Лъэпкъ гупшысэр ыгъэбаигъ

Ышъхьэ закъо паеу щымытэу, ежь фэдэ цIыфыбэм, лъэпкъым апае шIур зылэжьэу, ар хьалэлэу зытIупщырэм, хэтми, лъэужышIу къызэригъанэрэр нафэ. Ахэм ащыщ Джагъупэ Джамбулэт.

Хэбзэ къулыкъушIэщтыгъ, ау гукIэ лъэшэу гупшысэн-тхэным — творчествэм фэщэ- гъагъ, Iофышхо ащкIэ гъэзагъэу ышIагъ ыкIи адыгэ тхыгъэ лите­ратурэм идрамэхэмкIэ, ирассказхэмкIэ, ироманэу «Хьали­мэт ижъуагъу» зыфиIоу адыга­бзэкIэ ыкIи «Звезда Галимет» ыIоу урысыбзэкIэ къыдэкIыгъэхэмкIэ чIыпIэ гъэнэ­фагъэ щызыубытыгъ.

Я XX-рэ лIэшIэгъум ия 50 — 60-рэ илъэсхэр ары итхэн мурад ыкIи ащкIэ иамал кIуачIэ анахь къызынэфагъэр. Непэ Джагъупэм ыцIэ зэрифэшъуашэу раIоу, итхыгъэхэм атефэрэ уасэр аратыгъэу ыкIи агъотыгъэу пфэIощтэп. Ауми, къэIо-гъэн фаер титхэкIо нахьыжъхэу КIэрэщэ Тембот, Кэстэнэ Дмитрий, Iэшъынэ Хьазрэт, нэ­мыкIхэм къащигъакIэ щымыIэу лъэпкъ гупшысэр зэригъэбаигъэр ары. Джагъупэм игупшысэ лъэуж урыплъэмэ, щэч зыхэмылъыр, икъэлэмыпэ тхыгъэ дэгъубэ — рассказхэр, романитIур, щыIэныгъэ кIочIэ ин зы­хэлъ драматургическэ произведениехэр уапIэу, уалэжьэу къызэрэчIэкIыгъэр, гъашIэр нэм къыкIэзыгъэуцохэу, шъыпкъэр зыщыIорышIэхэу ыкIи образ лъэш ыкIи зэфэшъхьафхэр куоу къызыщыриIотыкIыгъэхэу ахэр зэрэщытхэр ары. Джагъупэр урысыбзэкIэ тхэщтыгъэми, ­лъэпкъ гупшысакIэр иIэрыфэ­гъоу, ытхырэм икуугъэ-лъэшыгъэ къыплъызгъэIэсыныр зы­фэукIочIыщтыгъ. Тхэн амал дэ­гъу зэрэIэкIэлъыгъэм имызакъоу, илъэпкъкIэ зэрэпсэ­емыблэжьыгъэм ар ишыхьат. Джагъупэр щыIэныгъэр бгъу пстэумкIи куоу изышIыкIыгъэ тхакIоу, гъашIэ бгъэшIэныр зэ­рэмыпсынкIэр, ау зэрэгъэшIэгъоныр зэхэзышIагъэу, къин-­лъэпэогъубэ зэпичымэ къызэринэкIызэ, цIыф лъэш зафэ пэпчъ игугъэ зэрэфакIорэр зы­ушэтыгъэ, итхылъхэм къаIуа­тэрэри щыIэныгъэр ары. Дунэешхом, гъашIэм нэ чанкIэ, нэ IушкIэ, гу пытэкIэ, псэ фабэкIэ ахэтыгъ тхакIор. Сыд фыр­тынэ хэфагъэми, сыд къин зэпичыгъэми, тхакIом игугъэ къабзэхэр улъыигъэхэп: лъэпкъ гупшысэр зэриухъумэщтым, ащ зэрэхигъэхъощтым, адыгэ гущыIэм ыкIи лъэпкъ гупшысэм ялъэшыгъэ зэхишIэу, гухахъо фэхъоу адыгэ литературэм щылэжьагъ, итхыгъэхэр бгъэм дэлъ шъэфмэ атешIыкIыгъэх.

Джагъупэ Джамбулэт 1909-рэ илъэсым Кощхьэблэ районым ит къуаджэу Еджэркъуае къыщыхъугъ. Шъыпкъэ, къуаджэм итарихъкIэ бэмышIэу Запсэкъо Кимэ къыдигъэкIыгъэ тхы­лъым тхакIом ыцIэ дэдгъотагъэп. Ащ емылъытыгъэу, тха- кIом игупшысэ зынэсыщтыгъэр, дунэелъэгъукIэ зафэ иIэу Iоф зэришIэщтыгъэр итхылъхэм къаушыхьаты.

