Джары мы Iофыгъом еплъыкIэу фыриIэр журналистэу, гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу Т. КIэ­ращэм ыцIэ зыхьырэм информационнэ-къыдэгъэкIын отделым иIофышIэу ЩэшIэ Аслъан.

Аслъан кIэлэцIыкIухэм апае пшысэхэр, рассказ кIэкIхэр тIэ­кIу шIагъэу етхых, ахэр къыдэхъух, гъэзет ыкIи журналхэм къащыхеутых. Ащ елъы­тыгъэу ащ семыупчIын слъэ­кIыгъэп:

— Сыда мыщ фэдэ художественнэ тхыгъэ IэпкIэ-лъапкIэхэр, Аслъан, птхынхэ фаеу анахьэу узышIыгъэр?

— Сэ ар сыгуи къэкIыгъа­гъэп, — еIо ащ, — Къуекъо Налбый къысэлъэIуи, кIэлэцIыкIухэм апае гъэзет нэкIубгъохэу ыгъэхьазырхэрэм къякIунэу зы­горэ стхынэу къысиIогъагъ. Ар егъэжьапIэ сфэхъугъ, сэри бэшIагъэу сыгукIэ сшIоигъуагъ сисабыйхэм абзэ язгъэшIэныр. Сегупшыси джащыгъум ныдэлъфыбзэр атхьакIумэ иIо­ным, ашIэным пае зы пшысэ цIыкIу афызэхэслъхьэгъагъ. Мафи пчыхьи тимыIэу, тесэжьы­гъэу ащкIэ згъэдаIощтыгъэх.

— Сыда ыцIагъэр уипшысэ?

— «Аслъан плъыжь, аслъан джэф». Ар дэдэр етIанэ Сулейман Юныс ишIоигъоныгъэкIэ пьесэ сшIыгъэ ыкIи урысыбзэкIэ стхыгъэ.

«Красный, серый лев» ыIоу, ар кIэлэцIыкIухэм апае театрэм щагъэуцугъагъ.

— УиIотэжьхэр птхын­хэмкIэ анахь зишIуагъэ къакIоу гудэчъыгъо пфэ­хъурэр?

— Пшысэр зикIэсэгъэ ти­пшъэшъитIу унагъохэр, сабыйхэр яIэ хъугъэ, тикIали икъэщэгъу. Типхъорэлъф цIыкIухэр — шъэо­жъыи 4-рэ, зы пшъашъэрэ — зэщыгъо урагъэфэщтэп, гушIогъуабэ къытаты: сэри яIокIэшIы­кIэхэр, яшэн зэтекIхэр згъэ­унэ­фыхэзэ, кIэлэцIыкIу дунаир къэ­сэтхъыхьэ мы рассказ кIэкI­хэмкIэ.

— Опсэу, тызэрэбгъэ­гъозагъэмкIэ, Аслъан.

Джы ЩэшIэ Аслъан «Iотэжьхэр» цIэу зыфишIыгъэ ихудожественнэ тхыгъэ цIыкIухэр шъуа­пашъхьэ, гъэзетеджэхэр, къи­тэлъхьэх.

Дзэукъожь Нуриет.

Iотэжьхэр

Амир ины зэрэхъугъэр

Тыгъопчыхьэ къыщегъэжьагъэу Амир цIыкIужьэп. Янэ ыныбэ ыубыти, «А, ей гущ!» зеIом, ащ лъыпытэу сымэджэщым ащагъ. Яунэ псынкIэу тэтэжъхэу, нэ­нэжъхэу иIэхэр къыщы­зэрэугъоигъэх. Мыекъуапэ нэс щыIэхэри къэкIуагъэх. Тэтэжъ-нэнэжъхэу, зэкIэ икIасэхэу, Амир иIэр макIэп, ахэр арых къезыIуа­гъэхэри:

— УцIыкIужьэп о, умыгъ, нынэ, уянэ бэрэ къэмытэу къэкIожьыщт!

Амир гъунджэм екIуалIэшъ, зэ­плъы­жьы шъхьаем, зытетыгъэм тетэу зе­лъэгъужьы. ПшIым нэс къылъытэшъунэу зэригъэшIагъэшъ, тэтэжъ-нэнэжъхэм ащыщ горэ къызеупчIыкIэ: «Тхьапша уныбжьыр?» ыIоу, Iэ­хъом­бищыр регъэлъэгъу.

Джаущтэу джыри ыныбжь къарегъашIэ. ЕтIани гъырэп.

Унэм мы мафэхэм бырсырышхо илъ, тэтэжъ-нэнэжъхэм «Къорылъф цIыкIу къытфэхъугъ» аIо. Ау къорылъфыр ежь Амир ары! Джащ пае тэтэжъ-нэнэжъхэм зыщамы­гъэгъупшэу IэшIу-IушIухэр ренэу къы­ратых, аIэты, пытэу IаплI ра­щэкIы, а къа­Iуагъэри ыгу къагъэ­кIыжьы:

— Ины ухъугъ о! ШынахьыкIэ цIыкIуи уиI!

