Хэгъэгум, лъэпкъым афэшъыпкъагъ

ЦIыфхэм апае дэхагъэр, шIур ылэжьэу щыIагъ Ахэджэго Мэджыдэ Шъалихьэ ыкъор. Сэ насыпыгъэу зыфэсэлъытэ­жьы журналист сэнэхьатымкIэ IофшIэныр езгъэжьэгъакIэу (1996-рэ илъэсым изы бжыхьэ мафэ) ащ сыIукIэнэу зэ­рэ­хъугъагъэр. ЗэхэтыкIэ-гъэпсыкIэ шапхъэ­хэм дэгъоу ащыгъозэ цIыфышIоу, культурэ ин зыхэлъэу, узылъызыщэн, узыкIырыплъын нэбгырэу зэрэщытыр зэхэсшIагъ джащыгъум, игъэшIэ гъогуи, итворческэ щыIэныгъи нахь сафэнэIосагъ.

Ахэджэго Мэджыдэ жъоны­гъуакIэм и 15-м, 1914-рэ илъэсым Тэхъутэмыкъое районым ит къуаджэу Псэйтыку къыщы­хъугъ. Исабыигъо-кIэлэцIыкIу­гъом къыщегъэжьагъэу адыгэм ишэн-хэбзэ дахэхэм алъыплъэу, илъэпкъ мэкъамэхэм зэлъаубы­тэу щытыгъ. КIалэм янэ пщынэм дэгъоу къыригъаIощтыгъ, а пщынэ мэкъэ жъынчыр ары ыгу зыпхъуати Мэджыдэ зылъызыщагъэр.

Ахэджагохэм яхьакIэщыпчъэ сыдигъуи зэIухыгъагъ, ащ пчы­хьэшъхьапэрэ цIыфыбэ къыщызэIукIэщтыгъ: къэбархэр, тхыдэ­хэр, пшысэхэр, хъугъэ-шIэгъэ гъэшIэгъонхэр уядэIу зэпыты­гъэ­кIи уямызэщынэу къыщаIуа­тэщтыгъэх. Ау кIэлэцIыкIум анахь ыгу къинагъэхэр адыгэ лIыхъужъ орэдхэу ятэшым ыкIи нэмыкIхэм къаIощтыгъэхэр арых: «Къоджэбэрдыкъо Мыхьамэт», «Хьатх я КъокIас», «ОщнэIу зау», «Нарт Шэбатныкъо иорэд», нэмыкIхэри. Джаущтэу Мэджыдэ лъэпкъ искусствэм ибаигъэ-лъэ­шыгъэ апэрэу зэхишIагъ.

Псэйтыку къуаджэр Пшызэ Iушъо кIэлъырысыпэу щыт, псы­хъом узэрикIэу, къэлэшхоу Крас­нодар удэхьэ. Къалэм бэрэ къоджэдэсхэр кIощтыгъэх, ежь Мэджыди профессиональнэ искусствэм апэу нэIуасэ зы­щы­фэхъугъэр Краснодар ары. Янэ­шэу Сэхъутэ Ибрахьимэ театрэр икIасэу, концерт, спектакль зыфэпIощтхэр блимыгъэ­кIэу щытыгъ. Пхъорэлъфыр ащ бэрэ къалэм зыдищэщтыгъ, зы­ригъэплъыхьэщтыгъ, лъэшэу ар пианист хъуным кIэхъопсыщтыгъ, зэрилъэкIэуи ынаIи тетыгъ. 1922-рэ илъэсым гъунэгъу станицэу Марьинскэм иублэпIэ еджапIэ чIэхьагъ. Ащ илъэсрэ щеджагъэу, урысыбзэр нахь дэгъоу ышIэным пае, янэшым Краснодар ыщэжьыгъагъ. Фаб­ричнэ-заводской илъэсибл еджа­пIэм щеджагъ, урысыбзэмрэ литературэмрэкIэ икIэлэегъэ­джагъэу Елена Уруваевар Мэ­джыдэ ыгу ныбжьырэу къинагъ, гъэсэныгъэ-пIуныгъэ шIэныгъабэкIэ къетагъ.

КIалэр дэхагъэм къыфэущынымкIэ мы зэкIэми лъэшэу яшIуагъэ къэкIуагъ. ОрэдымкIэ, къашъомкIэ, бзэшIуагъэмкIэ, зыкъэшIынымкIэ сэнаущыгъэ зэрэхэлъыр пасэу къэнэфагъ. ЕджэкIо анахь чан хъупхъэхэм ащыщыгъ.

