1982-рэ илъэсым музеим иэкспедицие хэтхэм Улапэ къыщагъотыгъэгъэ лэгъупышхор джырэ нэс Москва щыIагъ. Адыгэ лъэпкъым итарихъ епхыгъэ хьалэмэтыр Мыекъуапэ къащэжьыгъ.

КъокIыпIэм щыпсэухэрэ лъэпкъхэм яискусствэкIэ Къэралыгъо музеим иэкспедицие 1982-рэ илъэсым лэгъуп зэфэшъхьафхэр Улапэ къыщигъотыгъэх.

— Нарт къэбархэм яхьылIагъэу ХьадэгъэлIэ Аскэр я 7-рэ томым къыщитхыгъ урым та­-рихъ шIэныгъэлэжьэу Геродот изэфэхьысыжьхэр, — къыти­Iуагъ Адыгеим иархеолог цIэрыIоу Улапэ Iоф щызышIэгъэ экспеди­цием хэтыгъэ Тэу Ас­лъан. — Джэрз щэбзапэмэ ахэшIыкIыгъэ лэгъупышхор ады­гэмэ ячIыгу къыщагъотыгъ, адыгэмэ яй.

Илъэс 2500-кIэ узэкIэIэбэжьмэ, лэгъупышхор тилъэпкъэгъу­хэм ашIыгъагъ. 1982-рэ илъэсым экспедицием пэщэныгъэ дызезыхьэгъэ Александр Лесковыр зэхэщэн Iофыгъохэм апы­лъыгъ. Лэгъупышхом фыкъуагъэ фэмыхъоу Москва нагъэсыным фэшI Тэу Аслъан къыIуагъэм дырагъашти, машинэ щэрэ­хъи­тIумэ лэгъупышхор атепхыхьагъэу Москва нагъэсыгъагъ.

КъокIыпIэм щыпсэухэрэ лъэпкъхэм яискусствэкIэ Къэралыгъо музееу Москва дэтым ипащэу Александр Се­до­вым республикэ общественнэ движениеу «Адыгэ Хасэр» фэт­хагъ. ЛъэIу тхылъым къы­щи­Iощтыгъ лэгъупышхор итарихъ чIыгу ащэжьынышъ, музеим икъу- тамэ чIагъэуцо зэрашIоигъор.

Мыекъуапэ дэт музеим ипащэу Кушъу Нэфсэт, Адыгэ Хасэр, нэмыкIхэм зэхэщэн Iофыгъохэр агъэцэкIагъэх. Къэралыгъо телерадиокомпаниеу «Адыгеим» ижурналистхэм Тэу Замирэ япащэу «Нартхэм ялэгъуп хьалэмэт» зыфиIорэ фильмэр тырахыгъ, телевидениемкIэ къагъэлъэгъуагъ. Лэгъупышхом ехьылIэгъэ тхыгъэхэр гъэзетэу «Адыгэ макъэм» къыхиутыгъэх, къэбарым цIыфхэр ща­гъэгъо­загъэх.

Илъэс 37-рэ тешIагъэу лэ­гъупышхом итарихъ чIыгу ра­гъэгъотыжьыгъ. Музеим тыгъуа­сэ зэIукIэу щыкIуагъэм Кушъу Нэф­сэт, Тэу Ас­лъан къыщыгущыIа- гъэх. Адыгэхэм ятарихъ куоу хэхьэгъэ пкъыгъор лъэгъупхъэу музеим чIэтыщт. СурэтышI модельер цIэ­ры­Iоу СтIашъу Юрэ къы­зэ­рэ­ти­Iуа­гъэу, лэгъупышхом музеим икъэ­гъэлъэгъонхэр къы­гъэ­баищтых.

Джэрз лэгъупышхор джэрзым зэрэхашIыкIыгъэр дахэу къэ­лъагъо. КъокIыпIэм щыпсэухэрэ лъэпкъхэм яискусствэкIэ Къэралыгъо музееу Мыекъуапэ дэ­тым непэ сыхьатыр 3-м зэ­IукIэу щыкIощтым лэгъупы­шхом ехьылIэгъэ шIэжь къэбар­хэр къыщаIотэщтых, тарихъыр зы­шIогъэшIэгъонхэр зэхэща­кIохэм музеим рагъэблагъэх.

ЕмтIылъ Нурбый.

Сурэтым итхэр: лэгъупы­шхор музеим къызащэжьым апэу еплъыгъэхэм ащыщхэр.