Джаущтэу хъурэр къыбгурымыIонэу мафэхэр макIох. Яни къэкIожьырэп!..

Бэ зытешIэр ары ныIэп янэ къызи­гъэзэжьыгъэр. Ащи фэсакъыпэзэ зэгорэ унэм къырихьагъ! Ар пIэкIорым тырилъ­хьи, къызэкIоцIихыгъ. Зеплъым, «Ма­рыба джы зэкIэмэ анахь цIыкIур!» — ыгу къилъэдагъ. Джы Амир, шъыпкъэ, ины хъугъэ! Ар къызыгурэIом, шъэо­жъыер къыIуиути, гъыгъэ. Ау ыгу зэ­рэхэкIыгъэм паеп, лъэшэу зэрэгу­шIуа­гъэр ары нахь…

Кимэ икъэщэн закъу

Асе цIыкIу зыгорэ зэрэмытэрэзыр бэшIагъэ къызгурыIуагъэр. Инысхъапэу МарьянэкIэ ежь нанэмэ, ты исабый имыIэу къекIы. Ежьыр зыпштэкIэ, тати, нани иI. Игъунэгъу шъэожъыеу Кимэ ащкIэ къекIущтыгъэ шъхьае, къыб-дэ­джэгуна мор, имашинкэмэ анэмыкI зыми фэеп!

Мы аужыпкъэрэ мэфищым Кими къин хэт. Ари къэщэн Iофым лъэшэу егупшысэ. ИпIэкIоржъыеу къызхэкIыжьыгъэр зэ­рэзэIэмых, машинкэ цIыкIухэу иныб­джэгъумэ афигъэцэкIэжьыгъэхэр анэ­мысэу щылъых, иджэгуалъэхэр итэ­къухьагъэх, ежь щыс. МэфищкIэ узэкIэIэбэжьмэ, яунагъокIэ, джэгум хэплъэнхэу, чылэм кIогъагъэх. Джащ игупшыси къыщежьагъ. Икъош нахьыжъмэ ащыщ горэ нысэм нэшIукIэ зереплъырэр зелъэгъум, къе­упчIыгъ:

— Сыд, Ким, къэпщэн горэ ахэо­лъагъуа?

Къэщэн Iофыр джынэс ыгу къи­хьэ­гъагъэп шъэожъыем. Мыдрэр зызэхехым, ыгучIэ изыгъ: «Шъыпкъэ, зэкIэмэ къа­щэмэ, сэри зэгорэм къэсщэн фаеу хъущтба?» Ыни сурэтыр къыкIэуцуагъ — ежьыррэ, ежь зэрэшъэожъыеу, «нысэ цIыкIу» зыфаIоу, ау цIыкIу Iоф зимыIэрэ къэзэрэщагъэхэу, зэготхэу. Ащ фэдэ сурэттехыгъэр — янэрэ ятэрэ аIэхэр зэрэIыгъхэу ядэжькIэ щыряI.

Къыщэнэу фэягъэп Кимэ. НэшIукIэ нысэм еплъыжьыни ылъэкIыжьыгъэп. Сыда ар зэрищыкIагъэр? Янэрэ ятэрэ дэгъу дэдэу адыщыI. Ахэм сыд пае къахищэн фая «нысэ цIыкIу» зыфаIоу, къыздикIыгъэр ымышIэрэр? Кимэ янэ зыкIи нахь цIыкIоп ар!

ЕтIанэ тIэкIу-тIэкIоу а гупшысэми зыригъэсагъ. ЗыкIэ, къэщэн Iофыр ежьыркIэ джыри жьы, апэ ины хъун фае. ЕтIанэ, нысэр мощ фэдизэу шIоиныщтэп, сыда пIомэ, ежьыри ины хъущт. Къэнэрэ закъор — уимынэIуасэр сыд пае уиунэ къипщэн фая?

Джаущтэу щысы пэтызэ, ошIэ-дэмы­шIэу Асе цIыкIу, игъунэгъур ыгу къэ­кIыжьыгъ. Шъэожъыер къэгушIуагъ —а зыр ары къекIущтыр. Егупшысагъ: «ТызэрэшIэ, зы садик тызэдэкIо, ренэу нысхъапэмэ зэрадэджэгурэ закъор фэмылъэгъущтмэ».

Бэрэ ащ ыуж ехъырэхъышэу щы­сыжьыгъэп, кIуи занкIэу риIуагъ:

— КъыздакIу.

Адрэм ынапIэхэр ридзыххи, къы­риIожьыгъ:

— Дэгъу, Ким, сыкъыбдэкIон.

Iофыр гъэцэкIагъэ зэрэхъугъэм тетэу Кимэ тэджыжьыгъэп, тIэкIурэ дэджэгу фэдэу зишIыгъ. ЕтIанэ, ядэжь зэчъэ­жьым, имашинкэхэр, быракъхэр къа­рыщхэу, нысащэ кIохэу кIыхьэу зэхи­гъэуцуагъэх.