1931 — 1934-рэ илъэсхэм Адыгэ мэкъумэщ техникумым щеджагъ. Краснодар итипографие горэм корректорэу Iоф щи­шIагъ. Лъэпкъ гъэзетэу ­«Адыгэ быракъ» зыфиIощтыгъэм информациемкIэ ыкIи зэдзэкIын IофымкIэ иотдел фэгъэзагъэу, хэку радиом иIофышIэу илъэситIо щытыгъ. Мы уахътэм апэрэу кIалэм ыкIуачIэ ныбжьыкIэ теат­рэм щеушэты, роль зэфэшъхьаф­хэр къешIых. Сценэр зэрикIасэр, ащ ыгу лъэшэу зэрэфакIорэр зэхешIэ, нахь Iоф зыдешIэжьы, гухэлъ гъэнэфагъэхэри ешIых.

1936-рэ илъэсым искусствэмкIэ театрэм и Къэралыгъо институтэу А. Луначарскэм ыцIэкIэ щытым ирежиссер факультет чIэхьэ. ЗэлъашIэрэ режиссерхэу Н. Горчаковым. А. Поповым, В. Сахновскэм рагъэ­джагъ, К. Станиславскэм, В. Немирович-Данченкэм ярепетициехэм ахэплъэ, зегъасэ.

Ахэджэго Мэджыдэ шIэны­гъэ-гъэсэныгъэ дэгъу иIэу Мые­къуапэ 1940-рэ илъэсым къэ­кIо­жьыгъ. А. Корнейчук иеу «Платон Крочет» зыфиIорэ спек­таклыр апэрэу Адыгэ лъэпкъ театрэм щегъэуцу. Еутых Аскэр ипьесэу «Разорванные цепи» зыфиIорэр ГИТИС-м иадыгэ студие истудентхэр хигъэла­жьэхи Москва щигъэуцугъагъ. Ау зэошхор къежьи, мурад пстэ­ури зэпичыгъ. Артистхэм яна­хьыбэр заом кIуагъэ.

Зэо ужым Ахэджэго Мэджыдэ Адыгеим къыгъэзэжьыгъ, театрэ Iофым пидзэжьыгъ. А лъэхъаным хэку театрэм урыс труппэр ары иIагъэр, лъэпкъ кадрэхэр зэримыкъухэрэм къы­хэкIэу, адыгэ труппэм Iоф ышIэщтыгъэп. Мы уахътэм режиссерэу М. Ахэджагом спектак­лэхэу «Жди меня», «Русские люди» (К. Симонов), «Без вины виноватые» (А. Островский), «Коварство и любовь» (Ф. Шиллер), «Золушка» (Т. Габбе), нэ­мыкIхэри егъэуцух.

1950 — 1954-рэ илъэсхэм Ахэджэго Мэджыдэ Адыгэ хэкум культурэмкIэ и ГъэIоры­шIапIэ ипэщагъ, Iофыгъуаби зэ­шIуихыгъ: лъэпкъ коллективхэм яIофшIакIэ, искусствэмкIэ кад­рэхэм язытет нахьышIу шIыгъэ­ным ынаIэ тетыгъ, бэ къыдэхъу­гъэри. Ленинград консерваторием епхыгъэу студие щызэхищэгъагъ, ащ адыгэ кIэлэ, пшъэшъэ ныбжьыкIэхэр еджакIо агъэкIогъагъэх.

1954-рэ илъэсым Ахэджагом театрэм къыгъэзэжьыгъ ыкIи 1970-рэ илъэсым нэс режиссер шъхьаIэу щытыгъ. Ахэджэго Мэджыдэ ихьатыркIэ театрэр цIыфкIуапIэ, гушъхьэлэжьыгъэ культурэ гупчэ ин хъугъэ.

Iэдэбыр, нэхъоир, къэбзагъэр, зэфагъэр зэхаригъэшIыкIэу, ахилъхьэу, илъэс пчъагъэрэ искусствэм гъогу дахэ щыпхырищыгъ. Апэрэ адыгэ режиссерэу Ахэджагом урыс классическэ ыкIи дунэе литературэр зышIэу, ахэм уасэ афэзышIэу зэрэщытыр къыушыхьатыгъ. «Анна Каренинар» (Л. Толстой), «Кража» (Дж. Лондон), ахэм анэмыкIхэри Адыгэ къэралыгъо драмтеатрэм щигъэуцугъэх.

Ахэджэго Мэджыдэ адыгэ лъэпкъ драматургиеми зыфи­гъэзагъ. Пьесэхэу «Асхад Ожба­ноков» (Ю. Лъэустэн), «Возмездие» (Дж. Джагуп), нэмыкIхэри урыс труппэм щигъэуцугъэх.