Апшъэрэ юридическэ гъэсэныгъэ иIагъ. 1937-рэ илъэсым лажьи, хьакъи зимыIэу агъэ­пщынагъэхэм афэдэу хьапс ашIыгъэхэм ащыщыгъ. Илъэс 20-м лагерьхэм ащыIагъ, шъхьа­фит зэхъужьым, Адыгэ хэкум къыгъэзэжьыгъагъ. Ныбжьи щы­Iэныгъэм е цIыфхэм гумы­шIуныгъэ афыриIагъэп, еджэ­гъэ-гъэсагъэу, чыжьэу плъэ­щтыгъ. Литературэм, творчест­вэм зызафегъазэм, акъыл чъэп­хъыгъэ куукIэ щыIэныгъэр ыгъэунэфыным фежьагъ, къыдэхъугъ игухэлъ. Адыгэ щыIакIэм, лъэпкъым игъэшIэ гъогу, ащ щыпэкIэкIыгъэ пстэур къиIотыкIыгъэныр, зэгурыIоныгъэр, зэфэгумэкIыжьныгъэр, зэрэ­лъытэныгъэр, ныбджэгъуныгъэр, къошныгъэр, шIулъэгъур кIи­гъэтхъыхэу тхэщтыгъэ. Ирассказхэу «Щыдыбжьым къыIукIыгъэ цIыфыр», «Неукротимый», «Хьамтыкъ» зыфиIохэрэр ыкIи мыхэм анэмыкIхэу адыгэ ыкIи урыс хэку гъэзетхэм къащыхиутыгъэхэм шIэныгъэ ыкIи пIуныгъэ мэхьанэ яIагъ.

Джагъупэм тхэнымкIэ къулайныгъэу, IэпэIэсагъэу IэкIэлъхэр къызыщынэфагъэхэр идрамэхэр арых. Творческэ мэшIочэ ин ахэлъэу тхыгъэх «Возмездие» (1958), «Сюзан» (1965) зыфиIохэрэр. Мыхэр Адыгэ къэралыгъо драмтеатрэм ыкIи Краснодар край театрэм ясценэхэм ащагъэуцугъэх. Ахэм яплъын амал зиIэгъэ нэбгырэ зырызхэу къэнагъэхэм Джа­гъупэм итхыгъэхэмкIэ спектаклэхэм ядэгъугъэ къаIотэжьы екъу. Ауми, тхакIом ыцIэ анахь зэрашIагъэр ироманэу «Звезда Галимет» зыфиIорэр ары. Ащ нэмыкIэу «Поединок на поляне» зыфиIорэ романэу Бзыикъо заом ехьылIагъэм итхын ыухыгъагъэми, къыдигъэкIынэу игъо имыфагъэу 1973-рэ илъэсым дунаим ехыжьыгъ. Ау Джа­гъупэм тхэнымкIэ амалышIухэр зэрэIэкIэлъыгъэхэр идрамэхэми, ирассказхэми, ироманэу «Хьалимэт ижъуагъу» зыфиIорэми къахэщыгъ. Мы зы романым нахь ымытхыгъэу щытыгъэми, ар произведение куу ыкIи лъэш, адыгэ лъэпкъым ышъхьэ къырыкIуагъэр, шIункIым къыхэкIи, нэфым къызэрэфэкIуагъэр къы­зыщыIотагъ. ГупшысэкIэ гъэшIэгъон, художественнэ псалъэм игъэпсын зэрэфэIэпэIэсагъэм образ зэфэшъхьафыбэу романым хэтхэр ящысэх. ЩыIэны­гъэм шъобж инэу ыгу къытырищагъэр умышIэнэу, гуфэбагъэр, нэхъоир, гукIэгъур, шIу­лъэгъур, лъэпкъ шъхьэлъытэ­жьыр, лIыгъэр, цIыфыгъэр къы­гъэ­гъу­нэу, кIигъэтхъэу, твор­ческэ кIо­чIэ ин хэлъыгъ, щэч хэлъэп, Джагъупэ Джамбулэт лъэпкъ гупшысэр ыгъэпытагъ ыкIи ыгъэбаигъ. Джащ пае тэри нахьыбэрэ шIукIэ ыцIэ къет­Iон фае итхэкIо чIыпIэ гъэнэфагъэ едгъэгъотыжьэу.

Мамырыкъо Нуриет.