ИпроизведениехэмкIэ дунаим фэшIу зешIы

Ощ фэдэ цIыф минишъэ пчъагъэм мафэ къэс гукIэ уафэкIоныр, уигущыIэкIэ, уигупшысэкIэ укъызэхахыныр, къыпкIэдэIукIынхэр, узэхашIыкIыныр ыкIи къыбгоуцонхэшъ, зэфэгъэ лъагъоу хэпхыгъэм укIагъэгушIуныр зымыуасэ щыIэп. Ау о зэрэпшIоигъо закIэу щыIэныгъэр зэхэлъэп; узэрэгугъагъэу, сыдрэ IофшIагъи уасэ нахьыбэм фашIырэп. Зым шIодэгъур, шIокъабылыр нэмыкIым шIодэгъоп, шIодахэп ыкIи шIоIум-пэм, ыгу ыштэрэп. Ары, пстэуми яIуи, яшIи зэтехьани, зэфэдэни ылъэкIыщтэп, шъорышIыгъэ тецIэлагъэм нахь тэрэз гум илъыр занкIэу къапIомэ. Ау ухэтми пытэу угу иуубытэн фаер – укъэзымыгъэукIытэжьыщтыр ыкIи пшIагъэм­кIэ, блэжьыгъэмкIэ анахь осэшI иныр – Уахътэр арэу зэрэщытыр ары. КупкI зиIэр жьым ыхьыщтэп, псым чIихьащтэп, чIым хэфэнышъ, чылэпхъэшIу хъущт.

Адыгеим, Къэбэртэе-Бэлъкъа­рым, Къэрэщэе-Щэрджэсым янароднэ тхакIоу, къэралыгъо щытхъуцIабэ къэзылэжьыгъэу, джыри бэмышIэу Дышъэ Жъуагъоу «Урысыем IофшIэнымкIэ и ЛIыхъужъ» зыфиIорэр къызфагъэ­шъошагъэр адыгэ литературэм хигъахъоу зыхэтыр илъэс 70-рэ хъугъэ. Исхьакъ пасэу усэн-тхэным пыхьагъ, зыритыгъ. Тхьэм ащкIэ зэчыеу, гулъытэу, гукIэ­гъоу, чаныгъэу къыхилъхьагъэр ежьми зы мафи ыгъэхьаулыягъэп. Тха­кIом илъэсыбэ хъугъэу гупшысэ дунаим фэшIу зешIы: адыгэ лъэпкъ литературэм ипчэгупIэ хэт, емызэщыжь усэкIошхоу, тхакIоу, зэдзэкIакIоу, гупшыса­кIоу, общественнэ Iоф­шIэкIошхоу зыкъигъэлъэгъуагъ, мыпшъыжьэу зыфэулэурэр иадыгэ лъэпкъ, иреспублик, Хэгъэ­гур арых. Зэхихыгъи, ылъэгъугъи, зэхишIэрэ пстэур ыпшысыжьызэ, гурыгъозэ гъэшIэгъонкIэ зэфищэмэ зэригъэкIузэ, дунэешхом хэуцо ыкIи фэшIу зешIы зэрилъэ­кIэу, игупшысэ лъэмыджкIэ мыпшъыжьэу мафэ къэс ипоэзиекIэ, ипрозэ тхыгъэхэмкIэ, изэдзэкIыгъэ IофшIагъэхэмкIэ, итарихъ романхэмкIэ цIыфхэм зэрафакIорэр къыушыхьатыгъ, гъэшIоныгъэшхор ыгъотыгъ. Ау тхэкIошхор ренэу ежь щыщ хъу­гъэ гупшысэ гъогум тет, игущыIэ зафэкIэ цIыф жъугъэхэм гъашIэр (щыIэныгъэр) нахь гурыIогъошIу, псынкIэ зэрафишIыщтым сыдигъуи зэлъиIыгъ. Псэ зыпыт дунэе нэфыр, икIэсэ цIыфхэр, икъуа­джэу Шъхьащэфыжьыр, адыгэ чIыгур, адыгэ лъэпкъыр, хэгъэгу­шхоу Урысыер исатырхэм ащигъашIохэрэр. ИкIэлэгъу дэдэм ытхыгъэх мы усэхэр, илъэс 60 — 70-рэ атешIэжьыгъэми, ахэр псынэкIэчъ псы къаргъоу IэшIух, лъэшых, непи гум нэсых.

Сичыл

Сичылэ дахэ, — Си Шъхьащэфыжь, — Сэ сырэгушхо, Сыпсэ ар щыщ. Дэплъый бгы чапэм, Былымыр тиз. Еплъых бгы лъапэм, Чылэр кIэрыс. Ащ исэмэгукIэ Ти Уарп речъэкIы, Адрэ лъэгумкIэ Мэзыр къыщэкIы. Чылэ урамхэр Ищыгъэх, занкIэх. ЦIыфы хьарамхэр Чылэм имакIэх. «Къеблагъ, сикIал, УкIэлэ хьакI!» — КъыппэгъокIыни Ащ къыдэкIын. 1947.

