А гущыIэхэр лъыбгъэкIотэнхэ плъэкIыщт. Ахэм къакIэлъыкIуагъэхэ гущыIэхэм «зыфэдэ къэмыхъугъэ» гущыIитIур пытэу къызэIукIагъэхэ цIыфхэу гущыIэр зэратыгъэ пэпчъ ипсалъэ лъигъэкIотагъ.

Зэхахьэр ЩэшIэ Казбек фэгъэхьыгъагъ, илъэсыбэрэ Iоф зыщишIэгъэ Адыгэ къэралыгъо университетым ар щыкIуагъ.

ЩэшIэ Казбек ыныбжь илъэс 80 зыщыхъугъэ илъэсыр официальнэу щымытми, ар екIыфэ шIэныгъэлэжьым, тхакIом инаучнэ-творческэ кIэн зэрэтегущыIэщтхэр шIэныгъэлэжьхэм зэхахьэм къыщаIуагъ.

Iофтхьабзэр зэрищагъ Адыгэ къэралыгъо университетым ипро­фессорэу, филологие шIэны­гъэхэмкIэ докторэу Пэрэныкъо Къутасэ. Ащ къыщыгущыIагъ илъэсыбэрэ ЩашIэм Iоф дэзы­шIагъэу, иныбджэгъугъэу, профессорэу Пэнэшъу Уцу­жьыкъо.

— ЩэшIэ Казбек хэта, нэмыкI­хэм сыда зэратекIыщтыгъэр пIоу укъыкIэупчIэмэ, ар шIэныгъэлэжьышхуагъ, литературоведыгъ, тхэкIуагъ, зыфэдэ къэмыхъугъэ кIэлэегъэджагъ. Гуманитар гъэсэныгъэ дэгъу иIагъ, шIэныгъэшхо IэкIэлъыгъ.

Казбек дунэе литературэм хэшIыкIышхо фыриIагъ. Урыс литературэмкIэ шIэныгъэ куухэр иIагъэх, Урысые Федерацием щыпсэухэрэ лъэпкъхэм ялитературэ дэгъоу ышIэщтыгъ. Казбек шъхьафитэу Бальзак ыкIи Достоевскэм, Шекспир ыкIи Толстоим, Виктор Гюго ыкIи МэщбашIэм къатегущыIэн ылъэ­кIыщтыгъ. Ащ Шекспир итра­гедиеу «Отелло» зыфиIорэр зэ­рэзэридзэкIыгъэр ошIэ-дэмышIэ Iофэу щытыгъэп. Зэдзэ­кIын Iофми хэшIыкIышхо зэрэфыриIэр ащ къыщигъэлъэгъуагъ. Ар зэридзэкIы зэхъум ишъыпкъэу пылъыгъ, Iофышхо дишIагъ, творческэ екIолIакIэу къыфи­гъотыгъэм ишIуагъэкIэ IофшIагъэр оригиналым пэблагъэу ыгъэпсын ылъэкIыгъагъ. КъэсэшIэжьы ащ Iоф дишIэ зэхъум чэщи мафи имыIэу къызэрэсфытеощтыгъэр. ГущыIэм имэхьанэ тытегущыIэнэу едгъэжьэгъэ къодыеу анахь тефэрэ мэхьанэр ышъхьэ къихьэщтыгъ, гушIозэ ар къыIощтыгъ.

— Казбек ишэни, идунэелъэ­гъукIи, идунэететыкIи зыщыпсы­хьагъэр университетыр ары, ары ежь университет цIыфэу зыкIэ­хъугъэр. Сэ зыфасIорэр уни­верситетым чIэлъ демократием шъхьафитэу гупшысэнэу амал зэрэщигъотыгъэр ары. Ащ фэдэ амалэу университетым къыритыгъэр Казбек дэгъоу ыгъэфедагъ. Ары зыкIасIорэр ар университетым къыщыхъугъэ, ащ тегъэпсыхьэгъэ шIэныгъэлэжьэу. Гъэсэныгъэшхо иIагъ, цIыф нэгуихыгъэу, шъхьэихыгъэу зэкIэ­хэмкIи — иIофшIэгъухэмкIи, студентхэмкIи, инэIуасэхэмкIи, аужыпкъэм, имынэIуасэхэмкIи ащ тетыгъ. ЦIыфыр псынкIэу нэIуасэ ышIыщтыгъ.

