админист­ративнэ пшъэ­дэкIыжьэу атыралъхьэрэр агъэлъэшыгъ нахь мышIэми, ащ къыгъэуцухэу пфэIощтэп…

— Ар шъыпкъэ. 2018-рэ илъэсым иапэрэ мэзитфыр пштэмэ, ешъуагъэхэу машинэр зезыфэщтыгъэхэ водитель 27-рэ къэтыубытыгъ. Мы илъэсыр къызихьагъэм къыщегъэжьагъэу ащ фэдэ водитель 35-рэ къыхэдгъэщыгъ. Мыхэм зэкIэми административнэ пшъэдэкIыжьхэр ядгъэхьыгъэх. А уахътэм къыхиубытэу Мыекъуапэ игъогухэм хъугъэ-шIэгъэ 84-рэ къатехъу­хьагъ, ахэм ахэтых цIыфхэр зыхэкIодагъэхэр ыкIи шъобжхэр атещагъэхэ зыщыхъугъэхэр. ГъогурыкIоныр щынэгъончъэным ылъэныкъокIэ мы мафэм ехъулIэу хэбзэукъоныгъэ 300 фэдиз къы­хэдгъэщыгъ. 2018-рэ илъэсым мыщ фэдэ иуахътэ а пчъагъэр 8230-рэ хъущтыгъэ.

— Хэбзэнчъэу шъонхэр къызэрэрагъэкIокIыхэрэм изытет укъытегущыIагъэмэ дэгъугъэ...

— Шъон пытэхэр хэбзэнчъэу къезыгъэкIокIыхэрэм якъычIэ­гъэщын полицием иIофшIэн шъхьаIэхэм ащыщ. 2017-рэ илъэ­сым къыщегъэжьагъэу ащ фэдэ чIыпIи 170-рэ Мыекъуапэ къыщыхэдгъэщыгъ. Ахэм яфэшъошэ пшъэдэкIыжьхэр ядгъэхьыгъэх. Мы лъэныкъомкIэ гъэлъэшыгъэ шIыкIэм тетэу хэбзэгъэуцугъэм зэхъокIыныгъэхэр фашIыгъэх нахь мышIэми, ащ къыгъэуцу­хэрэп. Хэбзэнчъэу шъон пытэр IуагъэкIэу чIыпIэ 40 фэдизыр ятIонэрэу къыхэдгъэщыгъ, ахэр зиехэм джы уголовнэ пшъэ­дэ­кIыжьхэр арагъэхьыщтых. Мы илъэсым имэзитфэу пыкIыгъэм а лъэныкъомкIэ протоколи 10 зэхэдгъэуцуагъ.

— Наркотикхэр къезы­гъэкIокIыхэрэм апэшIуе­кIогъэнымкIэ сыд фэдэ оперативнэ Iофтхьабзэха зешъухьэхэрэр? Мы лъэныкъомкIэ зэфэхьысыжьхэм тащыбгъэ­гъозэна?

— Наркотик зыхэлъ пкъыгъо­хэр республикэм къизыхьэхэрэр къэубытыгъэнхэр, ахэр Iузыгъэ­кIыхэрэм ыкIи ар ышъхьэкIэ зыгъэфедэхэрэм уголовнэ пшъэ­дэкIыжь ягъэхьыгъэныр, мы лъэ­ныкъомкIэ бзэджашIэхэм якъыхэгъэщын фэгъэзэгъэ подразделениехэм яIофшIэн мо­ниторинг шIыгъэныр отделым ипшъэрылъ шъхьаIэхэм ащыщ. Мы илъэсыр къызихьагъэм къы­щыублагъэу а лъэныкъомкIэ хэбзэгъэуцугъэр аукъуагъэу протоколи 167-рэ зэхэдгъэу­цуагъ. А уахътэм къыкIоцI наркотикхэм япхыгъэ бзэджэшIэгъи 100 къыхэдгъэщыгъ. БлэкIыгъэ илъэсым егъэпшагъэмэ, мы пчъа­гъэр 48-кIэ нахьыб. Ар шIу­кIэ зыфэплъэгъунэу щытыр нар­котикхэр хэбзэнчъэу къызэрэрагъэкIокIыхэрэм лъыплъэгъэнымкIэ отделыр ары.

— Полицием иуполномоченнэ участковэхэр хэгъэгу кIоцI къулыкъум изы Iахьэу щытых, цIыф­хэм нахьыбэу Iоф адэзышIэхэрэр ахэр арых. Мы къулыкъум иIофшIэн укъытегущы­Iагъэмэ дэгъугъэ…

— Шъыпкъэ, анахь мэхьанэ зэттыхэрэ къулыкъухэм поли­цием иучастковэхэр ащыщых. ЦIыфхэм Iоф нахь адэзышIэхэрэр ыкIи хъугъэ-шIагъэ горэ къэхъумэ апэу нэсыхэрэр ахэр арых. ЗэкIэмкIи къалэм Iоф щы­зышIэхэрэ участковэхэм япчъа­гъэ 60 мэхъу. IэпэIэсэныгъэшхо зыIэкIэлъ къулыкъушIэхэр тиIэх. Ахэм пэшIорыгъэшъ Iофтхьа­бзэхэу зэрахьэхэрэм яшIуагъэкIэ къэгъэлъэгъон дэгъухэм та­къыфэкIон тэлъэкIы.

— О уишIошIыкIэ, от­делым ихэхъоныгъэхэр сыд фэдэха?

— Мыекъуапэ щыкIохэрэ урысые ыкIи республикэ мэфэкI Iофтхьабзэхэм тикъулыкъушIэхэр чанэу ахэлажьэх, цIыфхэм ярэ­хьатныгъэ къаухъумэ. ЦIыфхэр бэу зыхэлэжьагъэхэ Iофтхьа­бзэхэм общественнэ рэхьатныгъэр ащыукъуагъэ хъугъэп. АщкIэ типшъэрылъхэр икъоу зэшIо­тэхых, отделым ихэхъоныгъэхэм ар зэу ащыщ. Зэфэхьы­сыжьхэм такъыпкъырыкIымэ, щы­кIагъэхэу тиIэхэри тэлъэгъух, тапэкIи нахь тынаIэ зытедгъэтынхэ фэе лъэныкъохэри щыIэх. Урысыем ыкIи АР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ яминистерствэхэм пшъэрылъэу къытфа­гъэуцухэрэр дэх имыIэу зэрэдгъэцэкIэщтхэм тыфэхьазыр ыкIи тиIофшIэн зэрэхэдгъэхъощтым тыпылъыщт.

КIАРЭ Фатим.