Мы уахътэм ытхыгъэ нэмыкI усэу «СшIуабэ дашIэ» зыфиIорэм къыщеIо:

Угузажъоу, угуIалэу Тэ уежьагъа псынэкIэчъыр? Уипсыгъуагъэ Iэпэзалэу Мыжъуи такъи уашIучIэпшы. Сигупшысэ щыIушъашъэу Псыпэр мачъэшъ, сылъежьагъ. СыкIэхьаным сшIуабэ дашIэу СишIулъэгъуи лъесхьыжьагъ.

КъешIэкIыгъэ дунэешхоми, хэкуми, Хэгъэгуми, иадыгэ лъэп­къи гъунэнчъэу афэраз, ыгукIэ икIасэхэу, зэпыуи, зэпычи имы­Iэу афэусэ: «Псыхъор щычъэу, чъыгыр щыкIэу дахэ сидунай, сиорэди сыщымыкIэу дахэ сидунай. Къушъхьэ сыджхэр зиос фыжьхэу, зимэзыбэр зэщымыщхэр, сиорэдхэу сыгум щыщхэр – зэкIэ сидунай! (къыщеIо усэ-орэдэу «Дахэ сидунай». Ыпсэ пешIы лъэпкъыбэ Хэгъэ­гушхоу СССР-щтыгъэр (Урысыер). «Хэгъэгоу кIасэр, лъэу скIэтыр зэкIэ къэучъыIыфэ, уилъэгъо зафэ сэ сырыкIощт!» — щыкIигъэтхъыгъ усэу «Гур «къытеофэ…» зыфиIоу 1948-рэ илъэсым ытхыгъэм. Ащ дэжьым МэщбашIэр кIэлэбзагъ, ау игуп­шысэ псыхьагъэ зэрэлъэшым гу зылъыуегъатэ. ТхэкIо цIэрыIоу МэщбэшIэ Исхьакъ игулъэчIэ макъэкIэ, игупшысэ лъэшкIэ, адыгэхэр, лъэпкъ шэн-хэбзэшIу­хэр, шIыкIэ-гъэпсыкIэхэр, зэкIэ адыгэхэм апэкIэкIыгъэр, ягъогууанэ упкIэпкIыгъэу такокI къырилъхьагъ, джащ паекIэ, акъыл зиIэ хэтрэ цIыфи тхэкIошхом шъхьащэ фэтэшIы, «Оп­сэу!» етэIо.

Адыгэхэр

Щэпсэух дунаим адыгэ лъэпкъ­хэр, Дахэшъы дахэ ягугъэ нэпкъхэр. Тыгъэм кIэгушIух. ОщхышIуи пэплъэх, Яхьэсэ шIагъи чIылъэм щэшъхьалъэ. ЦIыфыр къафэхъумэ, гушIуагъом пае, ШхончкIэ ошъогум, огум дэуа­ех. Насып къежьапIэр чъыгкIэ фаублэ, КъыфэкIмэ, блэкIрэм фэхъун жьаупIэ. Щэпсэух дунаим адыгэ лъэпкъ­хэр, Дахэшъы дахэ ягугъэ нэпкъхэр. Насыпым фэкIох, ер IуагъэзыкIы, Щынапхэм ыпсэ лIыгъэм Iуе­стыкIы. Тыжьын бгырыпххэр — тыгъэ­псы блэрых, Къамэу аголъхэр пыйкIэ хьазырых. Джы къызнэсыгъэм, зэман блэкIыгъэм Игын гъозымэу тэ тызхэтыгъэм Ибэлахь гуIи тынэгуи кIэкIрэп, Игугъуи тэшIы. ТымышIыни тлъэкIрэп. Щэпсух дунаим адыгэ лъэпкъ­хэр, Дахэшъы дахэ ягугъэ нэпкъхэр. Тыгъэм кIэгушIух. Ощхбыби пэплъэх, Яхьэсэ шIагъи кIырэу мэшъхьалъэ. «ЛIы хъущтых!» аIоу сабыйхэр апIух, ЯчIылъэ гъогуи хьалэлэу акIу.

ГъэшIэ псынкIэ хъурэп, «гъэ­шIэ дахэ» тэIоми. Лъытэныгъэ- шъхьэкIафэр ищысэтехыпIэ Iоф­шIакIэкIэ зыфэзылэжьыжьыгъэу зыщыщ Адыгеими, къош республикэхэми, Темыр Кавказми, Урысыешхоми, адыгэхэр зэрыс къэралыгъохэми, нэмыкI чIыпIабэми зиусэ макъэкIэ, та­рихъ романхэмкIэ, гупшысэ- у­шъый сатыриплI ыкIи сатырийхэмкIэ, игущыIэхэм арылъ орэд дэхабэхэмкIэ ащызэлъашIагъэу Хэгъэгум къэралыгъо шIу­хьафтын иныбэр къызфигъэ­шъошагъэу, тхэкIо цIэрыIоу МэщбэшIэ Исхьакъ къызыхъу­гъэр илъэс 89-рэ мэхъу! ИмэфэкI дахэкIэ АР-м ис цIыф лъэпкъ пстэумэ ацIэкIэ тыгу къыддеIэу тыфэгушIо, псауныгъэкIэ, мамыр­ныгъэкIэ, гупшысакIэхэмкIэ, творческэ лъэбэкъукIэхэмкIэ ты­фэлъаIо!

Мамырыкъо Нуриет.