Гъэсэгъэшхоу зэрэщытым ыкIи акъыл чан зэриIэм яшIуагъэкIэ Казбек IофшIэным лъэшэу тегъэпсыхьагъэу щытыгъ. Ащ къы­хэкIэу методологием, творчест­вэм, лъэпкъ литературэм инэшэнэ зэфэшъхьафхэм ыкIи худо­жественннэ конфликтым илъэныкъокIэ анахь Iофыгъо шъхьаIэхэри шъхьафитэу ыкIи гъунэм нигъэсэу зэхифынхэ ылъэкIыщтыгъ. Ежь иеу научнэ «школэ» иIагъ. Ар нэрылъэгъу къашIы фундаментальнэ мо­нографиехэм, Iофыгъо зэфэ­шъхьафхэм афэгъэхьыгъэхэ статьяхэм, критикэ зыхэлъхэ заметкэхэм, обзорнэ сочинение­шхохэм. Ахэм ащыщ «Адыгэ литературэм итарихъэу» томи 3 хъоу къыдэкIыгъэр. Ар лъэпкъ литературэмкIэ IофшIэгъэшху, АР-м и Къэралыгъо премие къыфагъэшъошагъ. Ащ фэдэ IофшIагъэ щыIэн зэрэфаем Казбек къыфэкIуагъ. Икъэугупшысыни изэшIохыни ЩашIэм ыцIэ епхыгъэх. Ары кIэщакIор, зэхэгъэуцуакIор, ежь ышъхьэкIэ ытхыгъэхэри дэтых. ШIэныгъэлэжьым ищыIэныгъэ IофшIэгъэшхоу щишIагъэхэм анахь мэхьанэ зиIэ Iахьэу ар хъугъэ.

Мы IофшIагъэм итхын, изэхэгъэуцон джыри зы лъэныкъуакIэ Казбек ишэн къыхигъэщыгъ. ЦIыфхэр зэхищэнхэ, зылъищэнхэ, IофшIэным къыфиIэтынхэ зэрилъэкIырэр къэ­нэфагъ. IофшIэны­шхор рихъухьан, лъэ­ныкъо шъхьаIэр къыхигъэщын, системэ хэлъэу кIищын ылъэ­кIы­щтыгъ. Ар Iоф къы­зэрыкIоу щытыгъэп.

Шъыпкъэ, зэхэщэнымкIэ ЩашIэм IэпэIэсэныгъэу хэлъыр ащ ыпэкIи литературэмкIэ кафедрэм ипащэу зыщэтыми къэнэфэгъагъ. ЦIыфхэу зыхэтхэм цыхьэ зэфашIыжьэу, зэгурыIохэу Iоф зэдашIэнэу амал яIагъ.

ЩашIэм литературоведениемкIэ иIофшIэгъэ шъхьаIэ уебгъу­кIон плъэкIыщтэп, ар «Художественный конфликт и эволюция жанров в адыгских литературах» зыфиIорэр ары. Конфликтым епхыгъэ Iофыгъор ары литературэмкIэ наукэм анахь шъхьаIэу щыщытыр.

ЩашIэм гъэсэныгъэшхо иIагъэми, теоретическэу дэгъоу ухьазырыгъэу щытыгъэми, ренэу еджэщтыгъ, ишIэныгъэхэм ахигъахъощтыгъ, тхэщтыгъ, мытхэу зы мафи къыхэкIыщтыгъэп. Iоф зыщишIэщтыгъэ кабинетэу ура­мэу Жуковскэм Мыекъопэ къэ­ралыгъо технологическэ универ­ситетым и Унэу тетым сы­чIахьэу хъущтыгъ. Сыдигъо сы­кIуагъэми чIэсыгъ, тхылъыбэ кIэрылъэу тхэщтыгъ, Iоф ышIэщтыгъ, ащ тетэу ар сыгу къи­нэжьыгъ.

ЩашIэм анахь лъэныкъо шъхьа­Iэу хихыгъэр хэгъэгум илитературэ лъэпкъ цIыкIухэу тхыбзэр нахь кIасэу зиIэ хъу­гъэхэм, ахэм яIофыгъохэм якъэ­гъэлъэгъон ары. Лъэпкъ литературэхэр, анахьэу адыгэ литературэр адрэхэм къахэзыгъэщырэр къыгъэнэфэнымкIэ шIэныгъэлэжьым Iофышхо ышIагъ. Адыгэхэм ялитературэ ехьылIэгъэ материалыбэ ащ ыугъоигъ.