Пшъэшъэжъыери гушIуагъэ. РиIуагъ и Марьяни: «Джы умыбзэджэжь нахь, уятэ узэрэмыдаIор зэхихыжьымэ, къе­кIунэп!»

Сае зыщыгъ нысхъап

Зурет иапэрэ гущыIэр — «сыфаеп». Тыдрэ тучан ащагъэми, Iапэ афишIызэ, «мыры сызыфэмыер» еIо. Ащ пае къэ­мынэу, къыгъэлъэгъуагъэмэ ащыщ горэ бэрэ къыфащэфы. Анахьэу етIани нысхъап зыфэкъаигъэхэр.

Зыфэмыехэр рагъашIэзэ Зурет езэ­щыгъ. Ари шъэожъыеу къызкIэ­мыхъугъэр къыгурымыIоу. Пчэдыжь къэс хъу­лъфыгъэ гъончэдж закъоу «джинсыкIэ» заджэхэрэр зыщелъэ, ар фамыдэу пшъэшъэжъые джанэмэ ащыщ горэ зыщырагъалъэ. РаIуагъэр ешIэшъ, гъун­джэм ыпашъхьэ еуцо, зегъэчэрэгъу. «КIо, сыд мыщ, дахэми, узэхъопсэнэу хэлъыр?!» — егъэшIагъо.

Шъэожъыехэм зафэбгъазэмэ, Зурет шынахьыжъитIу иI, яджэнэ-гъончэджхэр зэIытхъыгъэхэми, шIоир апыушэ­шыкIыми мэхъу. Ащ пае къэмынэу, Iэгуаор шIущэу къырафэкIы, чъыг шъхьапэхэр джэгупIэ шIагъо ашIых, псыхъом, зэрэчъэхэзэ, ащыгъхэр зыпадзышъ, хэпкIэх. Ушъэожъыеныр ты­дэкIи IэшIэх, ренэуи тхъагъо. Мыдрэм­кIэ умыгъ, плъэкIыщтымэ!

— Джэнэ дэхэ дэдэба мы зыщыозгъэлъагъэр? — еупчIы янэ, фишIэмэ хъущтыр ымышIэу. — Сыда мырэу уз­фэчэфынчъэр?

— Анахьэу сызыфэмыер мыщ фэд, — еIошъ, адрэм ынэхэр еIоты.

ЫшнахьыжъитIум ар алъэгъумэ, дэхьа­щхых. Дэгъу уадэджэгуныр шъхьаем, янасып зыфэдэр зымышIэрэ нэбгыритIумэ джаущтэу зашIы.

ДжэгуалъэхэмкIи Зурет къин хэт, шъэожъыемэ агу рихьыщтхэм афай.

Ары шъхьаем, ахэм захэбгъэзагъэзэ ахэри къаIыпхынхэ фаеба? Е уады­дэмыкIэу яунэ зыкъибгъэнэщт, уджэгунэу пIомэ, гъусэ уимыIэу.

Арэу кIозэ, зы мафэ горэм янэрэ ежьыррэ джэгуалъэхэр зыщащэрэ ту­чаным чIэхьагъэх. Ным бэрэ Зурет а тучаным чIещэ. Зыгорэхэр къыригъэ­лъэгъухэзэ, адрэр нэбгъунджыкIэ яплъы­зэ, чIэтых.

Ау непэ ошIэ-дэмышIэу Зурет ныс­хъапэу сае зыщыгъыр ылъэгъугъ. Ащ фэдэхэр бзылъфыгъэ къэшъуакIохэм ащыгъхэу телевизорымкIэ бэшIагъэ зи­лъэгъугъэхэр. Нэр занкIэу япкIы. Ори ар пщыгъэу, уахэтэу къыпшIуегъэшIы. Ау, ыгу рихьыгъэми, зиушъэфи, зи гуцафэ аримыгъэшIэу пшъэшъэжъыер хэтыгъ. Хъущтэп зыкъэбгъэлъагъомэ, къыбдэхьащхынхэкIэ щынагъо.

— Мыры сызыфэмыер, — ежьыри ыгъэшIагъэу къыIэкIэIуагъ сабыим.

— КIо, уфэмыемэ, егъэзыгъэп, — гуцафэ горэ ышIыгъэ-ымышIыгъэми, къы­штагъ ным нэмыкI нысхъапэр.

— Хьау, мыры сызфэмыяхэр сэIо, — джыри къыригъэлъэгъугъ Зурет.

Янэ гуфаплъэу ыпхъу цIыкIу еплъы­жьыгъ. Зэхихынэу зажэщтыгъэри нэ­мыкIэп. — Арымэ дэгъу, сигуагу, ори пшъашъэ ухъунэу уежьагъ, — ыIожьи, «зы­фэмые» нысхъапыр фищэфыгъ.

— Ары сызфэмыяхэр, — джыри зэ Зурет IумышIыкIэу къыIожьыгъ, ау ынэпсхэр къэкIуагъэми, зэригуапэр къыхэщыщтыгъ.

ЩэшIэ Аслъан