ТиблэкIыгъэ итарихъIотэкIуагъ

Адыгэ лъэпкъ литературэм ипрозэ икъежьапIэ Iутыгъэхэу, блыпкъ пытэ фэхъугъэхэм Лъэустэн Юсыф ащыщыгъ. Къы­гъэшIэгъэ илъэс 85-м щыщэу лIэшIэгъуныкъом нахьыбэм ар чанэу литературэм хэтыгъ.

«Ыгу изэу щыIэныгъэм хэтыгъ» зыфаIорэм фэдагъ. Еджэ­гъэ-­гъэсэгъагъ: агроном сэнэ­хьатымкIэ мэкъумэщ-хъызмэт тех­никумыр къыухыгъагъ. 1933 — 1935-рэ илъэсхэм Москва дэт Полиграфическэ институтым щеджагъ.

1935 — 1938-рэ илъэсхэм хэку гъэзетхэу «Колхоз быра­къым», «Социалистическэ Адыгеим» яредакцие, 1938 — 1942-рэ илъэсхэм Адыгэ научнэ-ушэтыпIэ институтым Iоф ащишIагъ. 1942-рэ илъэсым, мэкъуогъум ыкIэм къыщегъэ­жьагъэу 1946-рэ илъэсым нэс дзэ къулыкъур Юсыф ыхьыгъ. Хэгъэгу зэошхом апэ ба­тальон комиссарэу, ащ ыужым фронт гъэзетым икоррес­пондентэу хэлэжьагъ. Ипшъэ­рылъ дэгъоу зэригъэцакIэ­щтыгъэм ишыхьатых Жъо­гъо Плъыжьым иорден, Хэгъэгу зэошхом иорденэу я II-рэ шъуа­шэ зиIэр къызэрэфагъэшъо­ша­гъэхэр.

Зэо ужым Адыгэ хэкум къэ­кIожьыгъ, 1946 — 1949-рэ илъэсхэм Адыгэ научнэ-ушэ­тыпIэ институтым, ащ пыдза-гъэу илъэсищэ хэку гъэзетэу «Социалистическэ Адыге­им» иредакцие иотдел ипащэу Iоф ышIагъ. Илъэси 10-рэ, 1952 — 1962-рэ илъэсхэм, Лъэ­устэ­ныр адыгэ тхакIохэм я Союз ипэщагъ.

Лъэустэн Юсыф Ибрахьимэ ыкъор Теуцожь районым итыгъэ къуаджэу Шыхьанчэрые­хьаблэ мэлылъфэгъум и 25-м, 1913-рэ илъэсым къыщыхъугъ.

1930-рэ илъэсым къыщыублагъэу ытхыхэрэр къыхиутыщтыгъэх. Тхылъ 25-рэ фэдиз къыдигъэкIыгъ. АдыгабзэкIэ къыдэкIыгъэх тхылъхэу «Аминэт» (1936), «Гъогур Iухыгъ» (1938), «Адыгэ новеллэхэр», «Къу­шъхьэр къэнэфы», «Ожъуба­нэ­къохэр», «Зы бын итхыд», «Пшъа­шъэмэ янэфылъ», «ХэшыпыкIыгъэ тхыгъэхэр», тхы­лъитIу хъоу, нэмыкIхэри. Мыхэм ащыщхэр урысыбзэкIэ къыхаутыгъэх.

Лъэустэн Юсыф ипьесэхэу «Налмэс», «Нэфсэт игъогухэр», «Ожъубанэкъо Асхьад» зыфи­Iохэрэр илъэс зэфэшъхьафхэм Адыгэ драмтеатрэм исценэ ща­гъэуцугъэх. ТхакIом иповестхэмкIэ, ироманхэмкIэ адыгэ лъэпкъым итарихъ блэкIыгъэ — революциер, граждан, Хэ­гъэгу зэошхохэр ыкIи ма­мырныгъэр зыгъотыжьыгъэхэ цIыфхэм щыIэкIэ-псэукIэм гуетыныгъэу фыряIагъэр къыриIотыкIыгъэх; адыгэ бзылъфыгъэм Октябрэшхом ыпэкIэ къинэу, хьазабэу ыщэчыгъэри ипроизведениехэм къащыригъэлъэгъу­кIыгъ. Зэо илъэс шIуцIэхэри нэмыкI цIыф лъэпкъхэм афэдэ­хэу адыгэхэм къызэрашъхьа­мысыгъэхэр, ау лIыгъэкIэ а­пшъэ укIонэу щытхэпти, псэр атызэ, лъэпкъ макIэу, ау лIыбланэу, лIыхъужъэу адыгэм Те­кIоныгъэр къызэригъэблэ­гъагъэр икъу фэдизэу итхы­гъэхэм ащыкIи­гъэтхъыгъ.

Хэгъэгур заом къыкIэрызыжьи, зэоуж лъэхъаным щыIакIэу зэтезыпагъэм изэтегъэуцожьын фежьэгъагъ. Адыгэ хэкуми джа пшъэрылъ инхэр зэшIуихыхэзэ ыпэкIэ лъыкIотэныр, зыкъиIэтыныр фызэшIокIыгъ. ЦIыфыр анахь кIочIэшIу лъэшэу обществэмкIэ зэрэщытыр къыхи­гъэщэу, лэжьэкIо Iапшъэхэм ящытхъу пIотэныр зэряпэсы­гъэр зэхишIэу мы уахътэми Юсыф чанэу Iоф ешIэ, очеркхэр зыдэт тхылъэу «ШIум илъэгъохэщхэр» зыфиIорэр етхы, къыдегъэкIы. Мы тхылъым пае Теуцожь Цыгъо ыцIэкIэ агъэнэфэгъэ литературнэ премиер Ю. Лъэустэным къыфагъэшъошагъ.

Общественнэ щыIэкIэ-псэу­кIэм тхакIор ипчэгу итэу сыд фэдэрэ Iофи чанэу хэла­жьэ­щтыгъ. Джащ пае «Щыт­хъум Итамыгъ» зыфиIорэ орденыр тIогъогогъо ыкIи медальхэр къыратыгъэх.

Лъэустэн Юсыф адыгэ пшы­сэ­хэм якъыдэгъэкIын хэлэжьагъ, адыгэ гущыIэжъхэр дэт­хэу тхылъи 3 къыдигъэкIыгъ.

ЗэдзэкIын Iофми иIахьышхо хэлъ. Лев Толстоим ипове­стэу «Хаджи-Мурат», М. Ост­ровскэм ироманэу «Как закалялась сталь» (гъусэхэр иIэхэу), А. Фа­деевым ироманэу «Мо­лодая гвардия» (Д. Кэстанэр игъусэу) Лъэустэным адыга­бзэкIэ зэридзэкIыгъэх.

Лъэустэн Юсыф гъашIэр дэгъоу зышIэу, зылъэгъоу, а зэкIэ художественнэ шъуашэм дэ­гъоу езыгъэкIун зылъэкIыщтыгъэ тхакIу.

1939-рэ илъэсым къыщегъэ­жьагъэу Юсыф СССР-м итха­кIохэм я Cоюз хэтыгъ. Шъхьэ­кIэфэ-лъытэныгъэ фашIыщтыгъ, хэкумкIи, къалэмкIи лъэпкъ де­путатэу хадзыгъагъ. Лъэустэн Юсыф Адыгэ Республикэм инароднэ тхакIу, Украинэм ит селоу Дьяковрэ къалэу Мыекъуапэрэ яцIыф гъэшIуагъ.

Мамырыкъо Нуриет.