Литературнэ критикымкIэ псын­кIагъоп шъыпкъэр къэпIоныр. Анахьэу блэкIыгъэ илъэсхэу цензурэ пхъашэ зыщэIэм ар Iоф къызэрыкIуагъэп, ау а лъэ­хъанми литературэм, тхакIом, творчествэм яхьылIагъэу шъыпкъэр Казбек къыIон ылъэкIыщтыгъ. Ар лIыгъэ зэрэхэлъым ишыхьатыгъэу сэ сэлъытэ.

— Тиныбджэгъу ошIэ-дэмы­шIэу дунаим ехыжьыгъ, бэ ышIэ­нэу зигъо имыфагъэр. Ау иIоф­шIэгъухэр, ригъэджагъэхэр, иныб­джэгъухэр зыпэблэгъагъэ­хэр къэнагъэх. Арышъ, ищыIэныгъэ лъэкIуатэ пIон плъэкIыщт, — къыIуагъ Пэнэшъу Уцужьыкъо. ЩэшIэ Казбек римыгъэджагъэми, ТхьакIущынэ Аслъан ар икIэлэегъэджагъэу елъытэ. Игуа­пэу ЩашIэм ар къытегущыIагъ, зыфэдэ къэмыхъугъэу гъэсэ­гъэшхоу зэрэщытыгъэр къыIуагъ, лъэныкъуабэм хэшIыкIышхо афыриIэу шIогъэшIэгъонэу зэрэзэригъашIэщтыгъэр ыгу къэ­кIы­жьыгъ.

— ИныбжьыкIэгъум къыще­гъэжьагъэу Казбек ишIэныгъэ­хэмкIэ анахь апшъэрэ еджэпIэ дэгъуми щеджэн ылъэкIыщт­гъагъэ. Илекциехэр студентхэм ашIогъэшIэгъоныгъэх, ханэщтыгъэхэп. Сэ Казбек сыригъэджагъэп, тэ Елена Шебинскаямрэ Зоя Бавыкинамрэ тезыгъэджагъэхэр. Ау Казбек ренэу ыуж ситыщтыгъ, сыфэщагъэу щытыгъ, сшы шъыпкъэм фэдэу шIу слъэ­гъущтыгъ. Казбек адыгэхэм анахь гъэсэгъэшхоу къахэкIы­гъэмэ ащыщыгъ. Тхьэм сыфэраз ащ фэдэ цIыф сшIэнэу, синыбджэгъугъэу зэрэхъугъэмкIэ, — къыIуагъ Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ универси­тетым ипрезидентэу, АР-м и ЛIы­шъхьэ икъэралыгъо упчIэжьэгъоу ТхьакIущынэ Аслъан.

Филологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу Мамый Руслъан игуапэу ыгу къэкIыжьыгъ ЩэшIэ Казбекрэ ежьыррэ яныбжьы­кIэгъур.

— Казбек литератор Iэзагъэ­ми, наукэм нахь зифищэигъ, зыфигъэзагъ, — къыIуагъ Мамыим. — Ащ ишыхьат инаучнэ тхылъ шъхьаIэу «Художественный конфликт и эволюция жанров в адыгейских литературах» зыфиIорэр. А IофшIагъэмкIэ адыгэ литературоведениер ащ лъэгэпIэ шъхьаф дищэягъ, ыIэтыгъ.

ШIэныгъэлэжьэу, Казбек иIоф­шIэгъугъэу Шышъхьэ Нелли Казбек гъэсэгъэшхоу зэрэщытыгъэр къыIуагъ, ар тилитературэ зэхъокIыныгъэшхо фэзышIыгъэ цIыфэу ылъытагъ. Лъэпкъ литературэр ыкIи лъэпкъ культурэр лъагэу ыIэтынэу зэрэфаер зэригъэшIагъощтыгъэр ыгу къэкIыжьыгъ.

ЕтIанэ къэгущыIагъэх шIэ­ныгъэлэжьхэу ХъокIо Фатимэ, Татьяна Степановар, Шэуджэн Тэмарэ, Цуекъо Нэфсэт, теат­роведэу Шъхьэлэхъо Светланэ ыкIи нэмыкIхэр.

Сихъу Гощнагъу. Сурэтхэр Iэшъынэ Аслъан тырихыгъэх.