1958-рэ илъэсым адыгэ труппэм иIофшIэн зеублэжьым, творческэ кIочIабэ спектаклэхэу «Псэлъыхъохэр» (Е. Мамый), «Заурхъанрэ Зауркъанрэ» (А. ХьакIаку), «Ны Iушым ыпхъу» (Т. КIэращ) гъэуцугъэнхэм атыригъэкIодагъ. Ахэджэго Мэджыдэ Адыгеим итеатрэ искусствэ икъежьэпIэ-ублапIэ щытыгъэ цIыф гъэсэгъэшху, лъэпкъ искусствэм осэшIу фэзышIырэ режиссерыгъ, театрэр зыIэтыгъэ IофышIэшхуагъ, ар зэлъязыгъэшIагъ ыкIи лъэпэ мафэ езыгъэшIыгъ. Героим ыгу щыхъэрэ-щышIэрэр кIэзыгъэн­чъэу изылъэгъукIырэ режиссер IэпэIасэу зэрэщытыр къыгъэнэфагъ. Сценэм пае ежь-ежьырэу адыгабзэкIэ зэридзэкIыжьыгъэх Гоголым и «Ревизор», Шиллер иеу «Коварство и любовь». Ахэм анэмыкIэу искусст­вэр зэлъаригъашIэу статьяхэр, рецензиехэр ытхыщтыгъэх, къы­хиутыщтыгъэх. Адыгеим икультурэ щыIакIэ ипчэ­гупIэ ренэу Мэджыдэ итыгъ.

1957-рэ илъэсым, Адыгеир ежь ишIоигъоныгъэкIэ Урысыем зыгохьагъэр илъэс 400 зэрэ­хъугъэм фэгъэхьыгъэ мэфэкIыр гъэхьазырыгъэным ишъыпкъэу хэлэжагъ, ащ ипрограммэ ихудо­жественнэ Iэшъхьэтетыгъ. А хъу­гъэ-шIэгъэ иныр гум къинэ­жьэу ыгъэпсын ылъэкIыгъ. Теат­рэ IофшIэным имызакъоу, общественнэ Iофыбэ ышIэзэ къырыкIуагъ. ЦIыфхэм лъытэныгъэ, цыхьэ фашIэу зэрэщытым ишы­хьатэу мызэу-мытIоу хэку Советым идепутатэу хадзэу хъугъэ, партием и Адыгэ хэку комитет хэтыгъ.

М. Ахэджагом адыгэ театральнэ культурэр лъэгъо гъэнэфагъэ тещэгъэным, хахъо егъэшIыгъэным, лъэпсэ пытэ иIэ хъуным лIэшIэгъу плIанэ тыригъэкIодагъ. Хэгъэгум, хэкум, лъэп­къым, цIыф­хэм апае шIоу ылэ­жьыгъэм къакIэкIуагъэх къэралыгъо наградэхэр — Лениным ыкIи ЛэжьэкIо Быракъ Плъы­жьым яорденхэр, медальхэр. Ахэджэго Мэджыдэ ифэшъошэ щытхъуцIэхэри къырапэсыгъэх: РСФСР-м искусствэхэмкIэ изаслуженнэ IофышIэшху, Адыгэ Республикэм инароднэ артист.

Мэджыдэ ыпхъоу Лие театрэм ыкIи кином ащызэлъашIэрэ актрис, 1993-рэ илъэсым М. Ахэ­джагор Подмосковьем къикIыжьи, ыпхъоу Лие дэжь кIожьи щыпсэугъ. Къыхэгъэщыгъэн фае ишъхьэгъусэу Юлия Александровнами, ежь Мэджыдэ фэдэу, лъэгъо зэныбжь дахэ искусствэм зэрэпхырищыгъэр. Ахэджэго Мэджыдэ игупсэ Адыгеим къа­кIощтыгъ, щыIэщтыгъ, щыгупсэфыщтыгъ.

ЦIыфышхо-хъишъэу Ахэджэго Мэджыдэ мы чIым къытехъо­гъагъ, Хэгъэгум, лъэпкъым афэ­шъыпкъагъ, шIур ылэжьэу щы­Iагъ. Апэрэ адыгэ режиссер Iэ­пэIасэр зыщыщ лъэпкъым илъапI, егъашIо, щыгъупшэрэп, щыIагъэмэ къызыхъугъэр илъэси 105-рэ хъущтыгъэ.

Мамырыкъо Нуриет.